[Tractatus IV: Gamma Lectio prima]
Unius quidem
om.E
scientiae scientiarum
etc.NSV
[4.1.1003a21 tc1].
1.Q1 Bene
lectio dubia (bm-)P
se habet dubitare utrum ens quod
add. sed exp. patiturE
ponitur
add. esseNSV
subiectum huius
om.NSV
scientiae sit vere genus vel
autNSV
non. Et si non, quae est causa?
Et videtur quod sit genus: hoc nomen 'quantitas' est genus, et tamen non est pure
aequivocum nec
add. pureSV
univocum sed analogum, et similiter 'substantia', et nihilominus utrumque istorum
est genus. Igitur ens potest esse genus; non enim est aequivocum nec univocum sed analogum.
Et si quis dicat quod non est genus, quia non habet species – si haberet species, oporteret
ut duo
decemNSV,
add. generaNP
generalissima essent species eius, sed hoc non potest esse; species
enim coaequaevae sunt sub genere, et ista
vel forsan: illa (i
a)E
non sunt coaequaeva sub ente – ista autem responsio nulla
est; est enim substantia genus, et species eius non sunt coaequaevae
corr. (s. lin.) ex: coaequaevaP
sub ipsa
ipsoNV
, sed quaedam sunt per prius
add. etNPV
, quaedam per posterius.
Et si quis dicat
dicitE
quod non
potest esse genus hac de causa, quia non habet differentias, illud
vel forsan: istud (i
d)ENPS
videtur falsum; habet enim differentias, ut videtur. Possum enim
dicere quod
om.NSV
ens
quoddam est per se exsistens, quoddam per aliud; ista enim sufficiunt
ista enim sufficiunt
mg.P
ut sint
suntP
differentiae generis dicti secundum analogiam.
Item, quae est ratio quare ens non habet
habensE
differentias? Et dicet aliquis quod haec est
om.P
ratio:
habeat
add. enimE
ens
s. lin.P
differentias, scilicet
om.E
A
A
add. etSV
, B. Quaero ergo: aut
A
A
s. lin.P
est
ens aut non est
om.NP
ens. Si
est ens, igitur
ergoPSV
genus
praedicatur de differentia – quod falsum est. Si
add. ANSV
non est ens, igitur est non-ens
igitur est non-ens
om. (hom.)EP
. Ergo
IgiturNS
non-ens est differentia entis. Alio modo arguet
post sicE
sic: si A est ens, ergo B est non-ens, nam si B est
om.NV
ens
add. ergoNSV
,
non est oppositio inter A et B ex quo A est ens. Et si B est
non-ens, ergo
igiturNSV
entis
non-ens est
ante non-ensSV
differentia.
Ista autem ratio videtur peccare sic: Sit quod A et B sint differentiae entis. Cum
quaerit, 'A aut est ens aut non est
om.NPV
ens', detur quod non-ens
non-ens] ensEPV
. Ex
hoc sequitur quod
add. hocNSV
non-ens est differentia entis, non
add. tamenNSV
sequitur quod non-ens simpliciter; est enim fallacia P
8va accidentis.
Item, non tenet 'A est ens, ergo B est non-ens', sed
siP
'B
est ens'; quamvis enim non sit oppositio inter ista inquantum utrumque est ens, tamen est
oppositio inquantum
add. sed exp. utrumqueP
illud
vel forsan: istud (i
d)EP, hocNSV
est hoc ens, et illud
vel forsan: istud (i
d)ENS, aliudP,
add. estSV
istud
vel forsan: illud (i
d)NPS, illudV
ens.
Dicamus igitur quod ens non potest esse genus, et hoc quia hoc nomen 'ens' substantiam
post totamSV
totam cuiuslibet rei significat
ante substantiamNSV
, nullum
istumE
autem genus significat totam
post substantiamE
substantiam suae speciei, et ideo impossibile est ut sit genus;
non enim supra hoc nomen 'ens' potest addi
post aliquidNS
aliquid quod primo non importabatur
importaturPSV
per hoc nomen 'ens', licet modo
communi. Sed si dicam
dicoP
'animal', non significo
significatSV
totam
add. sed exp. essentiamP
substantiam hominis vel
necSV
leonis; sed si
sed si] sed cumN, si tamenSV
dicam 'homo', hoc nomen totam substantiam illius
istiusN, huiusSV
hominis et
velP
istius
illiusNSV
dicit
significat
ante totamE,
add. vel significatP
, et ideo 'homo' non potest esse genus. Nec tamen
sequitur quod ens sit
quod ens sit
s. lin.P
convertibile cum homine et cum aliis, etsi dicat totam
substantiam illorum, nec homo cum Socrate.
Istud
vel forsan: Illud (i
d)EN
videtur dubium; si enim
s. lin.P,
om.SV
dicam ' ens
om.P
rationale', utrum sit nugatio aut
velP
non. Nam si est,
praedicta
add. causaNSV
vera est
s. lin.P
; si non, non. Si enim dicam 'animal rationale', hic
non est nugatio; 'animal' enim non dicit totam substantiam speciei.
1.Q2 Sed modo quaeratur utrum eadem sint principia rerum corruptibilium et incorruptibilium,
dico propria.
Quod non patet:
Eadem enim eodem modo se habentia idem nata sunt facere. Igitur
ErgoPS
si omnium
principiatorum
istorum (
post principiaV)NSV
principia sunt eadem, erunt omnia principiata aut
om.E
corruptibilia aut incorruptibilia.Cf.Anon., InDGen: "Quaerit enim Aristoteles similiter utrum eadem sint principia corruptibilium et incorruptibilium aut non. Quod non arguit hoc modo: quorum principia eadem, et principiata; ergo si principia corruptibilium et incorruptibilium eadem, idem esset corruptibile et incorruptibile. Et huic rationi possit aduni alia ratio: idem inquantum idem semper natum est idem facere; ergo si corruptibilium et incorruptibilium essent eadem principia, idem esset corruptibile et incorruptibile" (Oxford, Corpus Christi 119, fol. 5va).
Et si quis dicat quod non sequitur, quia licet sint eadem, tamen alio modo se habent, quia
hoc estNSV
diversis
dispositionibus disponuntur prout sunt principia rerum corruptibilium et incorruptibilium
add. sedNSV
, illud
vel forsan: istud (i
d)ENS
improbatur
probaturP
sic:
istae condiciones diversae aut sunt accidentales istis
illisE
principiis aut essentiales. Si accidentales
corr. (s. lin.) ex: essentialesE
, ergo
ideoN, igiturSV
non erunt causae tantae diversitatis in principiatis
principiisSV,
sed corr. in: ?S
sicut est diversitas corruptibilitatis et incorruptibilitatis. Et
iterum
itemN, tamenP, recte(?)V
, non
post hocP,
om.NSV
ex hoc sequitur quod non erunt principia proxima eadem. Si
essentiales, ergo
igiturNSV
proxima
principia non sunt eadem.Cf.Anon., InDGen: "Forte diceret quod sunt eadem principia, sed secundum modum differunt. Et si hoc, quaere de his modis, scilicet utrum sint essentiales vel accidentales. Accidentales non, quia accidentalis differentia non sufficit ad faciendum tantam diversitatem quanta est inter corruptibile et incorruptibile. Si essentiales, quaero de his modis utrum unum addat aliquid supra reliquum vel non. Et si aliquid addat, non erunt eadem principia proxima et immediata. Et si nihil addat, cum sint diversi, ideo quaeritur universaliter causa corruptionis in rebus" (Oxford, Corpus Christi 119, fol. 5va).
Si non sunt eadem proxima
om.NSV
principia rerum, igitur corruptibilium aut sunt principia corruptibilia aut incorruptibilia. Si corruptibilia
add. igiturNS,
add. ergoV
, illa
vel forsan: ista (i
a)
corr. ex: alia ?P
habent alia; erit igitur vel processus in infinitum, vel quaedam
principia rerum corruptibilium sunt incorruptibilia, et principia incorruptibilium sunt
incorruptibilia.Cf.Anon., InDGen: "Cum corruptibilium sint principia, quaeritur de illis utrum sint corruptibilia vel incorruptibilia. Quod si corruptibilia, cum omne corruptibile vadit ad sua principia, principiorum corruptibilium erit principium. Et similis est quaestio <quoC> de illis, et erit sic processus in infinitum. Si autem sint incorruptibilia, quomodo ex principiis incorruptibilibus sunt corruptibilia, et ex quibusdam incorruptibilia <incorupliaC>? Hoc enim non est rectum, ut dicit Averroes, sed aut impossibile est hoc esse, aut indigebit multo sermone ad verificandum hoc" (Oxford, Corpus Christi 119, fol. 5vb).
Sed modo videtur falsum; oppositarum enim naturarum sunt corruptibile et incorruptibile. Igitur
ErgoP
si principia
incorruptibilium sunt incorruptibilia, principia corruptibilium non erunt incorruptibilia
corr. (s. lin.) ex: corruptibiliaP
.
Item, positis propriis principiis et
add. propriisSV
causis ponuntur ea quorum sunt
om.NV
principia
ante quorumP,
post propriaNSV
propria et propriae causae. Igitur manente propria causa,
manet causatum; sed
add. siNV
principia rerum corruptibilium sunt incorruptibilia et
quiaN,
om.SV
semper manent; ergo res corruptibiles semper manebunt
manentE
, ergo
sunt
eruntSV
incorruptibiles – quod falsum est.
Item, qua E 7vb de causa ista principia incorruptibilia faciunt res corruptibiles, et
illa
vel forsan: ista (i
a)P
incorruptibilia faciunt res incorruptibiles
corruptibilesP
?
1.Q3 Consequenter potest quaeri quae
quidSV
sit causa corruptibilitatis et incorruptibilitatis.
Et si quis dicat quod
add. sed exp. qualitasP
contrarietas activorum et passivorum est causa corruptibilitatis,
contra: istae qualitates
contrarietatesEV
retinebunt
corr. (s. lin.) ex: remanebuntP
suas contrarietates in mixto glorificato; eadem enim est
caro secundum numerum in hoc corruptibili et in eodem glorificato. Ergo
IgiturNV
eadem
elementa secundum numerum, ergo
igiturNSV
eaedem
qualitates, ergo eadem contrarietas, et tamen non erit corruptio.Cf.Anon., InDGen: "Forte dicet quis quod contrarietas est causa sufficiens ad distinguendum corruptibile ab incorruptibili. Sed contra: si contrarietas esset causa sufficiens corruptibilitatis <contrarietatisC>, ubicumque esset contrarietas, ibi esset causa sufficiens corruptibilitatis – quod falsum est; instantia enim in corpore glorificato. Ibi <UbiC> enim contrarietas, et tamen nulla corruptio; componitur enim ex contrariis" (Oxford, Corpus Christi 119, fol. 5vb).
Et si quis dicat quod
add. sed exp. possibilitas materiaeE
causa corruptionis est actio et passio, et in corpore glorificato
non est actio et passio
add. sedSV
,
contra: quid
quodP
est causa
actionis et passionis? Non est aliud nisi contrarietas; sed contrarietas manebit
add. ibiNSV
; ergo
om.P
etc.Cf.Anon., InDGen: "Forte dicet ad hoc quod contrarietas cum actione et passione qualitatum activarum et passivarum est causa corruptibilitatis. Unde etsi in corpore glorificato sint qualitates contrariae, non tamen agunt nec patiuntur. Sed mirum erit de hoc, cum contrarietas sit causa actionis et passionis" (Oxford, Corpus Christi 119, fol. 5vb).
Et si quis dicat quod possibilitas
passibilitasNSV
materiae est
add. sed exp. corporeP
causa, in
add. sed exp. communeP
corpore autem glorificato est actio sed non passio – et illud
vel forsan: istud (i
d)ENPSV
sic potest
ante sicP
imaginari: lux multiplicat suam speciem in aliqua materia, sicut
in materia aeris; ponamus autem
om.E
quod
ista
vel forsan: illa (i
a)E
materia sit incorruptibilis; nihilominus
corr. (mg.) ex: nihil eiusP
multiplicabit
multiplicatE
lux suam speciem
ante suamP
ibi; hic non est passio, est tamen actio. Eodem modo potest
esseHic addit redactio longior: "de diversis corporibus glorificatis quod quamvis veniant ad invicem, ibi non erit passio. Eodem modo …"
si caro manus tuae est
essetNS, essentV
iam glorificata, et ignis materialis
naturalisSV
esset iam in aliqua distantia ab ea: reciperetur species ignis in ea modo spirituali
spiritaliE
, et
add. tamenNSV
non pateretur caroCf.Anon., InDGen: "Et ideo forte dicet aliter quod nullum dictorum est causa sufficiens, sed passivitas materiae, quae non communicatur a corpore glorificato. Et huius exemplum possit esse [quod] si aliquod tale apponeretur igni, non combureretur neque destruetur; nihil tamen minus ageret in ipsum, sed non pateretur, sicut nec aer a luce" (Oxford, Corpus Christi 119, fol. 5vb). -
Sed contra:
Corpora damnatorum sunt passibilia; mutantur enim de maxime
maximoP
calido in maximum
maximeNSV
frigidum. Et non sunt corruptibilia; igitur passibilitas non
lectio dubiaE
est causa corruptionis.Cf.Anon., InDGen: "Contra hoc videtur esse quod dicunt theologi et etiam fides quod corpora damnatorum patiuntur; transsumuntur enim a maxime calido ad maxime frigidum. Non tamen corrumpuntur; non ergo est passivitas materiae causa corruptionis" (Oxford, Corpus Christi 119, fol. 5vb).
Dicamus igitur quod in hac quaestione possumus
possimusP
loqui
post multipliciterSV
multipliciter; possunt enim ista nomina
'corruptibilitas' et 'incorruptibilitas' sumi stricte
stricte et communiter] c. et s.E
et
autNSV
communiter
stricte et communiter] c. et s.E
, ut
dicatur omne illud
vel forsan: istud (i
d)EPS,
add. esseSV
corruptibile quod potest non esse.Nota marginalis in P: "Ecce distinguit bene."
Si stricte sumantur
sumaturSV
, non
erunt eadem
om.E
principia
add. proximaNSV
corruptibilium et incorruptibilium. Causa autem talis
corruptibilitatis est privatio materiae
corr. (sub lin. in ima columna) ex: formaeP
per quam habet materia potentiam ad oppositas formas.
Unde principium P 8vb talis corruptionis
corruptibilitatisP
est
add. sed exp. privatio materiae per quaE
causa deficiens et non causa efficiens, et est principium in fieri et
non est
om.NSV
principium quod est terminus rei. Sicut igitur dictum est, dicendum est
om.NSV
quod
non sunt
post eademNV
eadem principia corruptibilium et incorruptibilium, quia unum principiorum corruptibilium et
principalius est privatio. Incorruptibilium autem principia proxima
primaP
sunt
etV,
om.NPS
forma et substantia materiae; principia autem corruptibilium
inquantum sunt huiusmodi sunt materia sub privatione et ipsa privatio.Cf.Anon., InDGen: "Forte posset aliquis dicere quod dupliciter posset fieri quaestio <quoC> quae quaerit de causa corruptionis. Communiter, ita scilicet quod dicamus esse corruptibile omne quod de sui natura posset non esse … Aut potest fieri sermo in propriissima eius acceptione secundum quod dicimus quod eorum quae causata sunt quaedam sunt corruptibilia, quaedam incorruptibilia. Verbi gratia, animali et plantae esse corruptibilia, corpora autem supracaelestia et intelligentias separatas incorruptibilia. Si igitur fiat quaestio <quoC> utrum istorum <iC> aut illorum sint eadem principia, est dividendum in scrutatione <lectio dubiaC> utrum quaerit de proximis et immediatis vel de remotis. Si de remotis, manifestum est quoniam eadem sunt principia, quoniam materia et forma prima, quae est forma generis generalissimi, sunt <sicutC> principia intrinseca cuiuslibet principiati exsistentis in genere substantiae, et ita corruptibilium et incorruptibilium sunt eadem principia. Sed forte de proximis et immediatis non sunt eadem. Et hoc intellige quod [forma et] materia secundum sui substantiam sunt principia incorruptibilium <corruptibiliumC> per se, et non per accidens; materia <lectio dubiaC> vero privata secundum quod privata <privatataC> est principium corruptibilium, et hoc est materia secundum quod ei coniungitur privatio. Sic sunt principia proxima corruptibilis et incorruptibilis eadem, sed principia incorruptibilis erunt principia corruptibilis per additamentum. Et supponatur hoc de principiis" (Oxford, Corpus Christi 119, fol. 5vb).
Et si quaeratur de istis principiis, 'aut sunt corruptibilia aut incorruptibilia',
dicendum quod materia est principium incorruptibile et privatio principium corruptibile.
Et si arguat, ' ergo
add. privatioE
habet aliud principium', verum est
add. quiaE
:
principium deficiens, ut puram negationem, aut materia sic privata inquantum huiusmodi est
corruptibilis, in sua autem substantia
add. estSV
incorruptibilis. Unde ista principia resolvuntur usque ad
substantiam materiae
post primaeNS
primae et pure
pur !P
nihil.
Et si quaeratur de istis, 'aut sunt corruptibilia aut incorruptibilia', dicendum est de
materia quod est
om.NV
incorruptibilis, de alio autem quod neque est
om.NSV
corruptibile neque incorruptibile; pura enim negatio in
lectio dubiaE
quam resolvitur privatio
mg.P
non
est aliquid.Cf.Anon., InDGen: "Sed materia privata utrum sit corruptibilis vel incorruptibilis puta quod corruptibilis, nec erit processus in infinitum. Stat enim resolutio materiae corruptibilis in substantiam materiae incorruptibilis, et privatio eius in pure nihil, sicut tactum est superius, quod quidem pure nihil nec corruptibile nec incorruptibile" (Oxford, Corpus Christi 119, fol. 5vb).
Ad aliud quod cum dico, 'privatio est causa' etc., non solum est illa
vel forsan: ista (i
a)P
privatio respectu formarum accidentalium sed et
etiamP
substantialium.
Et ideo in damnatis non est ista privatio, quia non est transmutatio
transumptioP
de forma substantiali in substantialem.
Si autem sumantur communiter
ante sumanturNSV
'corruptibile' et
'incorruptibile', dicendum quod omne causatum est corruptibile. In solo autem Primo est incorruptibilitas
In – incorruptibilitas] Incorruptibilitas (IncorruptibileS) autem in solo Primo estNSV
. Quae autem sit causa huius
corruptibilitatis dicit beatus Augustinus:Fulgentius Ruspensis, De fide ad Petrum seu de regula fidei 3.25: "summum atque incommutabile bonum est, quia aeternum bonum est; nullum habens defectum, quia non est ex nihilo factum; nullum habens profectum, quia non habet initium. Ideo quippe naturae a deo factae proficere possunt, quia esse coeperunt; ideo deficere, quia ex nihilo factae sunt. Ad defectum eas conditio ducit originis, ad profectum uero prouehit operatio creatoris" (ed.J. Fraipont, CCL 91A:727; cf.PL 40:761; PL 65:683).
" summe
add. sed exp. nE
bonum et
om.P
incorruptibile vel
incorruptibile vel
om.NSV
incommutabile et aeternum, nullum est habens defectum, quia
non est ex nihilo factum, nullum habens profectum, quia non habet initium. Ideo quippe naturae
a Deo factae proficere possunt, quia esse coeperunt; deficere, quia ex nihilo
corr. (mg.) ex: malo(?)P
2
factae. Ad defectum eas ducit condicio originis, ad profectum
provehit operatio Creatoris."
Quaedam tamen
autemNP
causata etsi possunt
possintNSV
redire in nihil, possunt tamen esse semper
ante esseNS,
om.V
; sed potestas
p
tatasP
semper essendi
exi
diN, exsistendiS, exigendi
ante semperV
data est eis ab extrinseco, sed potentiam non-essendi habent per
naturam materiae. Unde qui eis dat esse simul eos
eorumNSV, easP
conservat in
om.NSV
esse; non enim semper essent nisi esse eorum conservatum
post essetE
esset.Cf.Anon., InDGen: "Forte posset aliquis dicere quod dupliciter posset fieri quaestio <quoC> quae quaerit de causa corruptionis. Communiter, ita scilicet quod dicamus esse corruptibile omne quod de sui natura posset non esse, et secundum philosophos et maxime Platonem nihil est incorruptibile praeter primam causam. Et hoc vult beatus Augustinus cum dicit, 'Summe bonum incommutabile et aeternum nullum est habens defectum, quia non est ex nihilo factum; nullum est habens perfectum <!C>, quia non habet <htC> initium <intiumC>. Ideo quippe naturae adeo proficere et deficere possunt, quia esse ceperunt aut ex nihilo factae sunt' " (Oxford, Corpus Christi 119, fol. 5vb).
Ex iam dictis
add. igiturE
patet quod hoc modo loquendi
loquendoPSV
nullum causatum est incorruptibile, et quod incorruptibilitas
solum exsistit
lectio dubia (ex
tut)P
in Primo, et quod non sunt eadem
ante suntNSV
principia corruptibilis et incorruptibilis; principium enim
s. lin.P
corruptibilis est pure nihil. Incorruptibile autem principium
post habetNSV
non habet, nam ipsum Primum hoc modo loquendo est
incorruptibile solum.
[Lectio secunda]
Unum autem et ens
add. etc.NSV
[4.2.1003b23 tc3].
2.Q1 Videtur
praem. Sed (
om.V) modoNSV
quod sit nugatio, si non fiat
in corr. (s. lin.)P
additio rei per hoc pronomen 'iste' et
'unus'; per 'hominem' enim intelligo unum hominem, et per hoc
ipsum 'unum' additur unus, et per hoc pronomen 'iste' additur unus.
Igitur
ErgoP
ter additur
unus, ergo nugatio.
Ad hoc
Ad hoc
om.E
dicendum quod per
om.PS
ista
vel forsan: illa (i
a)E
non est nugatio, etsi non sit multiplicatio essentiae; per li
'homo' enim consignificatur
significaturPSV
unus, et per hoc pronomen 'iste'
similiter et magis specificatur, et per hoc nomen 'unus' significatur sive per eius propalationem
prolationemNS
. Quod autem consignificatur in potentia est, et quod
significatur in actu est. Idem autem una vice significatum et alia
alteraNSV
consignificatum non facit
add. sed exp. consignificationemE
nugationem.Cf.Averroes, In Metaph. 4.3 "quando dicimus 'iste homo' et 'iste homo unus', et quando dicimus 'iste homo' et 'iste homo', nec in generatione nec in corruptione. Et istae duae significationes sunt idem, quia dicere 'iste homo' significat unum hominem per consignificationem. Et cum propalatur hoc nomen 'unum', non erit differentia inter duas significationes, nisi quia in illo significatur unum per consignificationem, et hic per propalationem" (ed.Iunt. 1552, 8:32r; Iunt. 1562, 8:67r).
Et nota quod per istam
itamP
triplicem
additionem unitatis intelligitur E 8ra triplex negatio multitudinis: semel per unum
consignificatum per 'hominem', iterum
itemP
per unum significatum per hoc nomen 'unum',
tertio per unum consignificatum per hoc pronomen ' iste
vel forsan: ille (i
e)EN
'. Cum igitur ista nomina hoc modo unum et idem
significent, ista scientia considerabit de uno et de omnibus modis unius, utpote de eodem et
simili, et de omnibus contrariis.
[Lectio tertia]
Et oportet philosophum
physicumENPSV,
add. etc.NSV
[4.2.1004a34 tc5].
3.Q5 Potest quaeri circa dignitates primo de hoc quod dicit quod scientiae speciales utuntur istis,
scilicet quomodo utuntur
utanturP
istis
illisNSV
: utrum
add. enimNS
sit
sintNS
maior aut
velNS
minor in
corr. (s. lin.) ex: cumP
suis demonstrationibus aut
velNS
non.
Consequenter potest quaeri de hoc quod dicit quod haec scientia habet considerare de istis
add. sed exp. demonstrationibus aut nonE
, scilicet quali
qualibetP
consideratione considerat ista de illis.
Et videtur quod non possit considerare de illis
istisNSV
; ista enim per se nota sunt et faciunt sibi fidem. Igitur
ErgoP
demonstrari
post possuntNSV
non possunt. Consideratio enim
autemNSV
istius
scientiae de rebus quas considerat est demonstrare illas esse; igitur istas non potest considerare.
Et si aliquis
quisSV
dicat quod
hoc modo considerat de istis quod si aliquis ista
istasNSV
negaret, ipsum potest ista convincere rationibus
convincere rationibus] inquirere r. sive c.E
, interrogandum est de eo
de eo
s. lin.E
qualibus rationibus. Non per demonstrationes, quia tunc essent demonstrabiles. Non per rationes
om.P
P 9ra logicas; non enim pertinent philosopho sed logico. Non per syllogismum
deceptorium, quia hoc appropriatur sophistae.
Dicamus igitur
ergoP
ad primum
quod, eo modo quo utuntur istis
om.E
speciales scientiae, ponuntur istae
add. velNSV
maior vel minor in
add. sed exp. specialibus scientiisE
demonstrationibus. Sed sciendum quod non utuntur istis propositionibus
om.NSV
prout sunt communes; geometer
corr. (s. lin.) ex: gemeterP
enim non utitur hoc
add. sed exp. modoP
principio in sua demonstratione, 'quaecumque uni et
eidem' etc.
etc.
corr. (s. lin.) ex: et eidemP
, prout est commune
add. sed exp. etc.E
, sed appropriat ipsum subiecto suae scientiae et disponit
ipsum propriis terminis sic, 'quantitates quae uni et eidem sunt aequales inter se sunt
aequales', et similiter de aliis principiis. Et ipso principio specificato
vel forsan: specifico (speci
toNP, spe
toS)NPS, specificoV
utitur in sua demonstratione, ut sit maior vel minor, et
aliquando accidit quod nullum istorum sit maior vel minor in demonstratione, sed inquantum in
om.NV
determinatione subiecti vel praedicati
subiecti vel praedicati] p. vel s.NSV
accipitur virtus alicuius istarum dignitatum, et tunc
ipsa dignitas in sua forma communi non accipitur.
Ad aliud dicendum
exp.S,
om.NV
quod in quibusdam dignitatibus
corr. ex: disgnitatibusP
contingit
suntP
reperire causam duplicis necessitatis; est enim
om.EP,
sed corr. (s. lin.)P
2
una necessitas compositio praedicati cum subiecto, et
praem. estNSV
alia necessitas quae est entitas subiecti. Potest autem contingere quod quaedam principia, ut
petitiones, possunt habere primam necessitatem et recipere et similiter causam illius necessitatis.
Talis
praem. EtNSV
est ista
om.NV
petitio 'a puncto ad punctum est
om.NSV
rectam lineam
rectam lineam ducere] d. l. r.NV
ducere
deducereNSV
'. Unde ista
vel forsan: illa (i
a)E
potest demonstrari
corr. ex: demonstrareP
, geometer tamen
cumP
ipsam
istam (
post potestS)NSV
non demonstrat nec
demonstrat nec
om.NSV
potest demonstrare sed naturalis; causa enim huius necessitatis
est quod nusquam est vacuum, sed inter quaelibet duo puncta est superficies vel linea vel corpus.
Sed ista solutio non videtur vera, quia posito vacuo non habebit locum ista solutio. Ipso tamen
posito contingit lineam mathematicam a puncto ad punctum
add. ducereNSV
– supple imaginaliter
imaginabiliterNP
.
Potest autem subiectum illius
istiusP
dignitatis
esse accidens; omne autem accidens habet causam suae exsistentiae in subiecto. Iste autem
philosophus causam accidentis in subiecto potest reddere
potest reddere
om.P
ante causam quae est rei necessitas
add. potest reddereNSV
. Unde posito quod subiectum huius
om.SV
dignitatis sit accidens, potest iste
vel forsan: ille (i
e)EV
philosophus demonstrare istam
vel forsan: illam (i
am)E
dignitatem, quia potest demonstrare causam subiecti
om.P
illius
dignitatis.
Alio modo dicendum quod
om.P
licet
velNV, etsiS
non omnes dignitates sint immediatae, tamen potest philosophus
physicusE
ista considerare; differunt enim philosophus et logicus in
veritate
virtuteSV
. Tamen
rep.E
idem argumentum potest uterque considerare et ex eisdem propositionibus
et – propositionibus
ante potestNSV
; huic tamen veritatem generat, illi vero
om.NSV
probabilitatem. Et idem syllogismus huic erit dialecticus et alii non, et hoc penes diversitatem
acceptionis; syllogismus enim quem facit
add. sed exp. sP
philosophus
physicusEV,
ante facitNSV
contra sophistas sibi
add. sP
est demonstratio, et alii ( ut
utpoteSV
dialectico) dialecticus.
Sed nota quod demonstratio qua ostenditur dignitas non est demonstratio propter-quid sed quia;
cum
mg.P
enim
post disputatP
disputat philosophus cum sophistis, primo ducit illos ad hoc inconveniens
corr. (s. lin.) ex: incommunesP
, ut
quodNSV
negent significationem vel
etNSV
impositionem vocabulorum. Et hoc facto redit et ex suppositione
propriarum impositionum concludit dignitates esse. Iste
vel forsan: Ille (i
e)E
autem syllogismus est ei demonstratio
demonstratio-quiaNS
, quia hic syllogizat accipiendo habitudinem causati ad
causam; propria enim impositio terminorum est sicut causatum respectu dignitatum. Dialecticus
autem si
add. sed exp. fetP
faceret hunc syllogismum, non acciperet habitudinem istarum
vel forsan: illarum (i
arum)E
praemissarum ad conclusionem esse habitudinem causati ad
causam, sed habitudinem aliquorum quoquomodo antecedentium
anteciumE
conclusionem, et ideo est ei
ante estNV
syllogismus probabilis et solum ei fidem facit.
[Lectio quarta]
Quidam
QuaedamNV
autem loquentes
add. etc.SV
[4.3.1005b2 tc8].
[Lectio quinta]
5.Q1 Quaeritur
QuaeraturNSV
circa hoc notabile
post principiumE, nobileN, nobi
leS, no
leV
principium 'non de eodem
eod !E
' etc.,
utrum sit prima causa vel
autNSV
non.
Et videtur quod sic.
Dicit enim auctor quod hoc principium est magis dignum quam omnia alia
om.NSV
principia, et est tale
om.P
quod
ex eius negatione sequitur eius positio; istae
vel forsan: illae (i
e)EN
autem positiones
condicionesNSV, additionesP
soli Primo videntur convenire. Ex hoc arguo quod illud
corr. (s. lin.) ex: nonP,
vel forsan: istud (i
d)ES
non est aliud a Primo. E 8rb
Item, illud
vel forsan: istud (i
d)ENPSV
principium aut habet causam
corr. in: causaP
sui omnino, aut non habet causam. Si nullam omnino habet,
ergo non est aliud a Primo; solum enim Primum est quod non habet causam omnino. Si habet,
ergo non est magis primum quam
add. omniaSV
alia principia; et etiam si habet causam, est mediatum et
demonstrabile. Ista eadem quaestio potest esse
s. lin.P
de omnibus aliis dignitatibus.
Item, illud
vel forsan: istud (i
d)ENPSV
principium aut est aliquid aut nihil. Si aliquid, ergo
add. velNSV
substantia vel accidens. Si accidens, ergo demonstrabile de suo subiecto – quod est contra
Aristotelem. Si substantia, aut substantia prima aut substantia causata. Si prima, ergo causa prima
ante causaNSV
. Si substantia causata, et constat quod una numero, ergo non
habet effectum super omnes scientias – quod P 9rb falsum est.
Ad idem dicit Aristoteles in sequentibus quod qui negat hoc principium, negat omnes res causatas
creatasE
; ergo
omnia causata omnino, quia si substantias, et omnia accidentia; ergo negatio istius principii est
negatio omnium entium. Igitur hoc principium habet effectum super omnia entia
s. lin.E
causata; et hoc solum
post estNSV
est condicio Primi; ergo hoc
om.E
non est
aliud quam Primum.
Item, 'de nullo eodem affirmatio et negatio
add. etE
simul': hoc principium habet veritatem in omni
causato et in causa prima. Omnis enim
autemNSV, igiturP
proprietas quae invenitur
add. etNSV
in causa prima et in causatis, ipsa exsistens in causatis
causatur ab eadem inquantum exsistit in causa prima; bonum enim in causatis causatur a bono
quod est in ipso Primo. Igitur
ErgoP
veritas illius
huiusNS, istiusP
principii in causatis causatur a veritate eiusdem quae
quodP
est in ipso
Primo. Ergo
IgiturNV
hoc
principium in causatis habet
post causamNS
causam.
Dicamus
praem. DP
igitur quod hoc principium habet veritatem in causatis et in
causa prima. Veritas autem huius in causatis habet causam; veritas autem huius in causa prima
non habet causam. Unde licet veritas huius principii sit immediata in causa prima, mediata
tamen est in causatis, et causatur a veritate istius principii quae est in causa prima. Verbi gratia,
'affirmatio et negatio de nullo causato' etc.: hoc principium est verum quia in causa
prima non est affirmatio et negatio vera de eodem. Et illud
vel forsan: istud (i
d)ENPS
est verum quia in Primo non est esse et non-esse, quia non est
non-esse in ipso, sed esse tantum et totum simul, et hoc est quia Deus est aeternitas perfecta quae
est
om.E
integra
vitae possessio
ante vitaeE
tota
s. lin.E
simul.Boethius, De consol. 5.6.11, ed.L. Bieler, CCL 94:101; PL 63:858.
In causato autem possunt esse esse et non-esse, sed non simul; in ipso autem tantum esse et totum
corr. (s. lin.) ex: nonE
simul.
Quare autem esse et non-esse simul non habeat causatum
non habeat causatum] c. non h.
ante esseNSV
, causa est quia causatum non fuit ab aeterno; ab
aeterno enim habuit non-esse et non habuit esse, et hoc quia sola causa
post primaE
prima ab aeterno. Istud
vel forsan: Illud (i
d)PS
autem principium, 'non de eodem' etc., in causa
prima non est aliud ab ipso
ipsaNSV
. Quod patet
sic: hoc principium in ipso
in ipso
s. lin.P
non est aliud quam hoc, 'Deus est et non non est'. Veritas autem
om.E
huius copulativae non est aliud quam prima pars eius, scilicet 'Deus est'; et veritas
huius copulativae est hoc principium; ergo hoc principium non est aliud quam hoc quod dico
'Deus est'. Sed hoc quod dico 'Deus est' non est aliud quam Deus;
igitur hoc principium in isto
ipsoNSV
non est aliud
quam Deus. A primo ergo ad ultimum: hoc principium salvatur in ista copulativa, et ista
itaNV
copulativa in
altera
istaP
parte
post eiusSV
eius, et eius altera pars, quae est propositio categorica, in altero eius extremo.Cf.Aspall, In Metaph.: "Item, veritas huius principii secundum quod contrahitur ut enuntiat de Primo consistit <consistuntC> in hac copulativa, 'Deus <itaC> est, et Deus [non] non est'. Sed veritas huius totius copulativae consistit in altera eius parte, scilicet in hac, 'Deus est'. Et veritas huius radicatur in veritate eius quod est Deus, a quo est indifferens secundum rem, licet differat secundum modum enuntiandi, quia veritas huius principii est idem cum veritate Primi, et sic idem Primo" (Cambridge, Gonville & Caius 509, fol. 85ra).
Ex his iam patet quomodo hoc principium potest demonstrari et
s. lin.E
quomodo non. Ipsum autem
enimNSV
in causatis
habet causam;Hic addit redactio longior: "et est demonstrabile; ipsum autem …"
in causa prima non habet causam
ante nonNSV
nec est demonstrabile. Et nonne illud
vel forsan: istud (i
d)EPS
apparet verum, cum Deus per suam scientiam sit causa omnium
causatorum? Et sic est principium omnium
add. sed exp. causatorumE
scientiarum et naturarum, et sic
et – scientiarum
om. (hom.)ESV
illud
vel forsan: istud (i
d)P
principium, 'non de eodem' etc., est principium omnium scientiarum
et – scientiarum
om. (hom.)ESV
.
Et iterum
Et iterum] Et itemN, Et tuncS, Etc.V
illud
vel forsan: istud (i
d)ENP
patet
add. ex hocNSV
quod idem est principium substantiae et principium
demonstrationum, ex quo illud
vel forsan: istud (i
d)EPS
principium in ipso non est aliud quam ipse.
Ad aliud
illud
vel forsan: istud (i
d)NS
autem quod quaeritur de hoc principio, 'aut est substantia
aut accidens', dicendum quod neque sic neque sic. Si
praem. EtNSV
ergo
ex (
om.S) hocNSV,
om.P
arguat
arguaturNS, arguamV
, 'ergo nihil', non valet; potest enim esse
add. velNSV
substantiale vel accidentale quod neque est substantia neque accidens.
Ad alia autem siIta forsan pro "scilicet."
quae fuerint
fueruntNV
quaesita,
patet responsio per praedicta.
[Lectio sexta]
[Lectio septima]
[Lectio octava]
Et sermo Astragorae
add. etc.NSV
[4.5.1009a6 tc19].
8.Q1 Potest quaeri utrum magis differant
differuntP
inter se contrarie opposita quam
autNS, aliiV
contradictorie opposita. Et si contraria, ergo magis impossibile est ipsa congregari in eodem, ergo
haec magis necessaria et magis vera, 'non de eodem simul contraria', quam haec,
'non de eodem simul affirmatio et negatio'.
Sed videtur quod contradictorie opposita magis differant; dicit enim Aristoteles quod magis
dignum est
post principiumP
hoc
om.P
principium, 'non de eodem
corr. (s. lin.) ex: odemE
' etc., et magis verum
veraP,
add. sed exp. etc.E
quam aliquod aliud
aliorumNSV
. Ergo impossibilius est congregare opposita contradictorie insimul
simulNP
quam
aliqua alia; igitur
ergoE
magis differunt
differantP
.
Item, magis conveniunt
lectio dubiaP
natura et natura quam natura et non-natura; sed contrarie
opposita sunt natura et natura, contradictorie
add. (
s. lin.N) veroNS
opposita
add. suntE
natura et non-natura; ergo etc.
ergo etc.
om.NSV
Cf.Aspall, In Metaph.: "Item, magis distant natura et non-natura quam natura et natura; sed utrumque extremum contrarietatis est natura aliqua, contradictionis <contradicensC> autem alterum extremum <add. nonC> est natura <veraC> et alterum non-natura <non-natura] non veraC>; quare etc." (Cambridge, Gonville & Caius 509, fol. 85va).
Item, pure nihil et aliquid opponuntur contradictorie; magis autem differunt pure nihil et aliquid
quam aliquid et aliquid; sed
autem
post contrarieS,
om.NV
contrarie opposita sunt aliquid et aliquid; ergo etc.
ergo etc.
om.NSV
Cf.Aspall, In Metaph.: "Item, maior est distantia inter nihil et aliquid quam inter aliquid et aliquid; sed utrum[que] extremum contrarietatis est aliquid, contradictionis <contrarietatisC> autem <autC> alterum aliquid, alterum nihil; quare etc." (Cambridge, Gonville & Caius, fol. 85va).
E 8va Item, ista dignitas est principium omnium demonstrationum, et alia non; igitur maior est
add. nonE,
add. et maiorNS,
add. et minorV
distantia inter extrema.
Ad oppositum:
Habetur in X huius philosophiae quod contrarietas est maxima diversitas;Aristot., Metaph. 10.4.1055a5-10, ut citatur apud Les auctoritates Aristotelis 1.243, ed.J.Hamesse, p.135.
ergo
igiturNSV
ista non est
aliqua maior nec aequalis, quia " quod
s. lin.P
per
secundumNV
superabundantiam
superius abundantiamE
"
etc.;Aristot., Topic. 5.5.134b23-24, ut citatur apud Les auctoritates Aristotelis 36.78, ed.J.Hamesse, p.327.
igitur contrarie opposita maxime differunt.Cf.Aspall, In Metaph.: "Item, ut habetur in XI, contrarietas est maxima distantia, et contraria sunt quae sub eodem genere posita et maxime distant; quare nulla distantia est ea maior nec <nisiC> ei aequalis" (Cambridge, Gonville & Caius 509, fol. 85rb).
Item, dicit Aristoteles quod nulla est
post diversitasNSV,
post maiorP
maior diversitas quam rerum P 9va eiusdem generis;Aristot., Metaph. 10.4.1055a5-10.
sed diversitas maxima
maximeP
rerum
eiusdem generis est contrarietas; ergo
igiturSV
etc.
Item, si dicam 'A est album', contraria huius est 'A est
om.E
nigrum'. In hac autem, 'A est nigrum', intelligitur haec negativa,
'A non est album'. Et haec plus addit et
om.P
in illo
pluri differt a sua contraria. Contraria igitur oppositio
om.P
addit supra contradictionem
condicionem (
corr. ex: cognitionemV)PV
; ergo
igiturNS
etc.; oppositio enim duplicata maior est una
om.E,
add. suaeP
.Cf.Aspall, In Metaph.: "Item, haec sunt contraria, 'A est album', 'A est nigrum'. Sed sequitur, 'A est nigrum, ergo non est album', et non convertitur. Haec ergo propositio, 'A est nigrum', quae est contraria huic, 'A est album', habet in se illam, ut 'A non est album', quae contradicitur huic, 'A est album'. Et cum non sequatur e converso, scilicet 'A non est album, ergo est nigrum', haec ergo, 'A est nigrum', addit aliquid supra hanc, 'A non est album'. Et adhuc <add. non estC> illius superadditi est repugnantia ad hanc, 'A est album'. Consistit ergo contrarietas in duplici repugnantia, contradictio vero non; quare etc." (Cambridge, Gonville & Caius 509, fol. 85rb).
Negativa
praem. ItemNSV
est vera de illo
vel forsan: isto (i
o)P
quod non est aliud per essentiam ab affirmatione. Verbi gratia,
huius affirmativae, 'hominem-esse est homo', est haec
s. lin.E
negativa, 'hominem-esse non est homo'. In hac autem negativa,
'hominem-esse non est homo', intelligitur
intelligis(?)E,
add. quodNS
hominem-esse; etsi non sit homo, tamen non est aliud quam
add. sed exp. aliudP
homo per essentiam. Similiter si dicam, 'quod praedicatur
de pluribus hominibus non est homo', tamen non
s. lin. post estP
est aliud quam homo. Minime
NonneP
igitur
ergoNSV
differt haec negativa ab affirmativa, ex quo illud
vel forsan: istud (i
d)EPSV
quod iacet sub negativa non est aliud per essentiam ab eo quod
iacet sub affirmativa. Unum autem contrarium ab alio distat quantum possibile est ut genus
patiatur extensionem; multo igitur plus differunt contraria quam contradictoria
contradictorie oppositaNSV
.
Dicamus igitur quod affirmatio et negatio magis differunt quam contraria; in contraria enim
oppositione utraque extremitas res est
ante resNSV
. Unde contraria oppositio maxima
maximeP
oppositio est quoniam
quandoNS
utrumque extremum est res. Unde contrarietas est maxima diversitas in genere
contrarietas – genere] in g. est maxime diversitas (
corr. ex: diversitatisN) c.NSV
. Sed in contradictoria oppositione
alterum extremum est res, et alterum pura negatio. Unde ista oppositio transcendit genus et non
est in genere secundum istum
vel forsan: illum (i
m)EP
modum loquendi.Cf.Aspall, In Metaph.: "Ad aliud quod contrarietas est maxima distantia in genere, vel contrarietas est maxima distantia inter ea quorum utrumque est res et natura aliqua. Contradictionis autem oppositio non est distantia in genere, nec utrumque extremum eius est res et natura, sed alterum tantum" (Cambridge, Gonville & Caius 509, fol. 85va).
Iam patet quod maxima oppositio est in contradictorie oppositis
contradictorie oppositis] c. oppositionisP, contradictione oppositionisV
, eo quod in altero extremo nulla omnino supponitur
entitas. Maxima
MaximeP
autem
add. oppositioE
post illam
istamNSV
est in privative oppositis, eo quod minima supponitur entitas
in altero extremo
in altero extremo
ante minimaNSV
. Post istam autem maior
maioremP
supponitur
estNSV,
om.P
in contrariis, minima autem in relativis, eo quod ibi
lectio dubiaP
in utroque extremo simpliciter supponitur entitas. Et quia minima est ibi oppositio, ideo illa
vel forsan: ista (i
a)P
duo correlativa fundantur super eandem essentiam, ut in Primo.
Ad argumentum in contrarium dicendum quod 'A est nigrum, ergo non est
album' bene
nonE
tenet
bene tenet
ante ANSV
. Haec tamen negativa non est actualiter in hac affirmatione,
ita quod sit pars aliqua
aliqualiter(?)E
significationis huius termini ' nigrum
negativiE
', et ideo 'nigrum' non dicit
'non-album', sed dicit aliquid per positionem ex quo sequitur
'non-album'.Cf.Aspall, In Metaph.: "Ad aliud quod haec propositio, 'A non est album', non sequitur ad hanc, 'A <add. nonC> est nigrum', tamquam eius significatio <significatidC> sit <solumC> pars significati, quia si sic, non possit prohiberi quoniam similiter haec, 'A est nigrum', contradiceret huic, 'A est album', sicut haec, 'A non est album', sed est solum de consequenti suo intellectu" (Cambridge, Gonville & Caius 509, fol. 85va).
Ex hoc iam patet quod ex minori diversitate sequitur maior diversitas, sed ex minori identitate
non sequitur maior identitas.
Ad aliud quod sub ista negatione, 'hominem-esse non est
s. lin.E
homo', quod lateat
iaceat (
corr. (s. lin.) ex: iacetN)NSV
aliquid quod non est aliud in essentia ab eo quod iacet
latetE
sub
affirmatione, hoc accidit negationi; ex virtute enim negationis nihil iacet
latetE
, et ideo
simpliciter opponitur affirmationi. Unde accidens est in talibus argumentis
s. lin.E
.
8.Q2 Consequenter potest quaeri de hoc quod dicit Commentator quod iste
vel forsan: ille (i
e)EV
homo singularis qui est in potentia terra, si resolvatur in terram,
et
om.NSV
ponatur
corr. ex: opponaturP, ponamusNSV
quod illa
vel forsan: ista (i
a)P
terra in quam resolvitur
illa – resolvitur
ante ponaturNSV
fuerit in potentia homo, et
om.NSV
generetur ille
vel forsan: iste (i
e)P
homo, erit
post illeNV,
om.S
ille
vel forsan: iste (i
e)P
alius
post homoP
homo numero a priore et non idem.Cf.Averroes, In Metaph. 4.20: "Deinde dicit, 'Et possibile est ut insimul ens et non-ens' [1009a33-34] etc., id est, quia utrumque istorum, scilicet ens et non-ens, dividitur in duo, scilicet ens actu et ens potentia, et similiter non-ens dividitur in duo, scilicet in non-ens actu et in non-ens potentia, homo hic singularis, cum fiet terra, non est iste homo in actu neque potentia propinqua aut remota, sicut entia. Sed si ista terra fuerit homo potentia, erit alius homo numero, non ille idem homo corruptus" (ed.Iunt. 1552, 8:42v; Iunt. 1562, 8:87v).
Sed contra:
Si homo est in potentia terra et resolvatur in eam, ipsa propria materia est respectu illius
hominis; ergo non est in potentia respectu alterius; ergo
igiturSV
si homo iterum generetur ex
deE
illa
vel forsan: ista (i
a)P
terra, erit homo
s. lin.P,
om.NSV
idem numero cum alio.
Item, si aliquis infidelis poneret infinita saecula pertransisse
pertransireP
et durationem hominum infinitam, quaero utrum
add. sed exp. deberet(?)P
debet
deberetNSV
ponere, cum corrumpitur aliquis homo particularis, quod ex sua
materia iterum fieret alius homo numero aut non alius sed ille
isteP
idem numero,
multum tamen tempus medium
s. lin.P
inter corruptionem huius et generationem.
Et
Autem
post VideturNSV
videtur quod deberet ponere quod idem numero. Quia ponamus quod
s. lin.P
poneret secundum primum modum: unusquisque autem homo habet suam animam et manet. Sit
ergo quod corrumpatur aliquis homo; materia istius hominis corrupti est in potentia alius homo
numero. Cum generetur iste homo alius ex illa
vel forsan: ista (i
a)P, istaNSV
materia, datur ei forma ab extrinseco. Aut igitur
ergoE
ista forma
est eadem anima numero aut alia a prima
alia a prima] alia (
corr. (s. lin.) ex: alio) a primoN, aliqua potentiaS, alta primaV
. Et videtur quod eadem, E 8vb cum eadem
numero sit materia. Et si hoc est verum, infiniti homines unam et eandem animam numero
habebunt – quod est contra philosophiam.
Et si dicatur quod alia et alia anima
s. lin.E
numero, cum infiniti sint homines, infinitae erunt animae.
Ad hoc dicendum quod sustinens talem positionem congruentius esset ei ponere quod unus et
idem homo numero et non alius generatur; posset enim fingere sic
add. fingereP
quod cum quilibet
quaelibetPV
planeta respectu alterius esset sic in eadem dispositione qua fuit
add. inE
tempore illo
vel forsan: isto (i
o)P
quo generabatur homo corruptus, tunc ex materia propria illius
hominis corrupti P 9vb primo
ante corruptiNSV
generaretur
generatur (
corr. ex: generaliterV)NSV
ille idem homo numero.
Et nota quod hoc non est possibile ut producatur ex corporibus supracaelestibus solum animal
perfectum. Bene
UndeP
autem
possibile est ut producatur animal imperfectum, ut musca; animal enim perfectum
corr. ex: imperfectumP
productum
add. estPV
in esse per viam naturae fit a sibi simili in specie
add. saltemNV
.
[Lectio nona]
Causa autem in aestimationibus
add. etc.NSV,
add. eorum estP
[4.5.1010a1 tc22].
9.Q1 Dubitatur super hoc quod videtur
Dubitatur – Commentatorem] Et videtur quod iste sermo vult innuereNSV
ille
vel forsan: iste (i
e)P
sermo Aristotelis innuere, "
Dubitatur – Commentatorem] Et videtur quod iste sermo vult innuereNSV
Qui
corr. ex: QuaeP
negat aliquid"
[1010a18] etc.; innuit enim, ut
Dubitatur – Commentatorem] Et videtur quod iste sermo vult innuereNSV
videtur
add. etP
, secundum Commentatorem
Dubitatur – Commentatorem] Et videtur quod iste sermo vult innuereNSV
quod ex negatione sequitur affirmatio, ut si non est Deus, est Deus.
Sic
praem. EtNSV,
add. estP
de aliis – quod est
quod est
s. lin.E
contra Aristotelem alibi.
Ad hoc dicendum quod hoc
s. lin.E,
om.P
argumentum est
post bonumE
bonum, 'negatur veritas, ergo est veritas',
'negatur Deus, ergo est Deus'; non
non tamen istud] t. i. (
vel forsan: illud (i
d)V) non valetNV
tamen istud, 'non est veritas, ergo est veritas', 'non est Deus, ergo est Deus'
non – Deus
2
om. (hom.)P
, et sic de aliis
et – aliis
mg.P
.Hic addit redactio longior: "Et ex hoc sequitur quod haec, 'negatur scientia', non est eadem cum ista, 'non est scientia'. Unde sustinens talem positionem non debet concedere hanc, 'negatur scientia'." Cf.Buckfield, In Metaph.: "Secundo cum dicit, 'Qui <QuoniamC> enim <idemC> negat' [1010a18], hoc <om.B> probat per <per hoc om.B> hoc quod <add. licetB> qui negat aliquid esse <om.BO>, necesse est ut ipsum <ipsamB> negatum habeat <add. aliquid siveO> aliquam <aliamB> naturam terminatam, et sic quod sit aliquod <aliquidC> ens de quo possit negari; aliter enim nihil <velB> esset negatum <negatB> omnino. Et intelligendum secundum <estCO> hoc <om.O> ubi non est actu <actu abnegatio] actualis negatioCO> abnegatio et pura expressa, sed ubi actum <aliquodO> dictum <add. estB> de aliquo concomitatur <communicaturC> negatio <lac.B>, ut cum dicitur <dicaturB> 'scientia negatur', 'Deus negatur', et consimilia, et non cum dicitur 'Deus non est' aut 'scientia non est'; differunt enim hae negationes ad invicem. Cum enim <ut ante CumC> dicitur scientia <scientiamB> negari, nisi scientia <scientiamB> haberet <habereB> aliquam <aliamB, aquamC> naturam terminatam <determinatamC>, et sic esset aliquod ens, nihil <nisiB> esset negatum omnino, ut dicit Commentator" (Bologna 2344, fol. 280v; Cambridge, Gonville & Caius 367, fol. 190va; Oxford, Balliol 241, fol. 20rb).
9.Q2 Nota post ex littera
Nota – littera] Et ex hoc notaNSV
[1010b1-20] quod sensus potest decipi circa sensibile
proprium cum sensibile non fuerit in recta distantia, vel
etNSV
si organum sentiendi non fuerit
sitNSV
in dispositione debita
propria (
corr. (mg.) ex: rectaS)
ante dispositioneNSV
.
[Lectio decima]
[Lectio undecima]
Et contingit ista
vel forsan: illa (i
a)E,
om.P
aestimatio
aestimoP,
add. etc.NSV
[4.7.1012a17 tc28].
11.Q 1 Nunc
praem. SedNSV
parum dubitandum
add. estNSV
de ista propositione, 'motor est
post priusNV,
om.S
prius natura moto'.
Et videtur primo quod Aristoteles dicat suam aequipollentem alibi, utpote in capitulo de
intellectu cum dicit quod
om.NV
omne
agens dignius est patiente
patientiSV
et
principium materia.Aristot., DAn 3.5.430a18-19.
Ex hoc apparet quod ista
vel forsan: illa (i
a)E
propositio sit
est (
rep.N)NSV
vera.
Sed modo videtur quod haec propositio non sit vera, ad minus ubi dicit Aristoteles
ante dicitNSV
ipsam esse veram in hoc tractatu, scilicet in sensibili
respectu sensus; impossibile enim
post estP
est, ut videtur, quod sensibile sit motor respectu sensus. Probatio: omnis motor nobilior est
moto; sed sensibile non est nobilius
nobiliorP
sensu;
ergo etc. Probatio minoris
Probatio minoris
om.P
: nihil non-apprehendens nobilius
post estE
est apprehendente; nobilissimum enim non-apprehendens nobilius non est apprehendente. Nobilissimum enim non-apprehendens
nobilius – non-apprehendens
om. (hom.)EPSV
minus dignum est minimo
numeroN,
praem. numeroV
apprehendente, sicut nobilissimum non-vivens
non-vivens
corr. (s. lin.) ex: non-vidensP, non-movensE
minus dignum est
om.E
minimo vivente
moventeE
. Sensibile autem non
post estNPS
est
non est
s. lin.E
apprehendens; et
est
post sensusPS
sensus apprehendens; igitur
ergoP
etc. Istud
vel forsan: Illud (i
d)PS,
om.E
idem argumentum potest esse contra illud
vel forsan: istud (i
d)ENPS
quod vult Aristoteles quod species colorum et aliorum sensibilium
extra movent intellectum possibilem; hoc enim argumentum concludit contrarium
oppositumE
huius.
Ad hoc dicit beatus Augustinus quod nec anima
ante necNSV
sensitiva nec intellectiva movetur ab istis sensibilibus
non-apprehendentibus; ipsa
istaNSV
tamen
excitant eam
ipsamNSV
, et ipsa
excitata movet se ipsam. Et in his verbis videtur
om.P
concordare cum Platone dicente
cum Platone dicente] se Platoni dicentiSV
'anima movet se ipsam'.Plato, Laws 896A; Phaedrus 245C.
Sed si hoc est verum, videtur quod Aristoteles mentiatur cum dicat ista sensibilia movere
animata
animata vel
om.NSV
vel
secundumP
animam.
Et ideo ut possimus salvare Aristotelem, dicamus alio modo. Et hoc multipliciter: uno modo
quod secus est de intellectu possibili in respectu ad sua obiecta et de anima sensitiva; intellectus
enim possibilis est substantia sive anima rationalis et habet quod-est et quo-est. RationeLoco "Ratione quo est – recipere ideam" legitur in redactione longiore: "Ratione qua est quod-est potest ab ipsa ipsa eadem extrahere ideam in ratione in qua est quo-est. Et ipsa idea abstracta potest ipsa anima sui ipsius ideam recipere in illa ratione qua est ens et natura."
quo est potest ipsa ideam abstrahere a
s. lin.E
seipsa
add. eademP
. Et ipsa idea abstracta potest anima in ratione quod
corr. (s. lin.) in: in quaE
2
est ens et natura
ens et natura
om.P
sui ipsius recipere
post ideamP
ideam. Et similiter potest recipere cuiusvis ideam
add. in illa ratione qua est ens in natura et quod-estP
. Et cuiusvis naturae
om.P
idea recepta in anima, disponens et informans ipsam, nobilior
est ipsa anima inquantum est ens in
etPV
natura receptiva. Et exemplum huius potest esse in speculo. Sed
quia dictum est alibi, scilicet
om.SV
in
quaestionibus de ideis, de
de isto exemplo
ante dictumP
isto
vel forsan: illo (i
o)E
exemplo
corr. ex: dexemploP
, ideo
add. hicP
praetermitto.Cf.Rufus, Contra Averroem 1.12: "Iam supplico: doce quomodo ipse intellectus causatus intelligens per receptionem se ipsum intelligat. Et numquid se ipsum recipiet? Et quid? Nonne ipse cum sit natura et ens causatum, ideam habebit? Tibi bene placet quod ipse intellectus in Te vero speculo vera eius idea et forma exemplari se intelligat. Sed numquid et permittis ut ipse intellectus de se natura exprimat suam propriam ideam in se ipso speculo? Est enim ipse intellectus natura vel ens causatum. Unde et obiectum esse potest a quo irradietur idolum, et est ipse idem etiam speculum. Unde et idoli vel ideae susceptivum, et tamen ipse non est receptivus ideae abstractae nisi per naturam suae materiae spiritualis. Et nonne hic iam necessario intelligitur ipse intellectus, alter ipse duplicatus simul et semel natura et idea? Et nonne competens esset exemplum in rebus corporalibus si alicuius speculi corporalis idolum in aliquo alio speculo corporali receptum, et illinc reflecteretur in primum? Et ita videretur idem speculum per suum idolum receptum in se ipso speculo. Nonne tunc esset simul idolum et illud cuius est idolum, et esset iterum idem obiectum gignens idolum et speculum recipiens idolum?" (Q312.83vb).
Ex parte autem sensus dicendum quod illud
vel forsan: istud (i
d)ENPSV
quod recipitur species naturae est
ante naturaeNS,
ante speciesP, est primae
ante naturaeV
sensibilis, et recipitur
post nonE
non in virtute sensitiva sed in composito ex virtute et
organo; hoc enim est sentiens. Compositum enim est sentiens
Compositum – sentiens
om. (hom.)EP
et non sensus. Species autem cuiusvis naturae
sensibilis extra nobilior est
om.P
recipiente; recipiens enim est
post corpusE
corpus. Anima enim sensitiva per se
per se
post recipitP
non recipit.Cf.Rufus, Contra Averroem 1.15: "Nunc enim aestuat certificari utrum possint haec obiecta sensibilia et intelligibilia non-comprehendentia movere animam sensitivam [vel] animam intellectivam comprehensionem habentes, cum minus nobile non possit movere magis nobile; dignius enim est et nobilius semper agens patiente et principium materia. Sensibile autem movere dicitur, et sensus moveri, et intelligibile movere intellectum recipientem et eius esse formam et perfectionem. Et numquid forte vult ille famulus tuus beatus Augustinus quod sensibile in virtute sensitiva omnino non recipitur, sed in eius materia, scilicet organo corporeo? … "Sed necdum pacificatur curiositas; si enim ipsa sensitiva apprehendat ipsum sensibile, et nihil apprehendat quod non habeat apud se immediate, ipsum apprehensum vel speciem apprehensi illius necessario accidet in ipsam sensitivam recipi. … Forte respondebit quod virtus sensitiva, quae est actus organi, per se ipsam non comprehendit sensibile, nec materia eius, quae est corpus organicum etiam, per se ipsum comprehendit sensibile, sed coniunctum ex virtute sensitiva et organo sentit. Unde coniuncti est haec operatio 'sentire', et ideo hoc coniunctum est recipiens speciem apprehensi, et hoc solum per naturam materiae, scilicet organi. Si autem hoc sit verum, scilicet quod virtus sensitiva per se ipsam non comprehendat sensibile, sed tantum ipsius coniuncti sit sentire, probabile satis videtur quod hic ponitur et respondetur, cum tamen definitio sensus quam dat Philosophus vult contrarium, dicens sensus est 'susceptivus specierum sensibilium sine materia' [Aristot., DAn 2.12.424a17-20]. Sed quidquid in sensu et sensibili contingat, non videbitur evadere in intellectu creato et suo intelligibili obiecto, quia sicut prius dictum est, intellectus creatus non intelligit creatum nisi per receptionem speciei et ideae ipsius creati intellecti. Quid ergo ibi dicam, Domine? Numquid igitur ita ordinasti quod intellectus creatus recipiens est solum per naturam suae materiae spiritualis, quae materia est hoc et natura et ens creatum et obiectum habens sui ideam, ut dictum est, et ideo res minus nobilis, minus spiritualis quam idea? Et sic non obstat quin sit ipsius ideae non-apprehendentis, gratia suae materiae spiritualis etiam non-apprehendentis, susceptivus. … "Aut nescio si praevidisti quod nihil intellectum possit illuminare per se ipsum absque Te primo ipsum intelligibile illuminante … sicut in praedictis patet de colore in materia quod non movet nisi prius luce exteriore sit illuminatus. Et si ita sit, O Domine, visus cum movetur a colore sic illuminato, solum dicit se colorem videre et non lucem, qua tamen mediante sola videt colorem. Ita ex alia parte intellectus recipiens intelligit causatum obiectum Te sola luce mediante illuminatum, dicit tamen ille intellectus recipiens humanus, ad minus in hac carnis miseria, se solum ipsum causatum obiectum intelligere, Te autem non, aut in parte solum" (Q312.84ra).
Sed modo videtur
Sed modo videtur
om.P
contra:
Recipiens est
s. lin.E
compositum, et est res vivens
uniensP
et
apprehendens; igitur
ergoP
ipsum est
nobilius specie non-vivente nec apprehendente.
Ad hoc dicendum quod quamvis illud
vel forsan: istud (i
d)ENPSV
compositum sit apprehendens
ante sitPS
et vivens, et hoc per virtutem, tamen non est recipiens
per virtutem sed per naturam corporis sive materiae, unde species
per – recipiens
om. (hom.)E
nobilior
add. estNSV
ipso inquantum est recipiens
per – recipiens
om. (hom.)E
.
Possumus autem alio modo respondere ad hoc sic: virtus moralis est perfectio animae secunda;
igitur
ergoP
, ut videtur,
dignior est anima – cuius contrarium apparet, cum ipsa sit qualitas, et anima substantia
et
s. lin.E
nobilis
creatura.
Et si quis dicat quod etsi
om.E
sit
perfectio animae, non tamen
add. estE
dignior anima, quia ipsa non est perfectio
sub lin. (in ima columna)P
2
prima sed perfectio
om.P
secunda:
Contra hoc sic: ipsa virtus etsi sit perfectio
post secundaE
secunda P 10ra animae, meliorat tamen ipsam
eamP
et ipsam
eam
post disponitP
disponit ad proprium
post finemE
finem; igitur
ergoP
inquantum hoc dignior
digniusP
est
om.P
ipsa. E 9ra Eodem modo potest quaeri utrum dignius
add. sit an (
om.N)NSV
albedo an album. Et si quis dicat quod albedo, quod probabilius
est dicere, contra: album dicit subiectum cum accidente
albedineP
, albedo autem
et
ante albedoNSV
solum accidens; ergo dignius est album quam albedo.
Ad illud
vel forsan: istud (i
d)EP, aliudN, istaSV
autem possumus dicere quod anima potest considerari in se
inquantum est
om.NS
natura
causata, et potest considerari inquantum recipit, et in ista
vel forsan: illa (i
a)E, itaP
consideratione est ipsa anima natura ens
add. etP
in
potentia ad formam quam recipit et potens habere ipsam, actu non habens, et informari ab ea,
actu non informata. Idea autem cuiusvis formae sensibilis extra etsi non sit dignior ipsa
om.E
anima
inquantum ipsa anima est natura in se considerata, tamen dignior est ea inquantum anima est in
potentia ut ipsam ideam recipiat.
Eodem modo est
post respondendumE
respondendum de virtute sensitiva quod quamvis idea formae
naturae non-apprehendens non
om.P
sit dignior
non sit dignior
s. lin.P,
mg.E
2
ipsa virtute in se et secundum se considerata
in – considerata] inquantum (
add. ipsaS) virtus (
post consideraturV,
om.N) in se consideraturNSV
, tamen dignior est
om.E
ipsa
hacE
virtute inquantum
add. ipsa virtusSV
habet hoc
ante habetE
esse, scilicet quod est ens in potentia respectu ideae, actu tamen
ipsa idea non informata. Unde ipsa
post estNSV
sic considerata est quasi sub privatione. Unde
add. in talibusNSV
qui sic
om.NSV
arguit
arguunturNV, argumentanturS
quod 'idea non-apprehendens non est
non est] etsi non sitNSV
dignior ipsa anima in se considerata, ergo
quod (
om.V) propter hocNSV
non est
sitNSV
dignior', facit
post accidentisNSV
peccatum accidentis. Et
add. similiterNSV
idem peccatum facit
facietNSV
si velit argumentari
vel forsan: argueri (arg
riE, argu
riV)EV, argumentiN, argumentareP
ex affirmativis sic
quod siNSV
, 'idea est
sitNSV
dignior anima, ergo
quodNSV
non-apprehendens est
sitNSV
dignior
digniusE
apprehendente', et hoc patet subtiliter inspicienti
et – inspicienti
om.E
.