[Tractatus VII: Zeta
Lectio I]
Ens dicitur multis modis
Ens — modis
lac. E
[7.1.1028a10 tc1].
1.Q1 HicQuaestio 1.Q1 ("Hic — distinguimus") deest in codice E. potest quaeri de ordine.
Videtur enim quod male ordinet. Prior enim est substantia immaterialis
separata quam substantia materialis inseparata; ergo prius debet
agere de illa substantia quam de alia. E contrario facit.
Ad hoc dicendum quod iste ordo sumitur penes unum modum initii
quem posuit in quinto; erat enim ibi unus modus initii secundum
doctrinam, hoc est incipere
in corr. P
eo modo quo melius potest
res addisci.Aristot., Metaph. 5.1.1013a1-4. Et secundum istum modum procedit in hac scientia;
incipit enim ab eis quae magis nota sunt nobis et quae primo
possibile est apprehendi
comprehendi NSV
a cognitione nostra. Unde
iste ordo contrariatur ordini secundum naturam;
debet enim ordo
ordine vere N, ordine naturae SV
primo incepisse a substantiis
subiectis P
immaterialibus separatis
de quibus determinatur in undecimo.
Sed modo potest quaeri, cum illud principale propositum
dividatur in illas partes tres de quibus dictum est,Scilicet, in redactione longiori, 7.1.D1: "Et dividitur istud propositum, secundum Commentatorem, in tres partes iuxta tres divisiones entis; ens enim dividitur uno modo in substantiam et accidens, et sumitur prima pars huius principalis propositi penes hanc divisionem
differentiam S
. Dividitur etiam ens alio modo in actum et potentiam, et iuxta hanc divisionem sumitur secunda pars huius principalis propositi. Dividitur etiam tertio modo ens in unum et multa, et penes hanc divisionem sumitur tertia pars huius principalis propositi. Penes autem hanc distinctionem partium septimus liber et octavus et undecimus cadunt in prima parte principalis propositi. Nonus autem liber est secunda pars principalis propositi; decimus, tertia pars" (S2322.93rb). quare
non agit insimul
in illis P
tam de substantia materiali
inseparata
inseparabili NSV
quam de substantia immateriali separata,
sed
hoc P
inserit nonum tractatum [et] decimum
mg. P
in quibus non tractat de substantia sed de ente penes has divisiones:
actus et potentia, unum et multa.
In undecimo autem distincte agit et separate
de substantia immateriali separata.
Ad haec dicendum quod inter omnia quae sunt,
prior secundum naturam est
substantia separata et incausata,
et post ipsam substantiae separatae causatae
quae procedunt ab ipsa et ab ea distinguuntur
secundum istam divisionem,
unum et multa. Post autem
istas substantias separatas
substantiae materiales inseparabiles
exeunt in esse
et ex ipsis procedunt et ab eis distinguuntur
per istas divisiones
dictiones N, dispositiones S
,
actus et potentia.
Unde primae
istae NS
dispositiones, potentia
et actus, sunt dispositiones per quas exeunt in esse et
distinguuntur substantiae materiales inseparabiles a substantiis
subiectis P
immaterialibus separatis. Istae autem dispositiones, unum et multa, sunt
dispositiones per quas exeunt in esse et distinguuntur substantiae separatae
[causatae] a substantia incausata.Cf. Anon., In Metaph.: "Et quia sic sunt duo modi substantiarum, ideo duplex est modus exitus substantiarum in esse, scilicet exitus incorporearum sive separabilium a causa prima, ut multitudinis ab unitate, et exitus substantiarum materialium et corporalium ab aliis causatis. Primo exitui respondent illae differentiae entis, scilicet unum et multa. Secundo exitui respondent illae differentiae entis, actus, potentia; actualitas enim debetur causae, utraque vero, scilicet actus et potentia, debentur causato. In decimo igitur determinat de istis differentiis entis quae sunt unum et multa. In nono
undecimo M
vero de actu et potentia" (Oxford, Merton 272, fol. 48vb). In isto
igitur septimo de substantia sensibili et de materia et de
forma prout est quidditas materiae agit. Sed ad praesens
illum septimum non distinguimus.
1.Q2 ConsequenterIntroductio quaestionis ("Consequenter — oppositum") deest in codice E. [7.1.1028a13-15 tc2]
determinat,
secundum Commentatorem, quod quidditas substantiae sensibilis
nobilior est et prior omni accidente,
quod est tertia significatio 'entis'.Averroes, In Metaph. 7.2: "Et intendebat per hoc quod praedicabilia quae declarant quidditatem individui substantiae demonstratae sunt digniora hoc nomine 'ens' quam praedicabilia aliorum accidentium, cum nunquam notificent quidditatem substantiae, et ideo quod declarat quidditatem individui substantiae est substantia. In hoc ergo capitulo intendit declarare quod quidditas individui substantiae est prior in esse quidditatibus accidentium; individuum enim substantiae prius esse aliis individuis accidentium manifestum est per se" (Iunt. 1552, 8: 72v; Iunt. 1562, 8: 153v).
Videtur tamen
secundum litteram quod
auctor velit ostendere quod quidditas substantiae sensibilis
de necessitate
de necessitate] demonstratae NSV
sit nobilior
add. et prior NSV
omni alio ente per se.
Sed si hoc intendit, videtur dubium;
rationes enim sunt ad oppositum.
Primo enim
Primo enim
om. E
videtur quod quidditas substantiae etc.
sensibilis P
sit nobilior
add. et prior P
ipsa substantia; substantia enim ipsa
substantia enim ipsa] i. e. s. P
est individuum in genere substantiae.
Quidditas autem substantiae est secunda substantia
ante secunda P
;
secunda autem substantia est totum esse individuorum;
igitur
ergo P
ipsa nobilior
post est P
est
substantia sensibili demonstrata.
Ad oppositum sic: Prima substantia est quae proprie et principaliter et
maxime dicitur substantia;
igitur ipsa est maxime ens; igitur ipsa est nobilior
et dignior inter entia.
Item, commune dependet a singularibus;
igitur
ergo P
ignobilius
nobilius P
est
om. P
singularibus.
Item
add. ad idem P
, "universale aut
om. P
nihil
est, aut posterius
add. est P
."
Aristot., DAn 1.1.402b7-8.
Item, omnis communitas
a singularitate procedit.
Dicendum
praem. Ad haec P
quod haec vox 'homo' et quodlibet
aliud commune dupliciter potest considerari:
Primo enim consideratur prout significat formam;
secundario, prout significat aggregatum,
cuius aggregati est haec
om. P
definitio 'animal rationale' etc.
Primi autem significati non est haec
s. lin. P
definitio.
Primum autem significatum est haec
om. P
quidditas substantiae
demonstratae
post sensibilis P
sensibilis; secundario autem significatum non est ipsa quidditas,
sed eius est
om. P
quidditas.
Primum autem significatum
Primum autem significatum] S. p. P
dupliciter potest
considerari
add. verior (?) E
: aut
om. P
prout ipsa est multiplicabilis
per sua appellata,
et sic stat hoc nomen 'homo' sive
aliud commune quando praedicatur,
et tunc stat solum pro quidditate
substantiae sensibilis demonstratae;
ipsa autem quidditas sic considerata prior est et nobilior
prior — nobilior] n. et p. est P
substantia sensibili et accidente.
Et si de quidditate sic considerata intelligat Aristoteles,
tunc intendit probare
intendit probare] intelligit secundario P
E 14rb
quod quidditas substantiae sensibilis
sit nobilior omni alio ente per se.
Quidditas
add. autem P
alio modo potest considerari
ut
in corr. P
quid
om. P
absolutum et abstractum,
et sic est universale et non est dignior neque
et P
nobilior
substantia sensibili.
Et si secundum istum
vel forsan: illum (i
m) E
modum
intelligat
intelligit P
Aristoteles,
tunc non comparatur nisi
om. P
primus modus ad tertium.De tribus modis cf. Averroes, In Metaph. 7.1: "Dicit: Et cum sit declaratum quod hoc nomen 'ens' dicitur multis modis, ut dictum est in tractatu in quo declaravimus nomina usitata in hac scientia — illic enim distinximus quod hoc nomen 'ens' quandoque significat quidditatem substantiae demonstratae, et quandoque ipsam substantiam demonstratam, et quandoque aliquod accidens in istis substantiis, aut quantitatem aut qualitatem aut aliud eorum quae praedicantur de substantiis non praedicatione declarante substantias eorum nec in responsione ad quid est haec substantia demonstrata" (Iunt. 1552, 8: 73r-v; Iunt. 1562: 153r).
Et si quis
om. P
quaerat de secundario significato utrum
ipsum
om. P
sit
nobilius et dignius
nobilius et dignius] d. et n. P
substantia sensibili, et utrum ipsum possit
posset P
habere duplicem considerationem
sicut et
om. P
primum significatum:
Dicendum quod sic; aggregatum enim quod P 14rb est secundario
significatum potest considerari
significari P
aut prout ipsum est
possibile multiplicari per sua appellata, et sic est ipsum
universaliter
universale E
sua appellata et non est
aliud. Et hoc modo est eius
add. haec P
definitio
'animal rationale' etc.
Et si
om. P
secundum hunc modum consideratur
consideretur P
,
est ipsum
ante est P
substantia sensibilis
in communi et nihil est dignius eo.
Aut potest considerari prout ipsum respondet
definitioni primo
primae P
et praecise, hoc est
prout
et
ante hoc P
ipsum aggregatum definitur, et nullum singulare
definitur, et ipsum
post modo P
hoc modo consideratum est si dicam
'homo definitur', et est primum
aggregati significatum. Ipsum autem aggregatum consideratum
alio modo est si dicam 'homo
definitur — homo
om. (hom.) P
est animal'.
1.Q3 Sed modo quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
per quam rationem
ostendit ipse substantiam esse
priorem
ante esse P
accidente tempore.
Dicendum quod per primam rationem
om. P
[7.1.1028a30-34 tc4];
prima enim est communis
ad ostendendum substantiam priorem
post esse P
esse accidente
omnibus tribus modis.Scilicet, prior definitione, cognitione et tempore. Cf. Averroes, In Metaph. 7.4: "et primum quod est prius dicitur multipliciter, et substantia est primum omnium secundum definitionem et cognitionem et secundum tempus ... et substantia est prior his tribus modis, quoniam nullum accidentium est separabile, et ipsa sola est separabilis" (Iunt. 1552, 8: 73r; Iunt. 1562, 8: 154v).
Sed videtur quod substantia non sit prior tempore
accidente — accidente, dico, inseparabili.
Lux enim
est accidens igni
Lux — igni] Inseparabile enim accidens ignis est caliditas P
,
et [ignis] non est prior
prius P
tempore ipso.
Dicendum
praem. Ad hoc P
quod non intelligit
intendit P
Aristoteles de subiecto proprio et proximo
proprio et proximo] proximo et propria P
ipsius accidentis, sed de remoto et
primo. Intendit enim cum dicit quod
s. lin. E,
om. P
substantia est
prior accidente, quod materia prima
ante materia P
sive primum
subiectum
add. eius P
est prius
accidente tempore, et hoc est manifestum
manifeste P
verum.Cf. Averroes, In Metaph. 7.4: "Et substantia est prior tempore, quoniam si accidens sit post corpus in quo est, manifestum est quod illud corpus praecedit ipsum secundum tempus, et si fuerit ex accidentibus inseparabilibus a re in qua sit, tunc substantia subiecta ad illam rem praecedet illam rem et accidentia consequentia ipsam" (Iunt. 1552, 8: 73r; Iunt. 1562, 8: 155r).
Sed contra:
Tempus est accidens;
et substantia est prior omni
om. P
accidente
post tempore P
tempore;
ergo ipsa
substantia P
est prior tempore tempore
om. E
.Cf. Bacon, Q10Met 7: "Item: si substantia omnis precedit omne accidens tempore, cum tempus sit accidens, ergo tempus ante tempus" (ed. R. Steele & F. Delorme, OHI 10: 195).
Dicendum
praem. Ad haec P
quod non intendit concludere
quod substantia sit prior quolibet accidente,
sed accidente quod est passio in subiecto.
Sed modo videtur quod accidentia sint
sunt P
priora cognitione; magis
enim notum est nobis
post accidens P
accidens quam
substantia.
Dicendum
praem. Ad haec P
quod cognitio duplex est,
scilicet
om. P
quia et propter quid;
cognitione-quia notiora sunt nobis
accidentia quam substantia, non autem cognitione-propter-quid.Cf. Bacon, Q10Met 7: "Item: dicit quod substantia precedit cognitione accidens; quod videtur falsum, quia omnis nostra cognitio incipit a sensu, et accidentia sunt sensibilia per se, non autem substantie; quare etc. Si dicas quod intelligit de cognitione propter quid, et tu obicis de cognitione quia. Contra: opponitur ibi alia particula que est diffinitio que dicit cognitionem propter quid, ergo male vel non intelligit de illa" (ed. R. Steele & F. Delorme, OHI 10: 195).
Et etiam
om. P
natura intellectus
natura intellectus] cognitione intellectiva P
est substantia prior quam accidens
quam accidens] accidente P
.
1.Q4 Consequenter quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
de hoc
eo P
quod dicit quod
accidentia non sunt entia nisi quia entis [7.1.1028a18 tc2].
Si enim non
Si enim non] Hoc est nec P
alio modo nec alia causa
sunt illa
sunt illa] sicut prima P
accidentia
quam
quod si P
sic,
vere possum dicere
quod accidentia non sunt entia.
Dicere enim
om. P
A esse B
quia est ipsius B est falsum,
ut dicere equum esse hominem
quia est
add. ipsius P
hominis.
Ad idem: Si accidentia non sunt entia nisi quia entis,
ergo hoc accidens non erit ens
nisi quia huius entis.
Sed dicere
add. quod P
hoc accidens esse
om. P
ens quia huius
est
post falsum P
falsum,
quia tunc sequeretur quod esset hoc
huius P
ens;
nullum enim aliud ens est. Ergo prima falsa.
Ad idem
Ad idem
om. P
:
Accidens prout absolute consideratur in se
aut est aliqua
post natura P
natura aut non.
Si non est
om. P
, ergo non est ens.
Si sic, ergo non est
erit P
totum alterius secundum quod est;
nam si sic, nec
non P
posset intelligi una natura absoluta in se;
et etiam si esset alterius, non esset natura alia.
Ergo accidens nulla est natura per se, et sic
si hoc P
nullum ens
est P
.
Quomodo ergo ponimus
ponamus P
decem
rerum
prima
post genera P
genera?
Et etiam scientia fundata super accidens
non esset
est P
scientia.
Sed modo quod conclusum est videtur falsum; linea enim dicit
naturam in re
in re] in se
post aliam P
aliam a natura substantiae et est accidens.
Ad hoc
haec P
dicendum quod accidens, circumscripta omni natura substantiae,
nihil aliud est nisi esse ipsius substantiae.
Illud autem esse est accidentalis
potentia
corr. ex: ponere P
materiae qua potest esse hic et ibi
nunc P
,
et ideo natura accidentis non est divisa
diversa E
contra naturam
contra naturam] a natura P
substantiae, sed est esse tantum ipsius.
Ad obiectum dicendum quod nullum istorum nominum 'color', 'linea'
absolvitur a significatione substantiae.
Et si circumscriberetur
circumscribetur P
omnis
natura substantiae ab hoc nomine 'color',
non remaneret
remanet P
nisi
ibi E
esse
om. P
accidentale
ipsius substantiae.
Ad aliud quod accidentia sunt entia
prout ens derivatur ab esse,
et iste
vel forsan: ille (i
e) E
modus
est modus logicus dicendi
dividendi P
'ens'
et non verus.
Verus
Unus P
autem modus est prout esse
derivatur ab ente.
1.Q5 Nota
praem. Et P
quod color
non absolvitur a natura substantiae, ut a luce corporali; lux
licet E
enim corporalis
corruptibilis E
non est substantia
sed natura substantiae.
Et si quaeratur quam naturam dat color intelligere:
Dicendum quod lucem et
om. P
diaphaneitatem,
quorum
quia P
neutrum est accidens.
Illud autem purum accidens
quod significatur per hoc
nomen 'color' est sola potentia immutandi
mutandi E
visum
ipsum P
,
et huiusmodi
haec P
potentia
est illius
eius P
naturae
et est ei accidentalis,
quia sive
si E
haberet sive non,
nihil de parte
de parte] deperimeret
post eius P
essentiae eius.
Haec autem potentia est ultima perfectio
huius nominis 'color
calor P
', et ratione huius potentiae
collocatur hoc nomen
add. color P
in praedicamento accidentis.
1.Q6 Consequenter quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
de hoc argumento:
Nullum accidens
accidentium P
est separabile; substantia
praem. et P
est separabilis; ergo etc. [7.1.1028a33-34 tc4].
Quid enim intendit per primam propositionem?
Intenditne
Intende P
quod
nullum accidentium est separabile?
Et videtur quod hoc intendit,
aut nihil
nihil dicit
in ima columna E
dicit
intendit P
. E 14va
Quaeratur
vel forsan: Quaeritur (q
ur) P
ergo a quo non est accidens separabile.
Si a substantia non,
aut ergo secundum esse solum
aut secundum intellectum solum
om. P
aut secundum utrumque.
Si secundum esse solum, hoc verum est;
sic nec est substantia separabilis ab accidente.
Minor igitur
etiam P
est falsa
ante est P
,
si maior intelligatur eo sensu quo minor;
et si non, non erit argumentum bonum.
Si secundum P 14va intellectum,
ergo intellectu non potest accidens
ante non P
separari
a substantia — quod falsum est; quodlibet enim
non essentiale
add. essentiali P
rei
add. (s. lin.) non P
potest intellectu separari
ab ea
ab ea] a substantia E,
add. sed exp. quod falsum est E
.
Ergo maior falsa.
Si secundum utrumque, ergo maior falsa et minor.
Item, si non potest separari etc.
s. lin. E,
add. ergo P
,
non potest intelligi
absque substantia.
Et illud videtur verum;
non enim potest definiri nisi per substantiam;
ergo nec intelligi
absque — intelligi
om. (hom.) P
.
Dicendum
praem. Ad haec P
quod
nullum accidens
accidentium P
est separabile a substantia
neque secundum rem neque secundum intellectum.
Secundum intellectum non,
quia non potest intelligi nisi cointelligendo substantiam;
accidens enim
autem P
dicit hoc-in-hoc.
Ad argumentum in oppositum dicendum quod intellectus potest separare
accidens a substantia (id est, distinguere unum ab alio),
sed non potest separare (id est
id est] et P
, intelligere absolute)
accidens absque substantia,
quia ipsa ponitur in definitione eius.
Unde hoc quod dico 'separabile' in argumento isto
hoc
ante argumento P
glossandum est sic:
non est
om. P
separabile, id est non intelligibile.
[Lectio II]
2.Q1 Quaeratur
praem. lac. E
de hoc quod dicit Commentator quod
si esset scitum illud quod est quidditas substantiae
sensibilis demonstratae
sensibilis demonstratae] primae P
,
esset scita omnium
post causa P
causa prima, scilicet
sed P
cuiusmodi consequentia est haec et si
quomodo P
teneat.Averroes, In Metaph. 7.5: "Cum declaravit quod quidditates substantiarum sunt priores aliis entibus et causa eorum, incepit quaerere quae sunt quidditates substantiarum sensibilium. ... Et augmentavit hanc quaestionem, quoniam cum fuerit scitum illud quod est quidditas istius substantiae, tunc erit scita prima causa omnium entium" (Iunt. 1552, 8: 73v; Iunt. 1562, 8: 155v-156r).
Et dicet quis quod haec est
s. lin. E
ratio
consequentiae
9ncie ! P
:
Quod
Quia P
nullum causatum perfecte scitur
nisi sciatur causa prima,
ideo si sciatur quidditas
substantiae sensibilis demonstratae
sensibilis demonstratae] etc. P
,
oportet scire causam primam.
Quod nullum causatum perfecte sciatur
scitur P
nisi sciatur causa prima
patet sic:
Demonstrato quocumque causato
add. illud P
aut est immediate
corr. in: immediatum E,
add. causatum P
a causa prima aut non.
Si sic, non potest ipsum sciri
scire P
nisi sciatur
causa prima.
Si non sit immediatum vel
immediatum vel
om. P
immediate
causatum ab ea
ab ea] a causa prima P
,
habebit ergo
om. P
aliam causam ei immediatam
ante ei P
;
non potest ergo ipsum sciri nisi sciatur
illa causa immediata. Illa
add. autem P
causa,
ex quo non est causa
prima, habebit aliam causam;
illa autem
om. P
alia causa
om. P
aut est causa
prima aut alia. Si causa prima, oportet igitur
ergo P
ipsam
causam i.
post cognoscere P
cognoscere ad
hoc ut sciatur ista
illa P
causa quae est causa istius
illius P
causati,
et sic habetur propositum. Si alia, similiter quaerendum
post est P
est
de ea usque ad primam
post causam P
causam, et sic de necessitate
sequitur ad cognitionem
cuiuslibet
cuiuscumque P
causati cognitio primae
post causae P
causae.
Sed illa
haec P
solutio nulla est.
Ipsa enim supponit quod est possibile
quod est possibile
om. P
scire rem perfecte
post vita P
in hac vita,
hoc est eo modo quo possibile est ut sciatur;
sed iste
vel forsan: ille (i
e) E
modus sciendi
om. P
non est possibilis in hac vita;
et ideo
et ideo] unde P
haec solutio supponit falsum.
Et ideo dicendum quod forma accidentalis non est ens
nisi prout ens derivatur ab esse.
Unde ipsa
s. lin. P
est
post solum P
solum esse materiae
et non est aliqua
corr. ex: alia P
natura
ante aliqua P, vera E
in se. Forma autem substantialis est esse
corr. (s. lin.) ex: forma E
et actus
materiae, et praeter hoc est natura aliqua in se.
Et cum ipsa sit natura aliqua in se,
necessario est ipsa quantum ad hoc immaterialis.
Unde quantum ad aliquid sui est immaterialis,
nam si ipsa esset totaliter materialis,
non esset natura absoluta in se
nec differret
deficeret P
a forma accidentali.
Est igitur ipsa quantum ad aliquid sui
immaterialis et quantum ad aliquid
immaterialis — aliquid
om. E
materialis.
Qui ergo eam cognoscit,
oportet ut cognoscat
post eam P
eam
inquantum est materialis et inquantum est immaterialis;
sed ipsa non est immaterialis
nisi per participationem formae quae simpliciter
omnino P
est immaterialis;
igitur qui eam cognoscit
oportet ut
cognoscat eam inquantum participat immaterialitatem eius
oportet — eius] quantum ad immaterialitatem e. o. ut cognoscat illud P
quod est simpliciter immateriale,
et haec est causa prima.
Oportet igitur
ergo
ante Oportet P
ut cognoscat causam
corr. (mg.) ex: materiam P
primam
ad hoc ut cognoscat eam, et patet
post sic P
sic consequentia.
Alio modo sic: Omnis natura
forma P
causata
quae
om. P
quantum est de se et in se est intelligibilis
habet
add. enim P
speciem sive
et P
similitudinem per
secundum P
quam est
post nata P
intelligibilis sive
intelligibilis sive
om. P
nata intelligi.
Species autem illius
ipsius P
naturae
necessario P
habet esse spirituale,
quod non habet suum obiectum extra;
ipsum enim non potest immediate recipi in intellectu.
Ista
vel forsan: Illa (i
a) E
autem species est immaterialis
et est aliquid sui obiecti
a quo gignitur;
unde ipsum obiectum ratione illius est immateriale.
Cum igitur quaelibet natura causata habeat talem speciem,
quaelibet natura causata erit aliquo modo immaterialis;
sed non potest esse immaterialis
nisi
sed E
per participationem primae causae;
igitur
ergo P
ad hoc ut sciatur
post ipsa P
ipsa
oportet ut sciatur causa prima.
2.Q2 Consequenter quaeritur de hoc quod dicit quod
forma magis
post est P
est substantia quam compositum
et quam materia [7.3.1029a5-7 tc7].Cf. Averroes, In Metaph. 7.7: "Et intendebat quod cum forma sit prior composito ex materia et forma, et compositum est substantia, sequitur quod forma sit magis substantia quam compositum" (Iunt. 1552, 8: 74v; Iunt. 1562, 8: 158r).
Quod videtur sic:
Forma est causa compositi et
add. actus SV,
sed non add. N
est
perfectio materiae et natura
prius et est
om. P
substantia;
ergo dignior est et nobilior et magis substantia.Cf. Aspall, In Metaph.: "Item, forma est perfectio tam materiae quam compositi, sine qua nec materia nec compositum habet esse, cognitionem; quare etc." (Cambridge, Gonville & Caius 509-386, fol. 98vb).
Contra:
Prima
post substantia P
substantia est quod
quae P
proprie et principaliter
proprie et principaliter] per se et principaliter et proprie P
et maxime dicitur substantia;Aristot., Praed. 5.2a11-14.
igitur
ergo P
ipsa
add. est P
magis substantia quam forma,
quae est secunda substantia.Cf. Aspall, In Metaph.: "Quod compositum sit magis substantia videtur. Ut habetur libro Praedicamentorum, substantia prima est quae proprie et principaliter et maxime dicitur, quae nec est in subiecto, nec dicitur de [subiecto]; sed prima substantia est substantia composita; quare etc." (Cambridge, Gonville & Caius 509-386, fol. 98vb).
Item, quod magis substat magis est substantia; materia magis substat quam
forma; ergo etc.Cf. Aspall, In Metaph.: "Alia ratio in littera est: Quod magis et per prius substat magis est substantia; materia est huiusmodi; quare etc." (Cambridge, Gonville & Caius 509-386, fol. 98vb). De ratione in littera cf. Rufus in redactione longiori, 7.2.E4: "Deinde [7.3.1029a11-16 tc8] ostendit quod materia sola est substantia sic: Omnes formae sunt in materia, et ipsa ablata auferuntur alia; ceteris ablatis ipsa non aufertur. Ipsa igitur est quae solum substat aliis et ea sustinet. Si haec igitur est ratio substantiae, scilicet substare, ipsa sola erit substantia; non ergo forma" (S2322.94rb).
Dicendum
praem. Ad haec P
quod
substantia dupliciter potest considerari:
aut in
om. P
ratione impositionis
add. ipsius P
nominis,
aut in ratione naturae
quae per hoc nomen intelligitur.
Si
add. autem P
consideretur substantia
in
om. P
ratione impositionis
add. ipsius P
nominis,
sic individuum compositum magis est substantia
quam forma et etiam materia
forma — materia] m. et f. P
.
Si in ratione naturae quae
om. P
subest huic nomini,
sic forma magis est substantia quam
add. sit P
compositum vel materia,
et hoc est,
dignior res sub hoc nomine 'substantia' est forma.Cf. Aspall, In Metaph.: "Dicitur quod haec quaestio dupliciter potest quaeri; si enim quaeritur quid
quod C
illorum est dignius dici absolute, idem quod forma, quia ut habetur I Physicorum et in fine, forma est quiddam divinum et optimum et appetibile. Si quaeritur quid
quod(?)
(in corr.) C
istorum est prius in hoc nomine 'substantia', tunc distinguitur quod substantia dicitur vel a substando vel a subessendo. Potest ergo considerari hoc nomen 'substantia' aut quantum ad illud quod primo reperitur in ipsa, et hoc quantum ad primum eius significatum, et hoc est substare. Vel quantum ad illud quod ultimo reperitur in ipsa, et hoc quantum ad eius significatum secundum, et hoc est
esse C
stare vel esse. Si primo modo, tunc dicitur quia aliquid
aliud C
potest substare dupliciter: aut secundum receptionem formarum inhaerentium per transmutationem aut per formae praedicationem. Si primo modo, est materia maxime substantia; secundo modo est compositum maxime substantia. Si autem consideretur hoc nomen 'substantia' ratione eius quod est ultimum in ea, quod est substantia esse, tunc dupliciter
dicitur C
; aut enim dicitur esse vel stare causaliter aut formaliter. Si formaliter, sic composito maxime debetur hoc nomen 'substantia'; esse enim vel stare attribuitur composito tanquam subiecto. Si causaliter, sic maxime debetur formae; esse enim attribuitur materiae et composito per formam tanquam per causam" (Cambridge, Gonville & Caius 509-386, fol. 98vb).
Dicendum
post aliud P
ad E 14vb aliud
quod in hoc verbo
'substare' duo sunt, scilicet 'sub' et 'stare'.
Magis autem convenit formae stare quam materiae, P 14vb
non tamen hoc quod dico 'sub'. Et 'stare' quid est
sub — est] substare est quidem stare P
nobilius quam
add. sit P
hoc quod dico 'sub'.
Et ideo in ratione nobilitatis et dignitatis
nobilitatis et dignitatis] nobilioris et dignioris P
et prioritatis magis convenit hoc nomen 'substantia' formae quam composito aut
vel P
materiae.
[Lectio III]
Dimittamus ergo loqui
Dimittamus ergo loqui
lac. E
[7.3.1029a30 tc9].
3.Q1 QuaeraturQuaestio 3.Q1 ("Quaeratur — ducit") deest in codice P. modo quare
dicat Aristoteles, "Dimittamus loqui de materia"
[7.3.1029a30-32 tc9].
Videtur enim
quod male dicat; cum enim in hac
philosophia debeat considerare de principiis entium
secundum quod sunt entia,
et principia eorum sint materia et forma,
adeo bene debet loqui
hic de materia sicut et de forma.
Ad hoc dicit Commentator quod
quia in Physicis consideravit
de materia et contentus est de illa
consideratione,
ideo
lectio dubia E
dicit hic,
"Dimittamus"
etc.Averroes, In Metaph. 7.9: "Et quia Aristoteles consideravit de illa in naturalibus, ideo contentus fuit illa consideratione et non iteravit considerationem in hac scientia" (Iunt. 1552, 8: 75v; Iunt. 1562, 8: 159v-160r).
Sed videtur quod non debeat esse contentus
de consideratione materiae hic
propter suam considerationem
de ea ibi.
Alia enim est
consideratio physici de
materia et primi philosophi.
Ad hoc respondet Commentator quod
tenetur esse contentus hic
de consideratione materiae
in Physicis hac ratione: Cum fuerit ignota essentia
alicuius rei, pervenitur in cognitionem illius rei
per actionem eiusdem rei.
Igitur si fuerit ignorata essentia
materiae, in
et E
cognitionem ipsius
pervenitur per actionem eius; sed eius actio est transmutatio; ergo in
cognitionem
cognitione E
eius pervenitur per
transmutationem eiusdem. Sed perscrutatio quae est de ea per transmutationem
eius debetur physico;
[physico] igitur appropriatur ducere
inducere NSV
cognitionem in eam. Artifex igitur huius philosophiae debet esse
contentus de perscrutatione materiae
qua eam perscrutatur physicus.Averroes, In Metaph. 7.9: "De prima autem materia considerat utraque scientia, sed naturalis considerat de illa secundum quod est principium transmutationis, philosophus autem considerat de illa secundum quod est substantia in potentia. Et quia Aristoteles consideravit de illa in naturalibus, ideo contentus fuit illa consideratione et non iteravit considerationem in hac scientia, cum illa ex qua pervenitur ad cognitionem essentiae rerum ignoratae sint actiones earum propriae, et actio materiae est transmutatio" (Iunt. 1552, 8: 75v; Iunt. 1562, 8: 159v-160r).
Sed nota quod transmutatio non est actio materiae
primae
primordialissimae NV, primordialis S
,
sed materiae propriae elementorum et aliarum rerum naturalium
quas
quam NSV
considerat physicus.
Et ideo
io E
tenetur philosophus
physicus E
alia via perscrutari
de materia prima
primordialissima NSV
et venire
in cognitionem eius,
scilicet per suos effectus, et sunt effectus eius accidentia,
ut quantitas et alia; eius autem non est actio propria.
Debet tamen philosophus esse contentus
de perscrutatione quam facit physicus
circa materiam propriam rerum naturalium.
Et ideo dicendum quod dicit
"Dimittamus loqui de materia
add. quia primo intendebat (intendit V) loqui de forma secundario autem (
om. V) de materia NSV
."
Quod autem physicus habeat
considerationem propriam de materia,
hoc patet;
physicus enim considerat materiam inquantum materia est
et non inquantum substantia.
Alia igitur est ratio materiae
et alia ratio substantiae.
Philosophus autem considerat ipsam
ipsum E
inquantum substantia est.
Considerare autem materiam inquantum materia est est
considerare ipsam inquantum est principium transmutationis;
considerare
considerat E
autem
materiam
add. sed exp. 9 E
inquantum substantia est non.
Et ideo diversa est consideratio physici
et philosophi circa eam. Physicus autem considerat formas naturales inquantum
naturales, non inquantum substantiae,
et hoc est inquantum acquiruntur per
transmutationem naturalem;
philosophus autem considerat de eis inquantum sunt substantiae.
Et ex hoc patet quod consideratio physici de
formis non perducit
producit E
in cognitionem ultimae formae;
consideratio autem philosophi ducit
producit N, perducit SV
.Averroes, In Metaph. 7.9: "Et sciendum est quod ista perscrutatio differt ab ea quae est in I Physicorum, quoniam illic, quia est perscrutatio naturalis, non perscrutatur nisi ad declarandum primam materiam esse secundum quod est materia, non secundum quod est substantia, et ad declarandum formas naturales esse tantum, non primam formam omnium sensibilium rerum nec formam secundum quod est substantia. Et ideo consideratio de formis naturalibus secundum quod sunt naturales non inducit ad primam formam; consideratio enim de forma inducens ad primam formam est consideratio de ea secundum quod est substantia, et scientia naturalis non considerat de rebus secundum quod sunt substantiae. De prima autem materia considerat utraque scientia, sed naturalis considerat de illa secundum quod est principium transmutationis, philosophus autem considerat de illa secundum quod est substantia in potentia" (Iunt. 1552, 8: 75v; Iunt. 1562, 8: 159v-160r).
3.Q2 De
praem. lac. E
hoc autem
om. P
quod dicit [7.4.1029b18-19 tc11] quod
aggregatum non potest
possit P
esse definitio
est dubitatio.
Videtur enim quod
add. hoc P
sit falsum:
Nam si hoc esset verum, non
essent definitiones accidentis
essent definitiones accidentis] esset definire accidens P
.
Et si accidens non definitur, non potest
habet P
demonstrari,
et si ipsum non potest demonstrari
potest demonstrari] demonstratur P
,
non est
esset P
demonstratio omnino; substantia enim de nullo demonstratur.
Item, dicit Aristoteles quod
om. P
necesse est
substantiam accipi
in definitione cuiuslibet accidentis [7.1.1028a35-36 tc4];Cf. Averroes, In Metaph. 7.4: "et diximus quod substantia est prior definitione cuiuslibet accidentium, quoniam necesse est ut substantia accipiatur in definitione cuiuslibet accidentium, quoniam partes definitionum sunt illa per quae constituitur res, et quia accidentia constituuntur per substantias, necesse fuit ut accipiantur in definitionibus eorum" (Iunt. 1552, 8: 73r; Iunt. 1562, 8: 154v). igitur potest, secundum ipsum, accidens
praem. quodlibet V,
sed non praem. S
definiri.
Non autem
quia P
solum per substantiam,
quia sic
tunc P
esset substantia.
Non
Neque P
solum per accidens;
constituitur enim in esse per substantiam.
Oportet igitur quod aggregatum
ex substantia et accidente sit definitio eius
om. P
.
Item, etsi
si P
ponatur
aggregatum esse definitionem,
non tamen sequitur
sequeretur P
nugatio.Cf. Averroes, In Metaph. 7.11: "quoniam compositum ex duobus definitur composite ex duabus definitionibus illorum duorum, et ideo sequitur ut definitio albi sit composita ex definitione albedinis et definitione subiecti albedinis. Et quia in definitione albedinis accipitur definitio subiecti, contingit quod in definitione albi accipiatur definitio subiecti bis" (Iunt. 1552, 8: 76r; Iunt. 1562, 8: 161v).
Verbi gratia, ponatur quod
superficies colorata sit
definitio alicuius
add. et P
. Non est hic
hoc P
nugatio,
quia si definitur
definiatur P
coloratum
color P
prout est
in isto
vel forsan: illo (i
o) E
aggregato,
in eius definitione non ponitur superficies;
extrahitur enim superficies ex intellectu eius
cum
et tamen E
ei extra adiungitur.
Item, si esset
post hic P
hic nugatio 'superficies colorata',
esset
post hic P
hic nugatio
'animal rationale'.Cf. Averroes, In Metaph. 7.11: "Ista igitur est additio quae accipitur in definitione albi, et hoc non accidit in compositis ex substantiis. Verbi gratia, quoniam definitio hominis componitur ex animalitate et rationalitate, et non accidit ex hoc iteratio quae accidit in composito ex substantia et accidente" (Iunt. 1552, 8: 76r-v; Iunt. 1562, 8: 161v). Ponatur enim ratio eius quod est
'rationale', et in ea
eo P
cadet 'animal'.
Similiter hic esset nugatio 'nasus simus',
si poneretur esse definitio alicuius. Sed hoc videtur falsum; iste
vel forsan: ille (i
e) E
enim sermo
'nasus simus' non est nugatorius. Nam
Quia P
si sic,
non contingeret dicere
sic 'nasus simus', nec 'duplum dimidii
dimidium P
'.
Non est igitur
ergo sermo P
nugatorius.
Ex ipso igitur etsi
si P
ponatur esse definitio,
non sequitur nugatio.
Dicendum
praem. Ad haec P
quod
add. sed exp. e E
aggregatum ex substantia et accidente, ita quod
ita quod
om. E
ex substantia in recto et accidente similiter
om. P
, nullo modo est definitio;
nam si poneretur definitio, de necessitate sequeretur nugatio.
Si autem accidens ponatur in recto et substantia in obliquo,
aliquo modo
ante aliquo P
et
om. P
per extensionem
erit aggregatum
post tale P
tale definitio.Cf. Bacon, In Metaph. 7: "Ad objectum dico, quod de aggregato dupliciter; aut de illo cujus utraque pars est in rectitudine, et tale non potest diffiniri, aut de aggregato ex recto et obliquo, et tale non est aggregatum vere" (ed. R. Steele & F. Delorme, OHI 10: 197-198).
Ad argumentum in oppositum dicendum
quod iste
vel forsan: ille (i
e) E
sermo
'nasus simus' non est
nugatorius, et tamen si ponatur ipsum esse definitionem, non erit vitare
nugationem. Iste
vel forsan: Ille (i
e) E
autem sermo non est nugatorius,
quia nasus non est actu de intellectu simi sed potentia.
Ideo quando
add. actu P
exprimitur
extra ponitur P
,
non amplius est in eo
est in eo] intelligitur P
.
Unde si tunc 'simus' definitur
s. lin. E, definiatur
ante simus P
,
non accipitur 'nasus'
in eius definitione sed aliud.
Si autem ponatur quod iste
vel forsan: ille (i
e) E
sermo sit definitio,
erit necessario nugatio, quia hoc dato, datur necessario quod hoc
aggregatum est unum significatum
post primum P
primum alicuius nominis.
Unde hoc aggregatum erit unum significatum
actu sub illo nomine. E 15ra Datur ergo necessario
quod utrumque in isto aggregato est actu;
patet
om. P
ergo quod simus est actu; et sic
cum nasus sit
cum nasus sit] est n. E
de intellectu simi exsistentis in actu,
erit nugatio. Eo enim
in corr. P
quod
ponitur
vel forsan: ponatur E
definitionem
esse definitio P
,
ponitur quod nasus sit essentialis
essentiale P
simo.
Dicendum
praem. Ad aliud P
quod
secus est si dicam 'animal rationale'; neutrum
neutra E
enim est definibile per alterum.
Simus autem non potest definiri nisi per nasum.
Si autem, sicut
ut P
dictum est, ponatur accidens in recto
et substantia in obliquo
aliquo E
,
erit tale aggregatum definitio per extensionem;
ibi enim erit accidens quasi genus et substantia quasi differentia.
Tale autem aggregatum non potest esse
add. verum E
unum primum actuale
accidentale E, universale P
aggregatum
quod aggregat P
significatum alicuius
nominis, quia si esset, esset nominis quod est accidens.
Sed hoc non potest esse;
substantia enim non est de primo significato accidentis
corr. ex: nominis P
.
Et etiam obliquitas, in qua ponitur substantia,
impedit quod
s. lin. P
tale aggregatum
add. quod P
non potest esse primum
post significatum P
significatum alicuius nominis. Et ideo non est vera definitio et propria,
est tamen
enim P
definitio
per extensionem;
unum enim, utpote accidens, est de actuali et
add. de P
prima significatione,
et aliud, ut
utpote P
substantia,
est de secundaria significatione.
Et ex ista duplici significatione nullum sequitur inconveniens
in modo intelligendi.
Et quia aggregatum
ex uno in recto et alio in obliquo
non potest esse definitio nisi per extensionem,
ideo dicit
ut vult P
Aristoteles in VI
VII S,
lectio dubia V
Topicorum
quod omnino non est
differentia in obliquitate
obliquiditate ! P
,Aristot., Topica 7.3.153b25-26.
et hoc est quia obliquum non potest esse de intellectu primo nominis.
Et idem
ideo P
dicit Aristoteles in fine I Elenchorum, quod
simum est hoc
hic E
nasi ut passio P 15ra et non nasus;Aristot., Soph. Elen. 31.182a4.
non enim est subiectum de intellectu primo passionis
sed de secundario.
[Lectio IV]
Ergo quod est per essentiam
Ergo — essentiam
lac. E
[7.4.1030a6 tc13].
4.Q1 Quaeritur
praem. Consequenter P
de hoc quod dicit quod
omnis sermo accidentis significat hoc-in-hoc [7.4.1030a15-16 tc14],
scilicet
id est P
utrum omne accidens
sit sicut simum.
Et videtur hoc ex ista auctoritate.
Item, videtur
post idem P
idem per rationem sic:
Omne accidens
add. per accidens P
respectu alicuius
est per se accidens
ante per P
.
Ergo cum quodlibet accidens
habeat aliquod
aliquem E
subiectum per se,
se
om. E
habebit ad suum subiectum per se
sicut simum ad nasum,
quia in eadem essentialitate se habet
illud
corr. ex: idem P
accidens
ad suum subiectum
add. per se et P
proprium
sicut simum respectu nasi.
Igitur cum simum dicat hoc-in-hoc et definitio simi
add. et P
,
quodlibet accidens dicet hoc-in-hoc et definitio cuiuslibet accidentis.
Prima propositio patet ratione sic:
Omne accidens causam habet
ante causam P
aliquam et
om. P
proximam et convertibilem. Illa
add. autem P
causa aut
est in unico subiecto
unico subiecto] una substantia E
aut in multis. Si in uno subiecto
om. P
,
illud subiectum
om. P
erit subiectum per se illius
respectu P
accidentis.
Si in pluribus, hoc erit per naturam aliquam communem participatam ab eis.
Illa autem natura sic participata
erit proprium subiectum
om. P
illius accidentis.
Omne igitur accidens habet
corr. (s. lin.) ex: erit E
proprium subiectum per se.
Sed contra:
[1] Res mathematicae possunt intelligi sine materia;
quantitates ergo, quae sunt res mathematicae, possunt sic intelligi;
ergo sunt quaedam
ante sunt P
accidentia
quae non dicunt hoc-in-hoc. Eodem modo
res separatae et sua accidentia non dicunt hoc-in-hoc.
Res autem naturales
et sua
om. P
accidentia naturalia,
ut caro et simum, dicunt hoc-in-hoc.
[2] Item, habetur ab Aristotele in III De anima quod aliud
corr. (s. lin.) ex: idem E
est magnitudo
et magnitudinis esse
corr. ex: et P
;
non autem aliud est caro et carnis esse.Aristot., DAn 3.4.429b10-14.
Igitur
Ergo P
magnitudo non dicit hoc-in-hoc.
Dicendum
praem. Ad haec P
quod
omne accidens dicit hoc-in-hoc respectu
alicuius subiecti proprii
scilicet p. subiecti P
.
Quodlibet enim accidens
habet aliquod subiectum
aliquod subiectum] aliquem s. E, s. proprium a. P
per se,
ut curvitas dicit
dicitur P
hoc-in-hoc respectu lineae,
et linea dicit
om. P
hoc-in-hoc respectu materiae intelligibilis,
et
om. P
numerus
s. lin. post similiter P
similiter et unitas
et
add. magnitudo et P
punctus.
Ad aliud [2] dicendum
om. P
quod aliud est magnitudo et magnitudinis esse
respectu materiae sensibilis et non respectu materiae intelligibilis
add. magnitudo enim dicit hoc-in-hoc respectu materiae intelligibilis SV
.
4.Q2 Consequenter quaeritur
quid est hoc
hic
post dictu P
dictu
'accidentia non habent definitiones nisi modo logico'
et etiam 'accidentia habent definitiones uno modo et alio modo non' [7.4.1030a23-27 tc14].
Consequenter quaeritur,
cum accidens habeat
habet P
genus generalissimum, utrum
habeat differentiam in definitione sua
sui
ante definitione P
quae sit accidens et eiusdem coordinationis
ordinis P
, aut non
sed tantum substantiam
subiectum P
loco differentiae.
Et videtur
quod habeat:
Si enim genus generalissimum habeat
habet P
differentias divisivas
s. lin. E
et essentiales quae sunt accidentia,
accipiatur ergo illud genus generalissimum
et una eius differentia, et habetur definitio
alicuius speciei quae est accidens.
Et accipiatur
accipitur E
alia differentia cum illo
suo P
genere,
et erit definitio alterius accidentis.
Et sic potest
habet P
accidens definiri ex genere quod est accidens
et differentia quae est accidens.
Et quod sit vera definitio ex genere et differentia,
hoc
om. P
habetur a Boethio;Boethius, In Topica Ciceronis 3: "Ut igitur nihil expositio nostra praetermittat, et definitionis proprietas appareat, itaque omnia in notitiam deducantur, ut nec vera definitio nesciatur, et quae non sit proprie vereque definitio sub scientiam cadat, talis definitionum differentia facienda est. Definitionum enim aliae proprie definitiones sunt, aliae abusivo nuncupantur modo. Ac propriae quidem definitiones sunt quae ex genere differentiisque consistunt, velut haec: Homo est animal rationale, mortale: hic enim animal genus est; rationale vero et mortale differentiae. Earum vero definitionum quae non proprie, sed abutendo definitiones vocantur, aliae sunt quae singulis nominibus denotantur, aliae vero quas explicat ac depromit oratio" (PL 64: 1098-1099).
vera enim definitio est ex duobus terminis tantum.
Non oportet ergo
ante oportet P
quod
ut P
substantia accipiatur in definitione accidentis.
Nam si addatur substantia in definitione accidentis,
erit definitio superflua. Probatio:
Aggregatum ex genere et differentia erit
erat SV
convertibile cum accidente definito
definiente E
;
ergo additum illi aggregato erit
erat SV
superfluum.
Substantia igitur addita in definitione
definitionem E
accidentis est
erit P
superflua.
Ad hoc
haec P
potest quis sic
om. P
respondere:
Ponamus A genus generalissimum,
B et C
differentias divisivas
differentias divisivas] differentiae divisivae E
illius generis,
D accidens proximum
ante accidens P
sub A.
In definitione eius quod est D
non cadit nisi A et B,
et A est genus
om. P
generalissimum,
et B est differentia quae est accidens.
Unde hic non
om. E
accipitur substantia,
in definitione tamen alterius accidentis
latentis P
sub A
sub A] substantia P
accipitur
acipietur ! P
substantia.
Sed
om. P
contra hoc sic:
Illud accidens in cuius definitione ponitur
substantia quae est sub A
quae est sub A
om. P
,
aut opponitur ut
tanquam P
species opposita ipsi D,
aut non. Si sic,
igitur
ergo P
sua
om. E
definitio
erit constituta
constitutiva
vel forsan: constitutam P
ex genere A
om. P
et differentia C,
quae opponitur differentiae quae est B. E 15rb
Sicut igitur
ergo P
non necesse est ponere
in definitione D
B P
substantiam,
sic nec
s. lin. P
in definitione illius accidentis.
Si autem illud accidens sit sub
in corr. P
D,
adhuc non necesse est ponere substantiam in definitione
post eius P
eius;
sicut enim A habuit differentias divisivas,
sic et D
differentia P
, quod
est genus medium, habebit differentias divisivas;
et similiter species opposita D.
Aut ergo
igitur P
illud
accidens definibile est sub D,
aut sub specie opposita ei. Si sub D et immediate,
ergo ex D et ex una differentia
post eius P
eius divisiva
erit definitio
add. accidentis P
illius.
Non est ergo ponere substantiam
in definitione eius.
Simili modo
arguendum est
si ponatur illud
accidens
add. seu anticip. sub P
P 15rb sub specie
opposita D tanquam sub genere proximo.
Et etiam si ista
vel forsan: illa (i
a) P
responsio esset bona, in definitione
alicuius accidentis non esset substantia.
Et si quis dicat quod
genus generalissimum quod est accidens non habet
differentias sub se essentiales quae sunt accidentia
sed quae sunt substantiae,
igitur
ergo P
dividetur illud genus
primo in duas substantias.
Ergo species sub eo erit aggregata ex illo genere et substantia,
et species opposita
post ei P
ei erit aggregata
aggregatum E
ex illo genere et alia substantia,
et sic omnis species sub genere
post illo P
illo.
Sed contra:
Ex hoc videtur quod nulla species sub illo
aliquo P
genere
sit accidens neque substantia. Probatio:
Definitio est ex essentialibus definito;
igitur
ergo P
ex quo illa species
definitur per substantiam tanquam per differentiam eius,
erit substantia essentiale ei;
sed nulla substantia est essentiale accidenti;
ergo hoc non erit accidens. Neque substantia, propter genus
quod est accidens positum in sua
eius P
definitione.
Ad hoc dicendum
respondendum P
quod
illud genus habet differentias essentiales
quae sunt accidentia,
et quod in definitione
accidentis ponitur
ponatur P
genus et differentia
quae est accidens et etiam substantia, quia non est cognoscere
quid est accidens nisi per substantiam
nisi per substantiam
vac. P,
add. sed vac. ultra ideo non est scire quid est accidens nisi per substantiam P
;
idem enim est scire quid est accidentis
accidens P
et propter quid est
erit P
.Cf. Aristot., APos 2.2.90a31-34, tr. Jacobi, AL 4.1: 71.
Et quia non est scire propter quid
add. sed exp. est P
accidentis
corr. (s. lin.) ex: accidens P
nisi per substantiam,
ideo non est scire quid est accidentis nisi per substantiam.
Sed illa responsio
est
videtur P
falsa,
nam si definitio accidentis vera est praeter substantiam,
ut probatum est iam
ante probatum P
,
ergo facit scire
s. lin. E
quid est. Ergo definitio
accidentis ex genere et differentia quae est accidens,
ex quo est vera
est vera
om. E
, facit scire quid est accidens.
Item, si definitio est vera, ea quae ponuntur in definitione
praedicantur de eo
de eo
om. P
in eo quod quid;
igitur faciunt scire quid est ipsum. Et si
idem est scire quid est
om. P
et propter quid in accidentibus,Cf. Aristot., APos 2.2.90a31-34, tr. Jacobi, AL 4.1: 71.
definitio quae est ex genere et
differentia quae est accidens, praeter hoc quod in ea assumitur
substantia, facit scire propter quid.
Item, si accidentia definiuntur per substantiam,
contrariorum penitus esset eadem definitio.
Verbi gratia
Verbi gratia] Probatio P
,
sumamus aliqua contraria in aliquo genere,
ut
utpote P
A et
om. P
B.
Ista habent idem genus, ex quo sunt contraria.
Sed "contraria nata
post sunt P
sunt fieri circa idem subiectum,"
Aristot., Praed. 5.4a10-11: "substantiae proprium videtur esse quod, cum idem et unum numero sit, contrariorum susceptivum est" (AL 1.2: 53); cf. Les auctoritates Aristotelis 31.15: "Opposita habent fieri circa idem" (ed. J. Hamesse, p. 302). Sed potius citatur a Boethio, In Praedicamentis 4: "Quaecunque vero contrariorum talia sunt, ut in quibus nata sunt fieri, vel de quibus praedicantur, necessarium sit alterum ipsorum" (PL 64: 266).
et in eadem
materia sunt contraria et in eadem potentia.
Habent ergo A et B idem subiectum
et — subiectum
om. (hom.) P
.
Definiatur ergo A;
oportet quod in sua definitione accipiatur substantia;
sed non alia substantia quam subiectum
s. proprium
post suum P
suum;
erit ergo
igitur P
definitio eius quod est A ex genere et
ex
om. P
suo subiecto.
Similiter definiatur B,
et
om. P
habebit idem genus in sua
sui
post definitione P
definitione,
quia non aliud
post habet P
habet genus,
et idem subiectum,
cum illud
idem P
subiectum sit commune utrique.
Ergo definitio eius quod
est A erit
add. commune utrique et P
penitus eadem
cum definitione eius
quod est B; ergo etc.
Ad primum
add. istorum P
dicendum quod logicus,
considerando accidentia et
habere P
esse et entitatem,
ponit esse
rep. E
essentiam
essentia E
primo,
et ex esse derivat
derivatur E
ens,
et illud
ens ponit
potest E
habere quidditatem et definitionem.
Et ideo cum accidentia sint
sunt P
entia
derivata ab esse,
habent accidentia
add. definitionem et P
quidditatem et entitatem modo logico,
id est prout logicus derivat ens
rep. sed corr. P
ab esse.
Philosophus autem
considerando veritatem rei ponit ens primum et esse derivatum ab eo.
Unde
Ergo P
cum
corr. (s. lin.) ex: est E
accidens sit
ens derivatum ab esse,Cf. Averroes, In Metaph. 7.15: "et hoc nomen 'ens' non dicitur de eis aequivoce nec univoce, quia hoc nomen 'ens' dicitur de accidentibus sicut dicitur 'corpus medicinale' et 'actio medicinalis', et ista non dicuntur aequivoce neque univoce. Et dicit hoc quoniam dicere unumquodque praedicamentorum esse ens eo quod derivatur ab esse, sed esse non secundum unam et eandem intentionem est in unoquoque eorum, quemadmodum herba et instrumentum attribuuntur medicinae, sed medicina non invenitur in eis eadem omnibus modis nisi inquantum quod inducunt unum finem et proveniunt ab eodem agente, scilicet medicina" (Iunt. 1552, 8: 78r; Iunt. 1562, 8: 165v).
non ponit accidens ens sed entis.Cf. Aristot., Metaph. 7.1.1028a18.
Et ideo secundum ipsum accidens non habet quidditatem neque definitionem,
et etiam
iterum (it̄m̄) P
accidentia
actus E
carent genere.Cf. Aristot., Metaph. 7.4.1030a11-14.
Quidditas enim ipsorum causatur a substantia;
ex parte enim accidentis, circumscripta natura substantiae,
non est nisi esse tantum.
Unde quidditas substantiae et quidditas accidentis
non est quidditas alia et alia.
Carent igitur
om. P
genere, quia carent quidditate propria;
habent
habet P
autem magis proprie differentias
quam genus,
quia habent esse et quale ex sui natura, quod significat differentiam.
Quidditatem autem non habent nisi ab aliis,
et ideo non habent vere genus.
Nota
praem. Et P
quod forma materialis quae est substantia
prius est
post natura P
natura et
om. P
aliquid in se,
et
om. P
per posterius actus materiae
et inhaerens ei.
Forma autem accidentalis prius est esse materiae
et — materiae
om. (hom.) E
,
et ex ipsa exsistente esse format logicus quidditatem et naturam
materiam E
in ea.
Ad aliud dicendum quod
in definitione cuiuslibet accidentis accipitur
substantia; quamvis enim in definitione accidentis
non exprimitur
accipiatur E
substantia
quandoque
corr. ex: quinque P
sed sumatur
sumitur P
solum genus et differentia
quae est accidens,
substantia tamen intelligitur in ista
vel forsan: illa (i
a) P
definitione
ex intellectu generis et
differentiae. Nullum enim accidens absolvitur a significatione substantiae,
et ideo nullum accidens
definitur praeter substantiam
et — substantiam
in ima columna E
. E 15va
Et si quis
dicat
quod in tali definitione sit nugatio
dicat — nugatio] nugationem esse in tali (
corr. ex: talibus) definitione d. P
,
quia bis accipitur substantia, semel ex intellectu generis
et iterum ex intellectu differentiae:
Dicendum quod si accipiatur genus per se,
in eo intelligitur substantia;
et similiter si accipiatur differentia per se.
Si autem componantur
componuntur P
ad invicem et uniantur,
quia
et uniantur quia
om. P
P 15va genus est in potentia
est in potentia
om. P
,
et
om. E
differentia extrahitur ab ea,
et sic
extrahitur — sic
om. P
ex his
istis P
duobus
unitis
iunctis P
est unus intellectus,
nec intelligitur nisi semel substantia.
Dicendum est ergo quod
in definitione accidentis intelligitur substantia
Dicendum — substantia
om. (hom.) E
— accidentis, dico, quod est species.
Sed si describatur genus generalissimum et principia eius,
in definitionibus istorum
istarum
corr. in: substantiarum P
apparebit aperte substantia vel sub hoc nomine 'substantia'
vel sub nomine magis speciali
vel
ut P
sub hoc nomine 'materia'.
Et hoc
om. P
patet manifeste scienti
intuenti P
a quo causatur quantitas et eius principia,
quod est manifestum ex praecedentibus.
[Lectio V]
Si igitur aliquis dixerit quod sermo
Si — sermo
lac. E
[7.5.1030b14 tc17].
5.Q1 Quaeratur
vel forsan: Quaeritur (q
r) P
hic
om. P
,
cum dicit quod
om. E
aggregatum ex substantia et accidente
non potest definiri [7.4.1029b18-19 tc11], utrum animal rationale possit definiri.
Et
om. P
videtur quod non:
Nam si sic,
ergo definitio illius colligetur
colligitur P
ex definitione
generis et ex definitione differentiae.
Cum ergo
igitur P
in definitione differentiae
illud genus cadat
cadit
ante illud P
(scilicet, animal),
bis poneretur
add. idem P
in illa
definitione (scilicet, animal
animalis SV
).
Et quod genus accipiatur in definitione differentiae, hoc patet sic:
Genus
add. enim P
est de intellectu differentiae sicut subiectum de intellectu passionis,
hoc est in
s. lin. P
potentia.
Ad hoc dicendum quod
add. hoc P
aggregatum 'animal rationale
s. lin. E
' potest definiri.
Nec erit nugatio,
quia in descriptione
definitione P
differentiae non cadit genus.
Et haec est causa,
quia differentia non est accidens respectu generis,
sed est forma completiva ipsius
respectu generis vel i. generis P
.
Unde etsi
si SV
subiectum accipiatur in definitione passionis
corr. ex: ipsius E
,
non tamen genus in descriptione differentiae.
Et hoc quia passio est
add. differentia P
accidentalis respectu subiecti;
differentia autem est essentialis respectu generis.
5.Q2 Consequenter quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
utrum hic sit nugatio 'animal homo'.Cf. Averroes, In Metaph. 7.18: "si simitas significat concavitatem in naso sicut nomen significat congregatum ex differentia et genere, ut homo animal rationale mortale, necesse est ut nasus non disponatur per simitatem dicendo 'nasus simus', quoniam tunc aut dicetur idem bis (scilicet quod dicere 'nasus simus' erit tanquam dicere 'nasus nasus' aut dicere 'animal homo'), aut simus significat aliquod oppositum ei quod significat nasus, aut simitas erit aliquid exsistens per se sine naso" (Iunt. 1552, 8: 79r; Iunt. 1562, 8: 167v).
Et dicet quis quod non,
sed quod hic sit nugatio 'homo animal'.
Et ponet
Et ponet] Imponet P
hoc pro regula:
Quando in primo intelligitur secundum, tunc est nugatio;
sed quando in secundo intelligitur primum,
tunc non est nugatio.
Unde hic
add. ras. P
non est nugatio
'animal homo
s. lin. P
',
sicut nec hic 'duplum dimidii' et 'nasus simus'.
Et hoc quia sicut in dimidio intelligitur duplum,
et cum
etiam E
dicitur 'duplum dimidii', non amplius intelligitur in eo,
sic
sicut P
in homine per se sumpto intelligitur animal, sed cum dicitur
'animal homo', non amplius intelligitur in eo, et sic non erit nugatio.Cf. Aspall, In Metaph.: "Alii dicunt quod dicendo 'animal homo' non est nugatio, et qui sunt huiusmodi opinionis diversificantur, quia quidam sunt quod si dicatur 'homo animal', est nugatio, et e converso non, et eorum ratio est quia quando praeponitur li 'homo' dicendo 'homo animal', stat li 'homo' pro genere et pro eo quo abundat species a genere, quare
quia C
dum ponitur 'animal', et est idem dicere acsi diceretur 'animal rationale animal'. Cum
add. non C
praeponitur li 'animal' dicendo 'animal homo', li 'homo' non stat pro genere, [sed] solum pro eo quo
quod C
abundat species a genere, et hoc est solum pro differentia vel differentiis. Et huius
huiusmodi C
ratio est quia praeponitur genus, et est idem acsi diceretur 'animal rationale', et ideo non est nugatio" (Cambridge, Gonville & Caius 509-386, fol. 103ra).
Contra hoc sic: Si hoc est verum,
tunc hic
om. P
'homo animal' non erit nugatio,
quia secundum positionem praedictam
secundum positionem praedictam
om. P
li 'homo
hoc E
' non stat
nisi solum
post differentia P
pro differentia.
Item, si haec est definitio simi
'nasus simus',
secundum Aristotelem hic erit nugatio,
quia simum erit
est P
species,
et
om. E
nasus erit
est P
actu de intellectu simi [7.5.1030b31-34 tc18].
Ergo si dicam 'animal homo',
cum homo sit species animalis,
hic erit nugatio,
quia animal est actu
post hominis P
de intellectu hominis.Cf. Aspall, In Metaph.: "Oppositum videtur per Aristotelem, qui dicit quod si nasus esset genus, et simus eius species, esset
esse C
nugatio sic dicendo 'nasus simus'; sed animal est genus, et homo est species; ergo hic est nugatio dicendo 'animal homo'" (Cambridge, Gonville & Caius 509-386, fol. 103ra).
Item, dicit Aristoteles in VI
VII P
Topicorum:Aristot., Topica 6.3.141a15-22.
Si dicto universali
addidit particulare,
hoc est quod est sub genere
(non enim intelligit de differentia), bis
post dixit P
idem dixit.
Igitur cum dicitur 'animal homo',
hic erit nugatio secundum
per P
Aristotelem.Cf. Aspall, In Metaph.: "Item, Aristoteles VI
t C
Topicorum: Qui dicit universale et addit particulare peccat
spectat(?) C
, quia bis dicit idem. Sed qui dicit 'animal homo' dicit
add. prae C
universale et addit particulare; ergo qui sic dicit peccat, bis dicens idem" (Cambridge, Gonville & Caius 509-386, fol. 103ra).
Item, cum dicit
dico P
'animal homo', ponatur ratio pro nomine;Cf. Aristot., Topica 2.2.110a4-5.
in definitione autem hominis cadit animal;
idem ergo est dictu 'animal homo' quod 'animal animal rationale',
et hic est nugatio.Cf. Aspall, In Metaph.: "Item, si ponantur rationes pro nominibus, planum erit quod bis dicitur idem sic: Ponatur loco hominis sua ratio, scilicet 'animal rationale', et tunc habetur 'animal [animal] rationale'; quare etc." (Cambridge, Gonville & Caius 509-386, fol. 103ra). Cf. etiam Bacon, Q10Met 7: "Contrarium dicit Commentator, hoc patet in secundo Peryermenias, quia dicit quod ponenda est diffinitio pro nomine, set diffinitio hominis est animal rationale mortale; set hic est nugatio, animal, animal rationale mortale, ergo nugatio erit similiter dicendo 'animal homo'" (ed. R. Steele & F. Delorme, OHI 10: 205).
Et si quis dicit
dicat P
quod
om. P
cum dicitur 'animal homo',
non amplius
corr. (s. lin.) ex: plus E
intelligitur in homine animal,
sequitur
sequetur P
ipsum concedere quod
similiter se
s. lin. P
habet homo ad animal sicut simum ad nasum.
Ad hoc autem potest quis
aliquis P
aliter respondere quod
cum dico 'animal animal rationale',
dupliciter possum
posset P
dicere
post hoc P
hoc:
Uno modo sic: ⌜'animal' animal 'rationale'⌝,
et sic non est nugatio
et — nugatio
om. P
;
alio modo sic: ⌜'animal animal' 'rationale'⌝.
Sed contra: Per hoc aggregatum 'animal rationale'
intelligitur animal actu
actualiter
ante animal P
;
et per se ipsum semel
corr. (s. lin.) ex: solum E
intelligitur;
ergo bis
lectio dubia E
intelligitur
om. P
.
Item, sicut hic non est distinguere
'animal homo', sic nec hic 'animal animal rationale'.
Ex his patet
add. ista P
generalis
ratio
lectio dubia S, regula V
circa nugationem,
scilicet quando aliqua duo uniantur
uniuntur P
ad invicem,
aut unum esse
est P
actu de intellectu alterius, aut non.
Si sic,
quocumque modo ordinetur
ordinentur P
, erit nugatio.
Si non, non erit nugatio.
Unde hic 'ego lego', non est nugatio,
quia 'ego' non est actu de intellectu huius verbi 'lego'.
Et ideo quia genus est actu
post speciei P
de intellectu speciei
et non potest ab eo separari per intellectum
sed est pars significationis eius,
ideo est nugatio quandocumque genus
et sua
una
post species P
species
uniantur insimul
uniantur insimul] simul adunantur P
.
Et quia duplum non est de prima significatione dimidii,
ideo non est nugatio si dicam 'duplum dimidii'.Cf. Aspall, In Metaph.: "Dicunt ad hoc quidam sicut nunc
nec C
conclusus est, scilicet quod est nugatio dicendo 'animal homo' sicut dicendo 'homo animal', et dicunt quod genus non solum est de intellectu speciei sed est de eius significato. Et quando aliquid est in alio intellectum ita quod non eius significatum, si primum exprimatur, iam non amplius intelligetur, sicut in duplo intelligitur dimidium, et si dicatur 'duplum dimidii', non iam in ipso intelligitur. Sed [si] ita sic intellectum ita quod eius significatum, etsi millesies exprimatur, nihilominus in ipso intelligitur. Significatum autem speciei compositum est ex genere et differentia, et propter hoc etsi exprimatur 'animal' sic dicendo 'animal homo', certum
c'tui C
et iterum est exprimere 'animal', et 'animal animal homo'. Et ratio huius est quod genus est pars significati speciei" (Cambridge, Gonville & Caius 509-386, fol. 103ra). Cf. etiam Bacon, Q10Met 7: "Et quod non possit exponi videtur, quia quedam intelliguntur, quedam significantur. Quedam intelliguntur ex principali significato, sicut animal, et differentia est de essentia hominis, unde genus et differentia non solum intelliguntur set etiam significantur ex principali significato cum sint de essentia speciei, quare est nugatio 'animal homo', et semper intelligitur animal in homine, quotienscumque exponatur sive ante sive post ponatur. Et non oportet quod propter hoc sit ibi figura vel appositio, ideo dico quod semper intelligitur et nulla [!] nugatio est 'animal homo'" (ed. R. Steele & F. Delorme, OHI 10: 205).
Nota
praem. Et P
quod
accidens dupliciter consideratur:
Aut ut subiectum, aut ut passio.
Si ut subiectum,
tunc intelligitur substantia in eius definitione et non accipitur,
et talis definitio erit principium
demonstrationis
in demonstratione P
extra,De principio extra cf. Albertus M., APos 2.11 "Ratio autem una, hoc est, altera de re ipsa data, est duplex ... Una quidem harum diffinitionum est terminus, et haec est diffinitio subjecti conjungens substantialia subjecti usque ad terminum qui est ultima differentia. Unde dicitur terminus: quia est termini (hoc est, subjecti) usque ad ultimum actu terminati. Alia vero (quae est passionis terminus) est etiam passionis ratio demonstrans passionem de subjecto, et est propter quid dicens causam propter quam passio est in subjecto. Propter quod prima quidem diffinitio significat quid est subjectum, sed non demonstrat sicut ingrediens per substantivam demonstrationem, sed est principium demonstrationis stans extra et statuens subjectum et confirmans illud contra illum qui forte diceret subjectum proprium non esse. Illa vero diffinitio passionis quae posterius et post subjecti diffinitionem dicens quid et propter quid, manifestum est quoniam erit ut demonstratio ejus diffinitionis quod quid est, hoc est, illius diffinitionis quae solum dicit quid est passio; quia illa concluditur sicut et ipsa passio" (ed. Borgnet, OO 2: 194).
et
om. P
hoc modo definiuntur accidentia inquantum sunt species.
Si ut passio,
tunc
sic P
eius P 15vb definitio erit definitio
quae est demonstratio positione
add. solum P
differens,Aristot., APos 1.8.75b31-32.
et in tali definitione oportet quod
ut P
accipiatur subiectum sive substantia
add. et P
, causa accidentis, et accidens.Cf. Aristot., APos 2.8.93a1-93b14.
5.Q3 Sed
add. hoc P
modo videtur quod
hoc aggregatum 'nasus cavus
simus P
' non potest
possit P
definiri sic:
Sicut se habet simitas E 15vb ad cavitatem,
sic proprium subiectum simitatis
ad
cavitatem — ad
om. (hom.) E
proprium subiectum cavitatis
add. (s. lin.) sic simitas ad cavitatem E
.
Sed cavitas est actu de intellectu simitatis
add. (mg.) cavitatis P
,
ergo proprium subiectum cavitatis
erit actu de intellectu [proprii subiecti]
ergo — simitatis
om. (hom.) E
simitatis
cavitatis P
.
Non potest igitur
ergo
ante potest P
definiri hoc aggregatum
'nasus cavus
simus P
' sine nugatione;
subiectum enim
om. P
cavitatis semel accipitur
ante semel P
per hoc quod dico 'nasus' et iterum in definitione cavi.
Dicendum
praem. Ad haec P
quod
subiectum
post proprium P
proprium cavitatis est
superficies
corr. ex: simus P
,
proprium autem subiectum simitatis est nasus,
superficies autem non est actu de intellectu nasi.
Unde non sic se habet cavitas ad simitatem omnino sicut subiectum ad subiectum;
in hoc tamen est similitudo quod
sicut cavitas et simitas sunt accidentia per se aliquorum subiectorum,
sic nasus et superficies sunt propria subiecta respectu aliquorum accidentium,
utpote istorum.
5.Q4 Sed adhuc potest
post quaeri P
quaeri de nugatione.
Videtur enim quod ad omnem definitionem
omnem definitionem] esse definitionis SV
accidentis quae constat ex genere et differentia suae
coordinationis sequatur nugatio sic:
Sit A accidens quod debeat
debet P
definiri;
B sit suum genus positum in eius
sua P
definitione;
differentia
post C P
C.
Definitio
In definitione P,
om. E
eius quod est A
add. quae P
constat
ex B et
om. P
C.
B autem
B autem] Quoniam cum P
sit accidens;
potest ergo
om. P
definiri.
Sed in definitione cuiuslibet accidentis, secundum Aristotelem,
accipitur subiectum.
In definitione igitur eius quod est B accipietur suum subiectum;
in definitione eius quod est C accipietur
accipitur P
similiter
ante in P
subiectum
praem. suum P
C
om. P
.
Sed B est de intellectu C,
quia genus est de intellectu differentiae actu vel potentia.
Igitur subiectum eius
quod est B erit de intellectu subiecti C actu vel potentia
Igitur — potentia
om. (hom.) P
.
Sed non potentia, probatio:
Subiectum B est substantia
om. E
potentia
om. SV
,
et similiter subiectum C.
Istud
vel forsan: Illud (i
d) P
ponatur;
possibile enim est ex quo utrumque est accidens.
Ex quo autem subiecta
substantialia E
eorum
sunt substantiae, aut
autem E
sunt species oppositae aut non.
Si sic, ergo neutrum est de intellectu alterius,
nec actu nec potentia, cuius oppositum probatum est iam.
Si non, erit
est P
igitur alterum
add. istorum P
genus
et
om. P
alterum species;
ergo unum est actu de intellectu alterius.
Sed iam probatum est quod subiectum B est de intellectu subiecti C;
erit igitur
ergo
ante erit P
actu de intellectu eius.
Definiatur
Definitur E
igitur
ergo P
B,
in cuius definitione suum subiectum cadit.
Definiatur
B — Definiatur
om. E
C; in eius
cuius P
definitione cadit suum subiectum proprium
et similiter subiectum B,
cum sit actu de intellectu subiecti C.
Accipitur
Accipiatur P
ergo
igitur P
subiectum B
et in eius definitione et in definitione
et in definitione
om. (hom.) P
C.
Cum igitur definitio accidentis sit composita ex B et C,
bis idem accipitur in illa
ista P
definitione,
scilicet subiectum B,
quia semel per ipsum B et iterum per ipsum C.
Igitur hic erit nugatio.
Et si haec
hic P
est
sit P
nugatio,
ergo ad omnem definitionem accidentis secundum
per P
speciem
factam sequitur
sequetur P
nugatio.
Ad hoc
haec P
dicendum quod bene potest accidens definiri ex genere et
differentia suae coordinationis,
nec
non P
tamen in illa definitione erit nugatio;
subiecta enim istorum
vel forsan: illorum (i
orum) E
accidentium,
etsi sint
sunt E
substantiae,
non tamen
add. seu rep. in illa definitione erit nugatio subiecta enim istorum etsi (si P) sunt (sint P) substantiae non tamen EP
sunt species oppositae
add. et diversae P
directe,
neque unum est genus ad alterum,
sed unum
add. bene P
se habet ad alterum
sicut illud quod prius est se habet
ad illud quod est consequenter
ante est P
.
In illo autem quod est consequenter
intelligitur illud quod est prius
non actu sed potentia,
sicut in sensitivo intelligitur
vegetativum in potentia
vegetativum in potentia] vegetativa p. P
.
Subiectum igitur
ergo P
B est de intellectu subiecti C potentia solum,
sicut genus est de intellectu differentiae.
Et ideo non
Et ideo non
corr. (s. lin.) ex: Non enim P
est nugatio
in definitione accidentis
quae est ex genere et differentia suae coordinationis.
Sed si subiectum generis
genus E
esset
est P
actu
om. P
de intellectu subiecti differentiae, tunc esset nugatio.
5.Q5 Consequenter quaeritur de hoc quod
dicit
add. Aristoteles P
quod
omnes definitiones dialecticae vanae sunt.Aristot., DAn 1.1.403a2.
Videtur enim quod contradicat
contradicit P
sibi ipsi
in hoc capitulo [7.5.1031a2-4 tc19];
dicit enim quod vera definitio accidentis est in qua
accipitur
ponitur P
substantia.
Sed dialecticus definit substantiam per genus et differentiam
suae coordinationis;
sed per genus quod est accidens intelligitur substantia,
et similiter per differentiam, ex quo utrumque est accidens;
igitur
post definitione P
in definitione accidentis quam
facit dialecticus accipitur substantia.
Vere igitur definit secundum Aristotelem;
ergo non est vana sua definitio.
Ad hoc
haec P
dicendum quod
in P 16ra definitione dialectici circa accidens accipitur substantia,
sicut et
om. P
in definitione philosophi
physici P
.
Sed tamen dialecticus non comprehendit in sua definitione substantiam esse,
sed solum genus et differentiam, quorum utrumque est accidens,
et ideo vanus est in
om. E
definiendo.
Philosophus autem comprehendit substantiam esse
in sua
om. P
definitione quam facit de accidente;
scit enim bene quod
nomen accidentis non absolvitur a significatione substantiae,
et ideo bene definit.
5.Q6A Consequenter quaeritur
de hoc quod dicit quod
accidentia non habent
veras
necessarias
post definitiones P
definitiones [7.5.1031a1-2 tc18].
Hoc enim
om. P
videtur falsum hac ratione:
Verae demonstrationes fiunt de
ex E
accidentibus.
Sed demonstrationes sunt
fiunt P
ex veris causis;
sed causa et definitio idem
add. sunt P
; igitur cum accidentia habeant veras causas,
ex quo habent veras demonstrationes,
necessario habebunt
habent P
veras definitiones. E 16ra
[Sed contra:]
Item, accidens duobus modis definitur:
uno modo definitione secundum speciem facta,
et [alio modo] definitione in qua ponitur subiectum.
Et definitio in qua ponitur subiectum facit scire causam eius;
igitur
ergo P
ista
vel forsan: illa (i
a) P
certior
verior P
est.
Ergo
Igitur P
si aliqua definitio eius
s. lin. P
debeat esse medium in
demonstratione, erit ista
substantia P
;
sed ista
vel forsan: illa (i
a) P
non potest esse medium;
ergo nulla.
Quod ista
vel forsan: illa (i
a) P
non possit,
hoc
sic P
patet per Aristotelem dicentem:
Definitio secundum materiam facta habet medium quo demonstratur;
definitio autem secundum speciem facta non habet.Potius glossa introducta per errorem scriptorum, ut dicit Aquinas, In APos 2.8.3, sed legitur in translatione Iacobi post APos 2.9.93b21: "Diffinitiones quidem secundum speciem facte nullum habent medium quo demonstrantur, sed diffinitiones secundum materiam facte possunt habere medium" (AL 4.1: 83). Cf. Grosseteste, Commentarius in Posteriorum Analyticorum 2.2, ed. P. Rossi, pp. 335-340.
Igitur
Ergo P
[definitio secundum materiam facta] (ut videtur)
debet concludi in demonstratione
et non esse
est P
medium.
Definitio autem secundum speciem facta debet esse medium
add. in demonstratione P
si aliqua sit;
sed ista
vel forsan: illa (i
a) P
non potest esse
om. P
,
quia non dicit causam.
Ergo neutra
neutrum P
potest esse medium.
Item, accidens
aut definitur definitione secundum materiam facta
ante secundum P
,
aut secundum speciem facta
om. P
,
aut definitione quae est demonstratio positione differens.Aristot., APos 1.8.75b31-32.
Definitio autem accidentis
quae est demonstratio
om. E
positione differens
non potest esse medium;
ipsa enim continet omnes tres terminos in se
in se
om. P
—
scilicet causam, passionem et subiectum.
Definitio autem accidentis materialis non potest esse medium;
nam cum in ea sit subiectum
cum — subiectum
post medium P
,
si esset medium,
subiectum esset medium vel
aut P
pars medii; igitur minor extremitas erit medium vel pars medii
igitur — medii
om. (hom.) P
. Et ipsa definitio formalis non
Et — non
om. E, Definitio autem secundum speciem facta non potest esse medium SV
, quia ipsa non continet causam.
Nulla igitur definitio accidentis erit
potest esse P
medium in
demonstratione.
Et si sic,
ergo medium in demonstratione non est definitio maioris extremitatis;
ipsa enim semper
om. P
passio est —
quod est contra Aristotelem; dicit enim quod
medium est definitio
primi
primi termini] particulariter et non definitio universaliter P
termini
add. et aliquando definitio ultimi SV
.
5.Q6B Sed modo videtur quod
medium in demonstratione non sit definitio minoris extremitatis,
quia si esset, esset semper in demonstratione
semper in demonstratione] in syllogismo demonstrativo P
maior
praem. minor vel E
propositio falsa,
et etiam conclusio.
Probatio:
Minor extremitas
est aliquid abstractum;
subiectum enim passionis non est
add. aliquid P
concretum.
Definitio igitur
quae praedicatur de eo in eo quod quid erit abstracta;
definitio enim
igitur P, autem SV
subiecti in abstractione non est ipsa passio
neque ipsum subiectum.
Ergo maior propositio falsa et etiam conclusio.
Ad hoc
haec P,
add. quis E
potest quis respondere sic:
Quod si
corr. ex: sicut P
passio
quae est maior extremitas
esset in abstractione secundum quod ponitur in demonstratione
definitione P
,
tunc est maior propositio falsa, et conclusio similiter.
Sed non est sic, immo ipsa
om. P
est concreta,
et ipsa sic exsistens potest demonstrari de subiecto,
et erit maior propositio vera,
et
etiam E
etiam
similiter
post conclusio P
conclusio.
Sed
add. illud P
supponit falsum;
supponit enim quod
medium
corr. ex: mediam E
proprie
om. P
in demonstratione sit definitio subiecti —
quod non est verum.
Probatio: medium in demonstratione, secundum Aristotelem,
est definitio maioris extremitatis;Aristot., APos 2.17.99a21-23: "Est autem medium ratio primi extremi propter quod omnes scientie per diffinitionem fiunt" (Translatio 'Ioannis', ed. L. Minio-Paluello, AL 4.2: 180). sed maior extremitas secundum sic respondentem est quid concretum;
ergo ipsa definitio non erit
natura abstracta.
Sed minor extremitas est natura abstracta
Sed — abstracta
om. (hom.) P
;
ergo eius non est
erit P
ista definitio.
Et si quis dicat quod haec
illa P
definitio
quae est medium potest esse definitio
post materialis P
materialis subiecti:
Contra hoc sic:
Si medium in demonstratione est
erit P
definitio maioris extremitatis,
erit definitio eius materialis,
quia hoc solum dicit causam.
Et illa eadem definitio est
materialis
quia — materialis
om. (hom.) E
respectu minoris extremitatis;
hoc enim positum est iam.
Igitur
Ergo P
in eodem genere definitionis est haec
definitio definitio
om. P
utriusque;
ergo
igitur
post definita P
definita erunt simpliciter
om. P
eadem —
quod falsum est
ante falsum P
.
Non est igitur
ergo P
medium in demonstratione definitio materialis subiecti.
5.Q6C Consequenter quaeritur
quis modus
post essendi P
essendi per se
est in minori propositione.
Si primus modus
om. P
,
ergo medium erit definitio minoris extremitatis —
quod improbatum est iam.
Sed videtur quod
primus modus sit
primus modus sit] sit p. m.
post propositione P
in minori propositione;
omnes enim prudenter loquentes circa demonstrationem dicunt quod
medium in demonstratione est
rep. P
definitio materialis maioris extremitatis
et formalis minoris,
quia in ea
eo P
sunt principia formalia subiecti,
quae sunt materia quae est necessitas passionis.
Primus igitur modus erit in minori et secundus in maiori.
Sed contra:
Etsi illud sit verum
quando substantia est minor extremitas,
non tamen est verum
quando extremitas minor est accidens
extremitas — accidens] a. est minor e. P
.
Et hoc contingit multotiens,
ut fiat demonstratio de accidente.
Triangulus enim
etsi
si P
sit P 16rb subiectum in demonstratione,
sua definitio formalis non potest esse medium
demonstrationis demonstrans
om. E
habitum
numerum P
trium angulorum de ipso,
neque definitio materialis maioris extremitatis,
quia in ipsa
ea P
accipitur substantia.
[Solutiones]
Ad primo quaesitum
primo quaesitum] primum P
[5.Q6A] dicendum quod
causa et definitio sunt idem secundum rem,
differunt autem in ratione
differunt — ratione] in r. autem d. P
.
Demonstratio autem simpliciter exigit causam
simpliciter et in ratione causae, sed non definitionem simpliciter.
Unde accidentia possunt demonstrari
cum habeant causam simpliciter,
licet non habuerint definitionem simpliciter
Unde — simpliciter
2] Et P
in ratione
definitionis.
Dicendum est autem
ante est P
quod
definitio materialis accidentis ipsa sola est medium in demonstratione potissima;
definitio autem secundum speciem facta
ante secundum P
minoris extremitatis
simpliciter
post medium P,
vel forsan: similiter (s
r) E
potest esse medium.
Unde intelligendum
add. est P
quod
definitio materialis aut est
aut est
s. lin. E
substantiae
aut accidentis.
Si substantiae,
potest demonstrari et habere medium E 16rb quo demonstratur;
per definitionem enim subiecti secundum speciem
factam
ante secundum P
potest demonstrari
definitio eius materialis.
Definitio autem materialis accidentis potest demonstrari,
hoc est potest elici ex demonstratione;
ipsa enim est
(cum sit medium demonstrationis
corr. ex: in demonstratione P
)
manifesta
manifestum P
ex demonstratione.
Viso
Visa P
enim quod [in] ipsa sit causa passionis,
habetur ex consequenti quod sit definitio;
"idem enim est scire quid est et propter quid est."
Aristot., APos 2.2.90a31-32, tr. Jacobi, AL 4.1: 71.
Definitio autem passionis secundum speciem facta
non potest demonstrari de ipsa passione,
sed tamen
causa E,
add. seu rep. passionis secundum speciem facta non potest demonstrari de ipsa passione sed tamen E
potest demonstrari de subiecto passionis, sicut et ipsa passio.
Definitio autem formalis subiecti non potest demonstrari
demonstratione-propter-quid, potest autem
tamen P
demonstratione-quia.
Quidam tamen legentes II
legentes II] loquentes secundum P
librum
Posteriorum dicunt quod
definitio accidentis secundum speciem facta potest esse medium
in demonstratione
post potissima P
potissima —
quod non est verum.
Ad aliud argumentum dicendum quod
definitio materialis accidentis dupliciter est:
aut in qua accipitur subiectum sub suo nomine,
aut in qua accipitur definitio
post subiecti P
subiecti.
Definitio autem materialis accidentis quae est medium
est illa in qua
in qua] quae P
accipitur definitio subiecti et non subiectum sub suo nomine.
Ad aliud [5.Q6B] dicendum quod
in syllogismo demonstrativo simpliciter,
ubi omnes termini sunt in rectitudine,
subiectum debet esse quid abstractum
(sicut linea
luna E, sima
vel forsan: sinia P
),
et passio sive maior extremitas
quid concretum
quid concretum
om. E
.
Medium autem debet esse definitio materialis accidentis,
non quod totum medium sit materia passionis,
sed aliquid medii.
Et primus terminus in illo medio erit genus illius passionis
et erit in concretione;
illa
et — passionis
om. (hom.) P
autem
add. non E
quae
et — passionis
om. (hom.) P
consequuntur
sequuntur SV,
add. sequuntur E
primum terminum in illo medio erunt
materia quae est necessitas passionis
et — passionis
om. (hom.) P
.
Unde definitio materialis
add. d P
passionis erit composita
ex illo primo termino et ex his quae sequuntur in illo medio.
Totum
Omne P
autem quod sequitur
subsequitur P
primum
terminum in illo medio erit definitio formalis subiecti
om. P
.
Et si quis
om. P
dicat quod
erit nugatio in ipso
illo P
medio termino;
ex quo enim omnes
om. P
termini erunt in rectitudine,
erit medium tale sicut nasus simus,
et hic
om. P
est
erit P
nugatio:
Dicendum
praem. Ad haec P
quod
omnes termini dicunt
debent SV
esse in rectitudine,
nec tamen est nugatio,
quia subiectum non ibi accipitur.
Et ubi est nugatio in definitione accidentis,
oportet quod
subiectum sit genus in illa definitione,
et aliquod accidens differentia essentialis.
Sic autem non est
om. P
hic, et ideo non est nugatio.
Ex hoc patet
potest patere P
[ad 5.Q6C]
quis modus per se cadit in prima propositione
(scilicet, secundus)
et quis modus
add. cadit P
in secunda propositione
(scilicet
quoniam P
, primus et
add. etiam P
tertius);
quartus autem
et
ante quartus P
in conclusione,
si supra praedicatum
post conclusionis P
conclusionis replicetur causa
quare dicitur praedicatum de subiecto.
[Lectio VI]
Et perscrutemur utrum quid est
Et — est
lac. E
[7.6.1031a15 tc20].
[Lectio VII]
7.Q1A Quaeratur
vel forsan: Quaeritur (quae
ur) P
hic
om. P
utrum haec conclusio,
'quidditas rei
est eadem rei
est eadem rei
om. SV
' [7.6.1031a28-29 tc20], sit vera aut non.
Si est vera
eadem rei P
,
ergo quidditas hominis est homo — quod videtur falsum.
Et si quis solvat sicut Commentator solvit superius
om. P
,Averroes, In Metaph. 7.21: "Et forte quaestio sophistarum est ista: Quidditas hominis aut est eadem cum homine aut aliud. Si aliud, tunc homo non habebit quidditatem. Si idem, tunc quidditas hominis est homo. Et homo habet quidditatem; ergo quidditas habebit quidditatem, et sic in infinitum. Et solutio est quoniam quidditas hominis est homo uno modo et non est homo alio modo, et est forma hominis et non est homo qui est congregatus ex materia et forma" (Iunt. 1552, 8: 81r; Iunt. 1562, 8: 171v).
non
post quod P,
om. SV
videtur
quod bene solvat,
quia 'homo
om. P
' in praedicato non stat nisi pro forma
quae est quidditas;
ergo quidditas hominis est homo.
Sed videtur quod male distinguat
distinguatur P
haec,
'quidditas hominis est homo',
quia li 'homo' non stat nisi pro forma.
[2] Item, ex quo non stat nisi pro forma,
simpliciter est haec propositio vera;
ergo non est uno modo vera et
om. P
alio modo falsa
sicut dicit
sicut dicit
om. P
.
Sed videtur quod haec sit simpliciter falsa sic:
Quidditas hominis est illud
id P
quod praedicatur de pluribus hominibus;
sed id quod praedicatur de pluribus hominibus
non est homo;
ergo etc.
[3] Item, quidditas hominis non est substantia; ergo non est homo.
Quod quidditas hominis non sit
substantia
Quod — substantia] Prima propositio P
patet sic
om. P
;
nam si sic, et quidditas hominis est universale per se et non per accidens,
ergo universale est substantia. —
Item
add. si P
, quidditas hominis est homo;
ergo quidditas Socratis est Socrates.
Sed Socrates currit;
ergo quidditas eius currit.
[4] Item, quidditas hominis est homo;
quidditas hominis est definitio;
ergo definitio hominis
ergo — homo
in ima columna P
est
add. sed exp. definitio E
homo
ergo — homo
in ima columna P
. P 16va
Et si quis concedat hanc conclusionem hac ratione,
'animal rationale mortale
om. P
est definitio hominis;
homo
praem. et P
est animal rationale mortale
om. P
;
ergo homo est definitio hominis',
decipitur per paralogismum
fallaciam P
accidentis.
7.Q1B Consequenter quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
utrum haec propositio sit
est E
vera 'homo est species' vel non.
Quod sit vera patet sic:
'Species' est nomen appellativum;
igitur
post habet P
habet individua sub se,
ut
utpote P
hanc speciem
demonstrato homine et hanc demonstrato asino,
et sic de aliis.
Sed
Et P
si hoc est verum,
ergo
igitur P
homo est species,
vel demonstratio huius pronominis 'haec' erit vana.
Sed contra:
Si haec est
corr. ex: erit P
vera 'homo est species',
ergo sua conversa vel convertibilis
vel convertibilis
om. P
erit vera,
scilicet haec
om. P
'aliqua species est homo';
sed si haec est vera 'aliqua species est homo'
sed — homo
om. (hom.) E
,
ergo haec est vera
haec est vera] et h. P
'species est homo'.
Sed haec est falsa; ergo prima.
Quod haec sit falsa patet sic:
Si haec est vera 'species est homo', E 16va
ergo species est unum appellatum sub hoc nomine 'homo' —
quod falsum est;
impossibile enim
add. est P
quod significatum alicuius nominis sit
appellatum eiusdem nominis.
Dicendum
praem. Ad haec P
[ad 7.Q1A.1-2] quod
in hoc
om. P
nomine 'homo
om. P
'
est primo
primum P
significatum et secundario significatum:
Primum significatum est forma
add. et P
;
secundario significatum
om. P
, aggregatum.
In primo autem significato sunt modi oppositi;
primum enim significatum
quod est forma sive quidditas
qualitas P
dupliciter
duplex P
potest considerari:
Aut
om. P
inquantum absoluta
absolutum P
est
om. P
a suis appellatis,
et sic stat hic,
'homo praedicatur de pluribus hominibus
differentibus numero P
in eo quod quid';
hoc
huiusmodi P
enim praedicatum
ipsum E
convenit formae,
ita quod non appellatis.
Aut inquantum multiplicabilis,
et sic stat hic, 'omnis homo est homo
omnis — homo
2] homo est animal P
'.
Similiter secundario significatum
quod est aggregatum dupliciter potest considerari:
Aut inquantum absolvitur
absolutum P
a suis suppositis
appellatis P
,
et sic stat hic,
'homo definitur'. Aut inquantum est sua supposita, et sic stat hic
homo — hic
om. (hom.) P
,
'homo currit
homo currit
post animal P
',
'homo est animal'.
Dicendum autem quod haec est simpliciter falsa,
'quidditas hominis
mg. P
est homo',
et
at P
tamen conclusio Aristotelis est vera
add. quam dicit P
,
quia cum dicit quod quidditas substantiae est eadem substantiae,
intendit
intelligendum P
quod non est aliud
a substantia.
Ad aliud [7.Q1A.3-4] dicendum quod
haec distinguenda
post est P
est,
'quidditas hominis est substantia';
aut enim hoc quod dico 'quidditas' stat ibi pro definitione aut pro forma.
Si pro forma, aut inquantum ipsa est natura alia
natura alia] una P
in actu
ex qua cum materia potest fieri hoc-aliquid,
et sic est haec
om. P
vera 'quidditas hominis est substantia'.
Aut prout est esse materiae et
add. eius P
actus,
et sic dicit
dicitur P
esse substantiale materiae;
et sic est qualitas substantialis materiae et compositi
et ipsum compositum nominat, et sic non est substantia.
Et sic est haec falsa 'quidditas hominis est substantia'.
Quod autem auctor non intelligit
intelligat P
aliud per hoc
add. quod P
,
'quidditas substantiae est eadem substantiae',
nisi quod non sit aliud a substantia patet sic:
Non enim intendit in illo
hoc P
capitulo
nisi dicere
nisi dicere] aliud d. n. P
veritatem
quae opponitur
add. sed del. ver P
positioni
opinioni P
Platonis,
et est quod
om. P
quidditas non est alia natura in actu a re
cuius est quidditas,
sed in
s. lin. E
potentia inquantum participatur
ab illo
aliquo P, alio S, olio ! V
individuo.Cf. Averroes, In Metaph. 7.20: "Cum declaravit quod quidditates simplices non inveniuntur nisi in substantiis, et quod per illas sunt substantiae, vult hic perscrutari utrum ista substantia quae est quidditas et substantia singularis, scilicet individuum substantiae, sint idem, ita quod quidditas quae est substantia eius sit quidditas singularis, et illud singulare est substantia per istam quidditatem, aut quidditas rei sit aliud a re in actu. Et quaesivit hoc propter formas quas dicit Plato, quoniam secundum illam opinionem erunt quidditates primarum substantiarum aliae a primis substantiis, quia sunt etiam primae substantiae exsistentes per se" (Iunt. 1552, 8: 80r; Iunt. 1562, 8: 169r).
Est autem haec propositio vera 'quidditas est eadem rei
cuius est quidditas';
quidditas enim vere praedicatur de re
cuius est quidditas
quidditas — quidditas
om. (hom.) E
in eo quod quid est
om. P
,
et ideo est eadem ipsi in actu,
sed
corr. ex: et E
aliud est
om. P
in potentia,
ut genus et differentia sunt unum in actu et duo in potentia,
inquantum genus participatur
corr. ex: participantur P
ab alia
aliqua P
differentia.
Et iuxta istam veritatem
quidditatem P
bene distinguit Aristoteles in II Posteriorum causam,
dicens quod
add. in E
causa rei quaedam est eadem rei, ut forma prout est quidditas,
et quaedam alia, ut causa agens et
materia et forma prout est natura.Aristot., Phys. 2.7.198a22-27.
Dicendum
add. est autem P
quod etsi quidditas hominis sit
est P
eadem ipsi,
ut iam dictum est, non tamen est homo;
nam si sic, esset aliquod appellatum 'hominis' — quod non est verum;
est enim ipsa primum significatum 'hominis', et impossibile est
om. P
quod
primum significatum 'hominis' sit
sicut P
eius appellatum.
Quod autem
om. P
hoc argumentum sit bonum
'quidditas hominis est homo;
ergo est aliquod appellatum eius' patet sic:
Haec propositio 'definitio hominis est homo'
cuius quantitas
cuius quantitas] cuiusmodi quantitatis P
est non nisi singularis;
hoc enim subiectum 'definitio hominis' est singulare sub
definitione
eo quod est definitio P
.
Igitur
Ergo
post simpliciter P
simpliciter haec est singularis
'quidditas hominis est homo'.
Ergo
Igitur P
hoc subiectum 'quidditas hominis' est singulare
subiectum E
;
et est homo
et est homo
om. P
;
ergo
igitur P
est aliquod singulare
post appellatum P
appellatum
sub 'homine
hōc nomine P
' —
quod non videtur.
Ad aliud [7.Q1B] dicendum quod haec est vera, 'homo est species',
sive sumatur species in
om. E
hac ratione 'quod praedicatur de pluribus' etc.,
et hoc est inquantum stat pro forma
et — forma
om. P
,
sive in hac ratione 'quod
inquantum E
subicitur
subiciatur P
generi',
et hoc est inquantum stat pro aggregato.
Et est regula quod
quando praedicatum insit alicui subiecto,
sinit
facit P
aliquando subiectum stare pro appellatis,
aliquando non, secundum quod
secundum quod] sed pro E
primo
vel
corr. (s. lin.) ex: et P
secundario
significat
significato E,
add. et facit ipsum P
.
Stare pro appellatis ut hic 'homo currit',
et stare pro appellatis
corr. ex: appellationis P
idem
post est P
est
quod stare pro primo significato 'hominis
nominis P
'
inquantum ipsum est multiplicabile P 16vb per sua
appellata,
aut pro secundario significato inquantum ipsum est multiplicabile
per sua
appellata — sua
om. (hom.) P
supposita.
Hic autem 'homo praedicatur de pluribus' etc.
om. P
stat hoc quod dico 'homo'
pro primo significato 'hominis
nominis P
'
inquantum ipsum
om. P
absolvitur a suis appellatis et non stat pro appellatis
neque pro secundario significato;
hic autem 'homo definitur' stat
hoc quod dico 'homo'
stat — homo] facit ipsum stare P
pro secundario significato inquantum absolvitur a suis
suppositis
appellatis EP
.
Haec igitur
post est P
est vera 'homo est species',
quia hoc quod dico 'homo' stat pro primo
om. SV
significato
secundum quod absolvitur.
Haec autem est
om. P
falsa 'species est homo';
hic enim stat hoc quod dico 'homo' pro primo significato 'hominis'
inquantum est multiplicabile per sua appellata.
Et si quis quaerat
post huius P
conversam huius,
dicendum quod haec est vera
conversa P
,
'aliqua species est homo qui definitur
vel
add. homo P
qui est qualitas';
pro hoc enim vel pro illo stabat
vel — stabat] praedicatur pro quo stat P
'homo' in subiecto.
Unde in hoc argumento est figura dictionis:
'homo est species, ergo species est homo'.
Quod autem quidditas hominis non sit homo,
hoc
om. P
potest probari alio modo
alio modo] m. a.
corr. ex: hoc m. P
sic:
Quidditas entis non est ens; ergo etc.
Prima patet sic
add. seu anticip. quidditas E
: E 16vb
Quidditas entis aut est esse aut essentia.
Et videtur quod esse per Aristotelem dicentem,
"Bonum non habet essentiam boni;
ergo ens
om. P
non habet
post esse P
esse"
[7.6.1031b8-9 tc20].
Et intelligit per esse quidditatem entis.Cf. Averroes, In Metaph. 7.20: "Et dicit, 'Si igitur bonum' etc., id est, si igitur bonum exsistens per se, scilicet genus universale, non habet quidditatem boni, tunc ens universale non habet quidditatem entis" (Iunt. 1552, 8: 80r; Iunt. 1562, 8: 170r).
Quidditas igitur entis est esse; sed esse non est ens; ergo etc.
Quod esse non sit ens patet sic:
Esse est actus entis;
actus entis non est ens;
ergo esse non est ens; ergo etc.
Quod actus entis non sit ens patet
Esse — patet] Sed E
:
Si actus entis est ens,
sed actus entis est
entis est entis] est entis actus SV
entis
actus E
,
ergo ens est entis ens —
quod falsum est.
Ad idem: Ens significat substantiam
a qua egreditur agere et ut agere;
agere autem
sed
ante agere P
non est substantia;
esse est agere; ergo esse non est substantia; ergo non est ens.
Ad idem: Modi intelligendi et significandi nomen et verbum
non sunt idem modus sed diversi;
legere igitur non est lectio; igitur
om. P
nec esse ens.
Ad idem: Esse est compositio infinita;
ens non est compositio; ergo etc.
Item
Ad idem P
, dicit
beatus Anselmus
corr. ex: Augustinus E
quod
om. P
sicut se habent illa tria ad invicem,
lucens
post lux E
, lux, lucere,
sic se habent
se habent
om. P
illa tria
ad invicem
ad invicem
om. P
, ens, essentia, esse;Anselmus, Monologion 6.6, ed. F. Schmitt, OO 1: 20.
et
sed P
lucens non est lucere, neque lux est lucere;
ergo ens neque
non P
est esse, neque essentia est
om. P
esse.
Contra
Ad oppositum P
:
Si esse non est ens, ergo ens non est esse;
sed hoc est falsum.
Probatio: Quidditas rei praedicatur de re cuius est quidditas;
ergo quidditas entis praedicatur de ente;
sed esse est quidditas entis;
ergo ens est
corr. ex: esse P
esse.
Ergo esse est ens.
Item, ens-esse est ens; ergo esse est ens.
Probatio praemissae
lac. P
:
Ens-esse est verum; et verum est ens; ergo ens-esse est ens.
Sed contra:
Si esse
corr. ex: ens E
est ens,
ergo
esse — ergo
om. P
ens-esse est ens.
Ergo ens-esse-ens est ens.
Item, si ens-esse est ens, ergo substantiam-esse est substantia
et ens,
et hominem-esse est homo, et Socratem-esse
est Socrates —
quorum unumquodque est falsum.
Quod substantiam-esse non sit ens patet sic:
Si est ens, est substantia
et — substantia
om. (hom.) P
, quia nullum aliud ens
om. P
est.
Sed non est substantia, probatio:
'Substantiam-esse est substantia
Substantiam-esse est substantia
post haec P
',
quanta est haec?
Non nisi singularis;
ergo substantiam-esse est aliquod appellatum sub hoc nomine 'substantia'
— quod falsum est.
Ad idem: Substantiam-esse est substantia;
ergo Socratem-esse est Socrates;
sed Socrates currit;
ergo Socratem-esse currit.
Ad idem: Nihil est compositio sui cum altero;
sed
sed — altero
om. (hom.) P
Socratem-esse
Socratem-esse] Socratem-esse-esse S
est compositio sui cum altero
sed — altero
om. (hom.) P
;
ergo etc.
Si igitur omnes istae
vel forsan: illae (i
e) E
negativae
sint verae,
'ens-esse non est ens', et sic de aliis,
sequitur
sequetur P
quod
add. sed exp. q E
nullum enuntiabile erit
sit P
genus vel
aut P
species
vel individuum
vel individuum] aut i.
post praedicamento P
in aliquo praedicamento.
Et si quis dicat quod quodlibet enuntiabile
est in praedicamento qualitatis:
Contra:
Qualitatem-esse
Qualitatem-esse] Quantitatem-esse SV
non est qualitas et est enuntiabile;
ergo
add. est P
aliquod enuntiabile
add. quod P
non
neque P
est genus
neque species neque individuum in genere qualitatis.
Ad idem:
Si quodlibet enuntiabile est
sit P
in genere qualitatis,
sub qua igitur specie?
Si sub prima, ergo habitum-esse est habitus,
et dispositionem-esse
add. est P
dispositio.
Item, si praedictae negativae sint verae,
quaeratur
detur P
causa quare sint verae,
et erit difficile assignare causam.
[Lectio VIII]
Sanitas vero
Sanitas vero
lac. E
[7.7.1032b5 tc23].
8.Q1 Sed modo
Sed modo] Consequenter P
quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
utrum esse sit ens.
Ad quod
hoc P
respondet
responderet P
quis quod extendendo
hoc nomen 'ens'
perfectum, idem, completum et ad ens diminutum
perfectum — diminutum] ad ens completum et incompletum P
,
esse est
ante esse P
ens.
Sed appropriando hoc nomen 'ens
add. (mg.) ad ens perfectum P
' non est verum.
Sed contra:
Similiter se habet ens-esse-diminutum ad ens diminutum,
sicut ens
sicut ens
corr. (mg.) ex ras. E
-esse-perfectum
ad ens perfectum.
Sed haec est falsa 'ens-esse-perfectum est ens perfectum'.
Ergo haec est falsa
haec est falsa
om. P
'ens-esse-diminutum est
ad P
ens diminutum'.
Extendendo igitur hoc nomen 'ens' non est ens-esse ens
om. P
;
ergo nec esse est
om. P
ens.
8.Q2 Consequenter quaeritur
utrum enuntiabile sit ens, aut
et videtur quod P
non.
Si est ens,
quocumque modo sumatur ens
quocumque — ens
om. (hom.) P
, ergo ens
om. P
alicubi.
Aut ergo ens per se extra intellectum et extra materiam,
aut
corr. (s. lin.) ex: et E
in materia, aut in anima.
Et videtur quod in anima:
Enuntiabile
Essentiale E
enim est verum
ens E
;
et verum est
et verum est
om. P
in anima; ergo etc.
Item, per se extra materiam
animam E, in materia P
et non in anima
non est.
Nam si esset, esset
om. P
intelligentia
intellectiva P
.
In materia non est:
Quidquid enim
hic P
est
post materia P
in materia est
forma substantialis aut
vel P
accidentalis;
sed enuntiabile
neque est forma substantialis P 17ra neque accidentalis;
nullum igitur enuntiabile habet esse nisi in anima
corr. ex: aliqua P
.
Ergo Socratem-esse est in anima.
Sed ubi est compositio, ibi sunt componentia;
ergo Socrates est in anima;
igitur
ergo P
hic lapis est in anima —
quod falsum est.
Ergo Socratem-esse
Socratem-esse] subiectum-esse E
non est in anima.
Item, est verum complexum et verum incomplexum.
Proprium autem obiectum
corr. ex: subiectum P
sive subiectum
veri incomplexi
veri incomplexi] incomplexum P
non habet esse nisi in anima
corr. ex: aliqua P,
add. et idem esse habet proprium subiectum falsi et veri incomplexi V,
sed non add. S
;
ergo proprium obiectum sive
subiectum veri complexi non habet esse nisi in anima;
sed enuntiabile est vere
verum P
obiectum sive subiectum veri complexi;
ergo est
corr. ex: erit P
in anima.
Sed
Et P
si ipsum est in anima, ergo et extrema ipsius,
vel erit aliquid in aliquo sine suis componentibus.
8.Q3 Consequenter quaeritur
utrum haec sit vera,
'homo est in anima', aut
vel P
non.
Et videtur quod sic:
"Voces sunt notae
primo
earum P
passionum
quae sunt in anima"
Aristot., De interp. 1.16a3-4, tr. Boethii: "Sunt ergo ea quae sunt in voce earum quae sunt in anima passionum notae" (AL 2.1: 5). et secundario rerum.
Otiose igitur significarent voces
passiones
add. quae sunt in anima P
nisi possent stare quandoque pro passionibus.
Haec vox igitur 'homo' stat aliquando solum pro passione
quae est in anima; non nisi hic 'homo est in anima';
ergo haec est
corr. ex: erit P
vera.
Et per idem medium probari potest
probari potest] quod P
'Socrates est in anima'.
Et
om. P
ad hoc
ad hoc] adhuc E
dicet quis quod
Socrates E 17ra non est in anima;
Socrates enim
quia
ante Socrates P
non potest intelligi,
quia particularia non intelliguntur,
neque etiam
corr. ex: istud E
habent
corr. (s. lin.) ex: habet E
nomen —
quod probabit auctor post [7.10.1035b2-3 tc34].
Sed contra:
Individuum
add. in genere substantiae P
est vera
vere
post substantia P
substantia,
compositum
composita P
ex materia et forma;
et ista
ita P
sunt intelligibilia;
ergo compositum ex his est scibile et intelligibile
scibile et intelligibile] i. et s. P
.
Item, causa prima dat animalibus rationalibus
rationabilibus E
potentiam intelligendi omnia causata et etiam se ipsum,
quod maius
magis P
est; ergo individuum compositum.
Individuum igitur est intelligibile.
Et si quis illum non possit
posset P
intelligere,
illud non provenit ex natura individui,
quoniam intelligibile est de se,
sed ex defectu naturae comprehendentis.
[Lectio IX]
9.Q1 Sed adhuc potest quaeri utrum haec
corr. ex: hic P
sit vera
'homo est in anima'.Cf. Rufus, MMet 7.6: "Quaeritur utrum haec sit vera 'homo est in anima', 'lapis est in anima', et huiusmodi" (Q290.48rb).
Et videtur quod sit
quod sit
om. P
vera
add. sic P
:
Sanitas
Falsitas P
est in anima;
hoc dicit Aristoteles
auctor P
[7.7.1032b5-6 tc23];
ergo a simili homo est
corr. ex: erit P
in anima.Cf. Rufus, MMet 7.6: "Quod tales sint verae patet per Aristotelem in libro De anima, dicentem 'sanitas est in anima'. Et similiter videtur quod homo sit in anima" (Q290.48rb).
Contra
Consequenter E,
praem. Sed P
:
Si homo est in anima,
ergo illud
id P
quod est in
et P
anima
est homo
est homo
om. E
.
Hoc subiectum est singulare; et est homo; ergo singularis homo.
Hoc autem est falsum; ergo haec est falsa 'homo est in anima'.Cf. Rufus, MMet 7.6: "Contrarium videtur: si homo est in anima, ergo illud quod est in anima est homo et singulare subiectum" (Q290.48rb).
Item, si
add. haec est vera P
homo est in anima,
ergo a simili calor
color P
est in anima;
ergo anima est calida
colorata P
— quod falsum est.Cf. Rufus, MMet 7.6: "Similiter, si calor est in anima, anima est calida — quod falsum est" (Q290.48rb).
Et si quis
aliquis P
dicat quod
haec est vera 'species caloris
coloris P
est in anima',
tamen haec est falsa 'calor
color P
est in anima':
Contra
praem. Sed P
:
Species caloris
coloris P
est calor
color P
.
Et species caloris
coloris P
est
post immediate P
immediate in anima;
non
homo P
enim habet medium per quod est in anima,
quia
quare P
similiter illud medium haberet medium, et sic in infinitum.
Ipsa igitur species est in anima immediate; ergo calor
color P
est in anima.
Item
Ad idem P
, homo est obiectum movens
moventis P
intellectum non situatum
nec situaliter distans a moto;
ergo simul sunt; ergo
om. E
homo est in anima.
Quod homo
om. P
obiectum et
add. sed exp. situatum E
intellectum non
distant
distent
post situaliter P
situaliter patet sic
om. P
:
Nam si sic, esset hic homo obiectum intellectus;
haec enim intentio communis
om. P
'homo' non dicit obiectum situatum.
9.Q2 Consequenter quaeritur utrum haec sit vera
'Socrates est in anima'.
Et videtur quod sic:
Socrates est enim
om. P
individuum;
individuum autem est res secundae intentionis;
et res secundae intentionis est in anima;
ergo Socrates
inquantum est individuum est in anima.
Quod
add. autem P
individuum sit res secundae intentionis patet:
Universale et particulare opponuntur relative;
universale autem dicit rem secundae intentionis;
ergo et particulare; ergo et individuum.
Item, homo est species;
species
add. autem P
est res
om. P
secundae intentionis;
ergo et
om. P
homo, prout est species,
est res secundae intentionis
prout — intentionis
mg. E
.
A simili Socrates est individuum;
individuum est res secundae intentionis; ergo etc.
A — etc.
om. E
Item, Socrates est in opinione
est in opinione
rep. P
;
et opinio est in anima; ergo etc.
Item, quaeritur an
si P
'Socratem' dicat
dicit P
plus rem animae
in anima P
quam 'Socrates'.
9.Q3 Consequenter quaeritur
utrum enuntiabile sit in aliquo praedicamento.
Et videtur quod non:
Ens enim perfectum
per decem praedicamenta
genera P
dividitur
ante per P
;
sed enuntiabile non est ens perfectum sed ens verum,
quod
quia P
est ens diminutum;
ergo enuntiabile non
neque P
est genus neque species
neque individuum in aliquo praedicamento.
Contra: Amabile et amari sunt
in eodem praedicamento
in eodem praedicamento] eiusdem praedicamenti P
,
scilicet
quia P
passionis;
ergo a simili
a simili
om. P
enuntiabile et enuntiari
sunt eiusdem praedicamenti
sunt eiusdem praedicamenti
om. P
;
sed enuntiari est praedicamenti
in praedicamento P
passionis;
ergo
add. et P
enuntiabile.
Et si sic
non SV
, in quo igitur praedicamento erit substantiam-esse?
9.Q4 Item, quaeritur utrum enuntiabilia sint ab aeterno.Cf. Rufus, MMet 7.7: "Quaeritur utrum plura sint ab aeterno" (Q290.48rb).
Et videtur quod sic:
Multa enuntiabilia fuerunt
sunt P
vera ab aeterno;
sed
om. P
verum est ens;
ergo fuerunt ab aeterno; ergo plura entia ab aeterno.Cf. Rufus, MMet 7.7: "Et videtur quod sic: Quia hoc enuntiabile 'omnis triangulus habet tres angulos' etc. est verum ab aeterno, et alia similiter; ergo plura sunt vera ab aeterno. Sed cum ens et verum convertantur, plura erunt entia ab aeterno — quod falsum est" (Q290.48rb).
Sed modo videtur quod enuntiabile sit relatio sic:
Quodlibet
Quoddam E
enuntiabile est compositio; et compositio est relatio;
ergo enuntiabile est relatio. P 17rb
[Responsiones]
Ad primum [9.Q1] dicendum quod haec est vera 'homo est in anima',
et haec 'calor est in anima',
et haec
calor — haec
om. (hom.) P
'sanitas est in anima',
et sic de aliis nominibus communibus.
Et hoc secundum possibilitatem sermonis;
iste
vel forsan: ille (i
e) E
enim terminus 'homo'
habet primum significatum
et secundario significatum.
Et
secundario significatum Et
om. (hom.) P
circa
intra P
primum significatum sunt
duo modi oppositi;
primum enim significatum uno modo absolvitur ab appellatis,
et hoc modo est passio sive similitudo sive intellectus qui
om. P
est
in anima
actu P
,
et isti significato sic exsistenti imponebatur haec vox 'homo'
primo ad significandum.
Est autem illud idem [significatum] alio modo,
scilicet secundum quod non absolvitur ab appellatis
sed est in ipsis, et sic est res extra animam,
cuius est illud idem significatum
sub primo modo similitudo,
et sic est E 17rb haec vera 'homo non est in anima'.
Unde uno modo est haec vera,
'homo
add. seu rep. non
(s. lin.) est in anima unde uno modo est haec vera homo E
est in anima', et alio modo non.
Et sub secundo modo stat hoc quod dico 'homo' hic,
'Socrates est homo', 'Plato est homo'.
Idem autem dicendum
add. est P
de secundario significato nominis.Cf. Rufus, MMet 7.6: "Dicendum quod haec est vera 'homo est in anima' et similiter 'calor est in anima', et sic de aliis. Sed intellige hoc secundum possibilitatem sermonis. Iste enim terminus 'homo' habet primum significatum et secundarium. Circa primum duo sunt modi: uno enim modo absolvitur ab appellatis, et sic est passio sive similitudo sive intellectus, quod est in anima; et isti significato imponitur haec vox 'homo' primo ad significandum. Est autem istud idem significatum alio modo consideratum, scilicet [secundum] quod non absolvitur omnino ab appellatis, et sic est res extra animam, ut cum dicitur 'Socrates est homo'; homo enim quod praedicatur est aliud quam pura intentio. Nec est vere homo secundum quod dicit Aristoteles 'animal quod praedicatur non est animal', nec homo pari ratione, sed est commune et non est substantia. Et secundum quod omnino absolvitur ab appellatis est in anima
lectio dubia E
, aliis duobus non" (Q290.48rb).
Ad argumentum in contrarium
oppositum P
dicendum quod
est figura dictionis, quia cum dico 'homo est in anima',
hic stat hoc nomen 'homo' pro primo significato
et sub primo modo.
Sed cum dico 'illud
id P
quod est in anima
est homo',
hoc nomen 'homo' stat
hic s.
ante hoc P
pro primo significato
et
om. P
sub secundo modo.
Et dicendum quod non potest converti haec propositio
'homo est in anima',
quia hoc quod dico 'homo' non potest stare
in praedicato
praedicamento E
pro primo significato et sub primo modo.
Et haec est causa
add. quia P
: Cum hoc nomen 'homo' sit
est P
in praedicato, est ut inhaerens.
Sed inhaerentia est
add. ut P
secundus modus
supra
supponendo P
primum significatum 'hominis
nominis P
'.
Non potest igitur stare hoc nomen 'homo'
in praedicato pro primo significato sub primo modo.
Ad aliud
add. dicendum P
quod calor
color P
est in anima,
non tamen sequitur quod anima sit calida
colorata P
;
si enim hoc quod dico 'calor
color P
' staret pro primo significato sub
secundo modo, tunc sequeretur.
Sed non sic stat,
immo pro primo
add. sed del. modo P
significato
sub primo
secundo E
modo.
Ad aliud [9.Q2] dicendum quod haec est vera 'Socrates est in anima';
Socrates enim est vere intelligibile.
Unde haec vox 'Socrates' primo imponitur similitudini
rei et secundario rei.
Unde hic, 'Socrates est in anima', stat
post Socrates P
hoc nomen 'Socrates'
pro similitudine sive specie Socratis
quae est in anima.
Ad argumentum in oppositum dicendum quod
hic
corr. ex: haec E
lapis non est in anima,
et hoc quia
quod P
per hoc pronomen
nomen E
'hic
corr. ex: lapis E
' definitur quod
esse lapidis est extra animam et non est in anima.
Unde haec est vera 'lapis est in anima',
haec autem
tamen P
falsa 'hic lapis est in anima'.
Et quod Socrates sit intelligibile
intelligibilis P
, hoc
sic P
patet;
compositum enim est vere intelligibile per suam speciem,
et suae speciei imponitur primo nomen eius;
Socrates
secundo E
autem est compositum.
Ad aliud dicendum
quod verum est quod conclusum est;
hoc enim nomen 'singulare' dicit rem
dicit rem] est nomen P
secundae intentionis,
et similiter hoc nomen 'individuum'.
Ad aliud [9.Q3] dicendum
om. P
quod hoc nomen 'enuntiabile'
ratione sui significati est de praedicamento passionis,
sed ratione suppositorum non est de
in P
aliquo praedicamento,
utpote substantiam-esse
om. E
non est genus
non est genus] erit non igitur E
neque species neque individuum in aliquo praedicamento.
Ad aliud dicendum quod enuntiabile
post suppositi P
ratione suppositi dicit esse de altero simpliciter vel in parte:
simpliciter ut hic, Socratem-esse; in parte ut hic, Socratem-esse-album.
Unde enuntiabile cadit sub esse
add. et P
, non sub ente,
et ideo bene
om. P
ponit Aristoteles duas divisiones rerum
in principio Praedicamentorum,
et est una eorum quae sunt, alia
add. est P
eorum quae dicuntur;Aristot., Praed. 2.1a16-b9.
enuntiabile enim non cadit sub ente,
sed sub definibili sive dicibili
definibili sive dicibili] scibili P
.
Ad aliud argumentum
om. P
dicendum quod enuntiabile est in anima solum;
enuntiabile enim est verum,
et
add. etiam P,
add. ultra sed del. sub ente P
verum est in cognitione sive in anima coniungente
praedicatum cum subiecto.
Ad aliud
om. P
argumentum in
rep. E
oppositum dicendum quod
substantia composita est vere quid intelligibile.
Et ideo haec est vera 'Socrates est in anima'.
Et tamen si quis negaret istam
hanc P
,
'Socrates est in anima',
posset concedere istam
vel forsan: illam (i
am)
ante concedere P
'Socratem-esse est
om. P
in anima
add. coniungente praedicatum V
'.
Et hoc quia accusativus casus addit
significat
post intelligendi P
modum alium
ante modum P, altum E
intelligendi quam rectus;
in recto enim nihil dat intellectus
dat intellectus] datur intelligi P
rei significatae per rectum
quod ipsa res non habuit
habuerit P
prius.
In obliquo autem dat
add. sed exp. rectum P
modum
alium
ante modum P
quam habet res extra animam
extra animam
om. P
.
Unde obliqua
obliqui P
causantur ex diversis modis intelligendi
rem eandem
rem eandem
om. P
.
Et ideo 'Socratem
add. dupliciter P
' dicit
modum intelligendi ab anima;
intellectus enim cui primo imponitur haec vox 'Socratem' illo modo
intelligitur sicut significatur.
Ideo
praem. Et P
sub isto modo intelligendi est in anima.
Et nota quod accusativus casus reddens suppositum infinitivo
modo
om. P
et infinitivus modus maximam habent
habet E
affinitatem.
Unde accusativus casus stat pro intellectu
cuius est illa vox primo nota,
et hoc cum reddat suppositum infinitivo modo.
Et hoc est
om. P
propter compositionem, quae est res animae;
non autem stat pro ipsa re
om. P
nisi per accidens.
Ad aliud [9.Q4] dicendum quod P 17va non sunt plura ab aeterno,
et tamen sunt plura enuntiabilia ab aeterno vera.
Nec valet hoc argumentum 'enuntiabilia sunt vera ab aeterno;
ergo sunt ab aeterno'.Cf. Rufus, MMet 7.7: "Dicendum quod non sunt plura ab aeterno, et tamen sunt plura enuntiabilia ab aeterno vera. Nec tenet hoc argumentum: enuntiabilia plura sunt vera ab aeterno, ergo sunt ab aeterno" (Q290.48rb).
Ad argumentum in oppositum dicendum quod
verum quoddam
corr. (s. lin.) ex: quod P
cadit in cognitione nostra
om. P
,
et illud verum
vel forsan: nomen E
cadit sub ente,
et ad ipsum sequitur [ens].
Et si accipiatur hoc modo verum,
non est haec propositio vera, 'enuntiabilia sunt vera ab aeterno'.
Est autem aliud verum quod cadit
add. sub ente P
in cognitione primae causae,
et illud verum non E 17va est sub ente,
nec ad illud verum sequitur ens,
et illo modo sunt enuntiabilia vera ab aeterno,
nec ex hoc sequitur quod sint ab aeterno.Cf. Rufus, MMet 7.7: "Ad argumentum in oppositum dicendum quod verum quoddam cadit in cognitione nostra, et illud verum cadit sub ente et ad ipsum sequitur. Et si accipiatur hoc modo verum, non est haec propositio vera 'Enuntiabilia sunt ab aeterno vera'. Est autem aliud verum quod cadit in cognitione primae causae, et istud verum non est sub ente, nec ad illud verum sequitur ens, et illo modo veri sunt enuntiabilia vera ab aeterno, nec ex hoc sequitur quod sint ab aeterno" (Q290.48rb).
[Lectio X]
Et forte quaeret aliquis
Et — aliquis
om. E
[7.9.1034a9 tc29].
10.Q1 NotabilitatesIntroductio quaestionis ("Notabilitates — univocationem") deest in codice P. quas dat Commentator intelligendae sunt
secundum hunc modum:
Auctor in hoc capitulo
multum conatur destruere ideas Platonis,
et huius gratia monstravit has duas propositiones:
'generans et generatum sunt unum in forma et diversa in numero'
[7.8.1033b29-32 tc28]
et 'omne quod fit fit a
ex NSV
sibi convenienti' [7.9.1034a21-23 tc30].
Habitis enim his
habetur univocatio,
quia habetur intentio communis praedicabilis
de aliquibus univoce.
Et sic destruitur opinio Platonis;
illa enim opinio destruxit
destruebat NSV
univocationem.Averroes, In Metaph. 7.31: "Haec igitur est summa eorum quae dicuntur in hoc loco, scilicet quod si sint formae hic separatae, nihil prosunt in generatione, et quod generatio est ex rebus convenientibus secundum formam et diversis secundum numerum" (Iunt. 1552, 8: 85r; Iunt. 1562, 8: 180v).
Intendit igitur
om. P
auctor monstrare
demonstrare P
quod
generans particularia ista
ante particularia P,
vel forsan: illa (i
a) E
non est forma separata
om. P
per se,
sed est
om. P
aliquid
aliquod P
materiale
commune
conveniens P
quoquo modo
add. cum P
generato in nomine.
Contra hoc
haec P
autem sunt valde difficiles quaestiones et
difficiles
om. P
rationes
quae improbant hoc et quae moverunt
s. lin. P
Platonem ponere
formas separatas generantes formas
istorum
istarum E
sensibilium
singularium P
. Et est prima ratio talis:
Omne quod educitur de potentia ad actum educitur per
aliud
aliquid P
exsistens in actu sui generis aut suae speciei.
Et haec propositio vult idem quod ista
vel forsan: illa (i
a) P
,
'omne quod fit fit a
ex S
sibi convenienti
a sibi convenienti] etc. P
'.
Animalia autem et plantae quaedam educuntur de potentia ad actum
et non generantur ex semine;
in materia ipsorum nihil est actu sui generis et suae speciei
per quod educantur
educuntur de potentia ad actum P
;
et oportet ut
quod P
sit aliquid
aliquod P
tale per primam propositionem;
igitur
ergo P
est aliqua forma separata in actu educens talia animalia et
plantas
post tales P
tales de potentia ad actum.Averroes, In Metaph. 7.31: "Et in hoc quod dixit sunt multae quaestiones difficiles, quoniam cum fuerit positum quod illud quod est in potentia sit in actu ab illo quod est sui generis aut suae speciei in actu, et nos videmus hic plura animalia aut plures plantas exire de potentia in actum sine semine quod generatur a suo simili secundum formam, et ex hoc existimatur substantias et formas esse dantes istas formas per quas sunt animalia et plantae. Et haec est maior ratio quae attribuitur Platoni" (Iunt. 1552, 8: 85r; Iunt. 1562, 8: 180v).
Alia autem
om. P
ratio
add. est P
quae est
contra Aristotelem
add. et P
est
de anima sensitiva et vegetativa
sensitiva et vegetativa] v. et s. P
quae educuntur de potentia ad actum ex semine.
Et est talis:
In semine non est
om. P
aliqua forma actu per quam educatur
anima vegetativa vel sensitiva
vel sensitiva
post actum P
de potentia ad actum;
sed oportet per praedictam propositionem
ut sit anima
add. alia SV
in actu per quam educantur istae
vel forsan: illae (i
e) E
animae de potentia ad actum;
erit igitur aliqua anima separata talis,
et sic erit aliqua forma separata,
generans istas
rep. P
animas particulares sui generis aut suae speciei.Averroes, In Metaph. 7.31: "Et dicitur etiam quod, cum forma substantialis in quolibet ente est aliquid additum formis complexionalibus in rebus miscibilibus et primis qualitatibus quattuor, ut forma levitatis in igne et gravitatis in terra et maxime animae, quoniam manifestum est animam esse additam
addittam
Iunt. 1562
formis complexionalibus, istae igitur formae additae qualitatibus aut generantur ex se, et tunc generatio erit a non-generante. Aut generantur ex aliquo extrinseco, et illud extrinsecum aut est aliquod individuum illius speciei, aut generis, aut forma separata. Sed quia formae rerum generabilium a semine generantur, neque a genere neque a specie, necesse est formas esse quae dant eis formas. Et hoc non solummodo existimatur in non-generabilibus ex semine, sed in generabilibus etiam; in semine enim non est anima in actu sed potentia, et omne quod est potentia indiget aliquo in actu" (Iunt. 1552, 8: 85r; Iunt. 1562, 8: 180v).
Tertia
Tertia — speciei
in imo folio E
ratio
add. talis P
:
Formae substantiales elementorum non sunt qualitates
Tertia — speciei
in imo folio E
activae
s. lin. E
nec
corr. ex: aut P
passivae; et generantur;
ergo educuntur de potentia ad actum
per
Tertia — speciei
in imo folio E
aliquid
aliquod P
in actu sui generis aut suae speciei
Tertia — speciei
in imo folio E
.
Generetur autem
Generetur autem] Cum a. generatur P
ex terra ignis;
hic
om. P
educitur levitas de potentia
in actum per aliud
aliquod P
leve in actu.
Haec levitas per quam educitur, cuius est et ubi est?
Non est
post autem P
autem levitas ignis;
formae autem
enim SV
substantiales elementorum
non agunt
non agunt
om. P
neque patiuntur; ergo non generant.
Igitur
Ergo non P
erit alia levitas in actu a
levitate istius ignis per quam educitur
educatur P
etc.
de potentia ad actum P
Ista autem levitas non est in materia terrae;
nondum enim est
add. ibi P
levitas in actu.
Est igitur levitas ista
om. P
actu separata,
et sic erit
add. ibi P
aliqua forma actu
om. P
separata.Averroes, In Metaph. 7.31: "Et existimatur quod non solummodo dat formas animatas et formas substantiales quae sunt consimilium partium, sed etiam formas substantiales quae sunt elementorum; apparet enim quod elementa non patiantur neque agant nisi per qualitates, non per formas substantiales. Et universaliter apparet quod non sunt hic potentiae agentes nisi quattuor qualitates, et istae non sunt formae substantiales. Et ideo non dicimus quod levitas et gravitas sunt activae aut passivae. Et universaliter ista quaestio fundatur super propositiones, quarum una est quod illud quod est in potentia non exit in actum nisi ab aliquo extrahente
extrahentae
Iunt.
suae speciei aut generis. Et quod formae substantiales materiales neque sunt activae neque passivae essentialiter, et quod activae et passivae sunt primae qualitates. Et ex istis sequitur ut agens istas formas sint principia non naturalia" (Iunt. 1552, 8: 85r; Iunt. 1562, 8: 181r).
Et si quis dicat quod
calor ignis generantis inducit
reducit P
calorem ignis generati et postea levitatem:
Dicit falsum;
secundum enim hoc erit passio prior forma substantiali —
quod est impossibile.
Quarta ratio talis:
Ex motu generatur calor, et ita ignis.
Motus autem non generat formam substantialem
ignis
add. quia non est sui generis S
aut suae speciei.
Ergo quando motus generat calorem, oportet esse
ut sit P
alia
aliqua P
forma separata in actu
in actu
om. P
dans formam substantialem ignis
igni P
,
quae
quod E
quidem
quid P
forma alia in actu sit sui generis
et suae speciei.Averroes, In Metaph. 7.31: "Et etiam potest aliquis dicere quod formae elementorum proveniunt a datore formarum, quoniam videmus a motu generari ignem in actu ex eo quod est ignis in potentia, et non possumus dicere quod motus facit formam substantialem ignis" (Iunt. 1552, 8: 85v; Iunt. 1562, 8: 181r).
Ad hoc
haec P
respondet Commentator sic, primo dicens quod
nullus antiquorum intellexit Aristotelem
in hoc loco;
Aristoteles enim intellexit
intelligit
post loco P
in hoc loco
quod generans res aliquas
ante res P, alias E, istas SV
naturales est
necessario
necessaria
ante est P
natura
post aliqua P
aliqua in materia.
Antiqui autem
enim P
non intellexerunt
istam
vel forsan: illam (i
ā) E
conclusionem,
'quod generatur non est forma tantum';
putaverunt autem
enim P
formam generari —
quod
quia P
si forma generaretur solum,
oporteret necessario
om. P
esse
om. E
datorem formarum.
Unde ignorantia istius conclusionis deduxit
ducebat P
istos
eo P
in illum errorem.
Debemus igitur
ergo P
intelligere, ut dicit, quod
generans formam, hoc est per accidens,
et generans materiam
in materia EP
non est aliud et aliud —
et hoc est
om. P
quod forma non generatur
generat P
per se,
nec
neque P
materia,
sed unum est generans
add. per se P
,
scilicet generans compositum; P 17vb
si enim aliud et aliud esset generans materiam et formam,
generans et generatum essent duo in actu
vel duo essent in actu,
scilicet materia et forma. Ergo ex his nunquam fiet
fieret P
unum
in actu
s. lin. E
. E 17vb
Item, si esset unum in actu ex his,
unum in actu generaretur
generatur P
a
ex P
duobus in actu — quod falsum est.
Igitur est
post generans P
unum et idem generans,
unum scilicet compositum,
transmutans autem
in P
materiam et formam.
Illud autem generans in veritate
non est separatum quid a materia,
sed
hoc P
est omne generans aut
add. est P
corpus habens qualitatem
activam et
aut P
passivam,
aut virtus vel potentia quae est in materia,
quae agit per corpus habens qualitatem activam et
vel P
passivam.
Et ideo non sunt generans et generatum distincta
disticta ! P
loco et situ.
Et sic in generatione universaliter
ante in P, naturaliter SV
excluditur
dator formarum.Averroes, In Metaph. 7.31: "Et demonstratio Aristotelis in hoc est quod formae non generantur per se, quoniam si sic esset, tunc generatio esset non a materia, et cum ita sit, generatum est formans. Generans igitur est illud quod movet materiam donec recipiat formam, id est, illud quod extrahit ipsam de potentiam ad actum. Et illud quod movet materiam necessario est corpus habens qualitatem activam aut potentiam quae agit per corpus habens qualitatem activam. Et si illud quod generat subiectum formae esset aliud a generante formam, tunc subiectum et sua forma essent duo in actu — quod est impossibile. Et quia subiectum formae non habet esse nisi per formam, ideo actio agentis non pendet ab ipso nisi secundum quod pendet de forma etiam, cum actio agentis non pendet a forma neque de subiecto sine forma. Et cum ita sit, manifestum est quod actio agentis pendet ex subiecto propter hoc quod pendet de forma. Illud igitur quod generat subiectum formae est illud quod generat formam; immo non generat subiectum nisi quod generat formam. Et si subiectum formae generaretur ab aliquo agente, et forma ex alio, tunc unum actum secundum quod est actum unum generaretur a duobus agentibus — quod est impossibile. Secundum hoc igitur debet homo sustentari in hoc loco, et homines erraverunt in hoc quia non intellexerunt demonstrationem Aristotelis" (Iunt. 1552, 8: 85v; Iunt. 1562, 8: 181v).
Ad primum
add. autem P
quod obicitur sic respondet
responde P
quod
corpora supracaelestia dant materiae putrefactae aliquid
loco seminum et loco virtutum
quae sunt
quae sunt
om. P
in seminibus.
Et illa
illae P
quae dant sunt virtutes luminares nobiles
solis et lunae et aliarum stellarum,
quae miscentur ad invicem,
et virtutes istae sunt in materia putrefacta
et movent materiam ad formam ultimam generati.Averroes, In Metaph. 7.31: "In generabilibus autem non ex se, id est casu, apparebit quod corpora caelestia sunt illa quae dant istis aliquid loco seminum et virtutum quae sunt in seminibus et in eis quae generantur ex semine" (Iunt. 1552, 8: 85v; Iunt. 1562, 8: 181r).
Et dicendum quod non oportet quod generans sit eiusdem generis proximi
aut specialissimae
post speciei P
speciei
cum generato,
sed quod habeat
habeant P
qualemcumque convenientiam.
Illae
Similiter P
autem virtutes
quae recipiantur
recipiuntur P
in materia putrefacta
habent convenientiam cum forma animalium et plantarum
quae generantur non
s. lin. ante generantur P
ex seminibus.
Maiorem tamen
autem P
habent
post convenientiam P
convenientiam
cum generatis quam quod
tam generans quam generatum sit substantia vel
quam in intentione communi generabili
generali P
;
si enim non esset maior convenientia inter generans et generatum,
quaecumque substantia posset generare quamcumque substantiam.
Consequenter
Commentator P
respondetNon respondet Commentator expressis verbis, sed supplet Rufus, ut videtur. ad tertium et ad quartum sic
quod levitas non generatur,
quae est forma ignis,
sed compositum generatur, scilicet ignis.
Et generans in actu illum ignem est alius ignis.
Ad secundum dicendum quod
agens inducens sive generans animam
sensitivam et vegetativam
sensitivam et vegetativam] v. et s. P
in semine
est in ipso semine,
et est
post generans P
illud
aliud E
generans
aliqua virtus nobilis.
Et hanc virtutem comparat
compararum E, appellat P, assimulat SV
Aristoteles in XVI De animalibus intellectui sive artifici
intellectui sive artifici] intellectum s. artificem P
et appellat has virtutes virtutes
om. P
divinas.Aristot., De generatione animalium 2.3.736b27-33. Averroes, In Metaph. 7.31: "Nos autem dicamus quod cum considerata fuerit demonstratio Aristotelis in hoc loco super hoc quod formae materiales sunt generantes formas materiales, apparebit quod semina sunt illa quae dant formas rerum generatarum a seminibus per formas quas dederunt semina generantia. In generabilibus autem non ex se, id est casu, apparebit quod corpora caelestia sunt illa quae dant istis aliquid loco seminum et virtutum quae sunt in seminibus et in eis quae generantur ex semine, et quod omnia ista sunt virtutes naturales divinae generantes sibi similia secundum quod artes generant sua artificiata. Et ideo dicit Aristoteles in libro De animalibus quod hae sunt similes intellectui, scilicet quia agunt actiones intellectuales" (Iunt. 1552, 8: 85v; Iunt. 1562, 8: 181r).
Et de his virtutibus dubitavit
dubitabat P
Galienus;
considerare enim de his pertinebat ad eum,
quia istae sunt formae generativae formarum aliquorum animalium.
Et dixit Galienus quod
nescivit
nesciebat P
utrum talis virtus esset dator
creator P
vel
aut P
non.
Et dicit Commentator quod
qualiscumque sive quaecumque
quodcumque SV
sit illa virtus,
non operatur nisi per calorem
qui
quae P
est in semine.
Et non debemus intelligere quod
sit forma caloris in semine
in semine
om. P
sicut anima vegetativa
add. et P
est forma
caloris
corporis
post naturalis P
naturalis;
anima enim vegetativa est in calore naturali
illius P
et forma et motor.
Ista
vel forsan: Illa (i
a) E
autem virtus
non est nisi
om. E
sicut motor tantum.
Unde illa virtus est in
om. P
calore
sicut anima est inclusa in corporibus supracaelestibus.Averroes, In Metaph. 7.31: "Et istae virtutes assimulantur intellectui in hoc quod non agunt per instrumentum corporale, et in hoc differunt istae virtutes generativae, quas medici vocant formativas, a virtutibus naturalibus quae sunt in corporibus animalium. Istae enim agunt non actione intellectus operativi, sed agunt per instrumenta terminata et membra propria; virtus autem informativa non agit per membrum proprium. Et ideo dubitavit Galenus et dicit, 'Nescio utrum ista virtus sit creator aut non'. Sed universaliter non agit nisi per calorem qui est in semine, non ita quod sit forma in eis, sicut anima in calore naturali, sed ita quod sit inclusa in eis, sicut
sicus !
Iunt. 1562
anima est inclusa in corporibus caelestibus" (Iunt. 1552, 8: 85v; Iunt. 1562, 8: 181r-v).
Et hoc sic exponitur:
Corpus supracaeleste est animatum secundum Aristotelem,
non tamen eo modo habet animam
quo et animal;
animal enim habet animam
quo — animam
om. (hom.) P
ut formam sui
unitam et coniunctam ei.
Unde ipsa est motor et forma;
corpus autem caeleste habet animam
quae
qua E
est motor solum et non forma,
sicut nauta in navi est
ante in P
motor tantum et non forma.
Unde intendit dicere quod
haec virtus quae est motor non est
nisi
om. P
virtus animae producendae,
et illa virtus
add. non E
est
prior
prius P
quam animal.
Et si quis dicat contra:
Virtus non est praeter substantiam cuius est virtus;
ergo haec virtus non est praeter substantiam animae;
sed quando est substantia animae, tunc est animal
Et — animal
om. (hom.) P
;
ergo haec virtus non est prius
prior P
quam animal:
Ad hoc dicendum quod
cum est hic
haec P
virtus, tunc est substantia animae vegetativae,
et non sequitur 'ergo est animal'.
Ipsa enim tunc est motor solum et non forma;
primo enim praeparat in materia
in materia] materiam P
ut postea sit
ante postea P
ipsa forma
ante ipsa P
eiusdem materiae,
et cum fiat forma, tunc est animal.
Unde ipsa
om. P
ut motor antecedit se ut forma.
Et quando est motor, tunc sunt duo in actu;
et quando est forma,
tunc sunt unum in actu
et — actu
om. (hom.) P
.
Sed super
hoc est quaestio difficilis
quae
super — quae] quia haec quaestio est difficilis P
postea declarabitur.
[Lectio XI]
Et est iste sermo significat
Et — significat
om. E
[7.9.1034b7 tc32].
11.Q1 Sed adhuc
Sed adhuc
om. P
quaeratur
quaeritur P
de ista propositione 'ens-esse est ens
om. P
'
utrum sit vera aut non.
Et videtur quod sit vera:
Sumatur enim ens diminutum
in praedicato
praedicamento E
.
Haec propositio est vera 'ens-esse est ens diminutum'.
Probatio: Ens-esse est enuntiabile; ergo verum vel falsum. Ergo est ens diminutum
Probatio — diminutum
om. (hom.) P
.
Et si est ens diminutum, est ens;
ergo
item P
sive hoc quod dico 'ens' sumatur pro ente perfecto
sive pro ente diminuto, erit haec propositio vera,
quia et
post ens P
ens-perfectum-esse est ens,
quia
add. enuntiabile et P
verum,
et ens-diminutum-esse
[di]minutum — verum
in ima columna P
est
om. P
ens,
[di]minutum — verum
in ima columna P
quia
add. enuntiabile P
verum
[di]minutum — verum
in ima columna P
. P 18ra
Et si ens-diminutum-esse est ens diminutum,
ergo propositionem-esse est
s. lin. P
propositio
add. et enuntiabile-esse est enuntiabile P
, et sic de aliis complexis.
11.Q2 Item, quaeritur utrum haec propositio sit vera
'verum-esse est verum'. E 18ra
Et videtur quod sic:
Verum-esse est compositio; et
add. compositio P
est
proprium
post subiectum P
subiectum veri vel falsi;
ergo est verum vel falsum.
Et constat quod verum, si aliquod istorum est
sit P
.
Et si hoc est verum,
ergo a simili ens-diminutum-esse est ens diminutum.
Vera igitur erit propositio ubi
Et — compositio
om. P
praedicatum
primum E
est
Et — compositio
om. P
compositio
add. compositum E
.
Item, 'verum est', haec est vera, quia veritas est.
Ergo
Quare P
verum-esse est verum.
Item, verum est in anima; ergo alicubi est; ergo etc.
est P
Ergo
Item P
verum-esse est verum.
Item, videtur quod significatum
alicuius termini potest esse appellatum
vel forsan: appellativum (appllatm̄) E
eiusdem termini sic: Sumatur 'ens diminutum'.
Significatum huius termini
cui primo imponitur haec vox est in anima
et in cognitione;
ergo est verum; ergo ens
post est P
est diminutum.
Ergo significatum
vel forsan: significat E
'entis diminuti
diminutum E
'
est appellatum
vel forsan: appellativum (appllatm̄) E
'entis diminuti'.
Item, significatum huius dictionis est
aliquid singulare;
et non est species lapidis nec hominis et sic de aliis;
ergo est aliquod
Item — termino
om. P
appellatum
vel forsan: appellativum (appllatm̄) E
per se
sub hoc termino
Item — termino
om. P
.
Item, significatum huius termini 'verum'
est appellatum eiusdem nominis
termini P
. Probatio:
Significatum huius nominis est in anima;
appellata enim eius non possunt esse nisi in anima,
sicut species lapidis et sic de aliis.
Illud
Aliud E
autem significatum
signum (sig
m) E
est unus singularis intellectus
cui primo imponitur haec vox 'verum' et est in anima;
ergo est quoddam verum, quia hoc ens diminutum est;
igitur appellatum 'veri'.
Item, illud
aliud E
significatum est
singularis
post intellectus P
intellectus et non est
iste
vel forsan: ille (i
e) E
intellectus
qui est species lapidis nec
vel P
species asini, et sic de aliis.
Nec comprehendit ista
vel forsan: illa (i
a) P
; non enim praedicatur de istis; intellectus enim cui imponitur hoc nomen 'verum' non est intellectus
cui
add. primo P
imponitur hoc nomen 'homo'.
Illud ergo significatum est sub vero simpliciter
et est singulare; verum
post igitur P
igitur singulare; ergo
igitur P
appellatum 'veri'.
11.Q3 Item, quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
quare
illud quod praedicatur de pluribus hominibus
per hoc nomen 'homo' non est homo.
Et si aliquis dicat quod haec est causa, quia si esset homo,
esset singularis homo, et non est talis:
Haec nulla causa
ante nulla P
est,
ut videtur,
quia potest esse homo, non tamen singularis homo.
Sed contra hoc sic: 'Hoc
sic Hoc
om. (hom.) E
significatum est homo',
demonstrato significato 'hominis
huius nominis homo P
',
haec est singularis
haec est singularis] et propositio s. est P
.
Ergo subiectum singulare
add. et est homo ut ponitur P
; ergo est aliquis homo.
Ad hoc potest dici
aliquis dicere P
quod
etsi
in corr. P
haec propositio sit singularis,
tamen illud
id P
quod subicitur
non est singulare respectu illius
cui subicitur,
sed respectu huius quod praedicatur de multis etc.
om. P
Unde
Et ita unum P
significatum hominis
huius SV
non est
singulare respectu hominis
sed est par ei
ante par P
in ambitu,
quia est ipsum
idem ipse P
.
Non valet
om. P
igitur
ergo si P
'est singulare,
ergo
add. est P
singularis homo'.
11.Q4 Item, vultne Aristoteles cum dicitur,
"Quod praedicatur de pluribus"
etc. [7.13.1038b29-1039a2 tc48],
quod hoc sit verum per appropriationem et non ex virtute sermonis,
sed quod illud
quod praedicatur de pluribus hominibus
add. cum P
sit homo
ex
de P
virtute sermonis, aut non?
Item, dicit Aristoteles in
Praedicamentis quod
est substantia prima et secunda, et quod secunda praedicatur de prima.Aristot., Praed. 5.2a11-b6.
Homo igitur qui est secunda substantia, secundum ipsum, est substantia,
et ille
s. lin. P
homo est
om. P
qui praedicatur de pluribus hominibus.
Ergo quod praedicatur de pluribus hominibus
Ergo — hominibus
om. (hom.) P
est substantia;
ergo homo, quia non est
om. P
alia substantia.
Item, haec vox 'homo' primo imponitur intellectui;
ergo aliquando potest stare pro solo intellectu.
Sed ille intellectus est
primum significatum
add. huius nominis homo P
quod
add. praedicatur P
de pluribus etc.
hominibus P
;
vere
quod v.
post dicere P
ergo
add. videtur quod P
possum dicere 'hoc
hōc P
significatum
add. hominis P
',
demonstrato significato 'hominis', 'est homo';
quare
quia E
haec erit vera
'qualitas quae praedicatur de pluribus hominibus est homo'.
Item, haec est vera 'homo est homo
om. P
',
et haec est vera 'illud quod
illud quod] homo qui P
praedicatur
de pluribus hominibus
add. est homo P
per hoc nomen "homo"
est illud
id P
quod praedicatur de pluribus hominibus per hoc nomen "homo"
'.
Sed homo
est illud
quod praedicatur de pluribus hominibus per hoc nomen 'homo'
Sed — homo
2
om. (hom.) P
;
homo enim praedicatur de pluribus hominibus, et non nisi sub hoc nomine.
Ergo illud quod praedicatur
de pluribus hominibus
om. P
per hoc nomen 'homo' est homo;
sicut enim
om. P
subiectum unius propositionis se habet
ad praedicatum alterius propositionis,
sic subiectum alterius propositionis
(id est secundae
id est secundae] scilicet scientiae P
)
se habet ad praedicatum primae propositionis
per commutatam proportionem.
[Lectio XII]
Sed dimittamus hoc et
perscrutemur
Sed — perscrutemur
om. E
[7.10.1034b33 tc34].
12.Q1 Quaeratur
vel forsan: Quaeritur (quaer
ur) P,
add. hic P,
praem. Et cum illud quod definitur est totum et aggregatum (congregatum V) ex materia et forma NV,
sed non praem. S
utrum illud
id P
quod definitur sit forma tantum aut compositum
add. tantum E
.
Et videtur quod forma tantum:
Ostendit enim quod
partes definitionis sunt
add. partes P
formae tantum [7.10.1035b13-16 tc35];
compositum igitur ex materia et forma non definitur;
igitur forma [tantum] definitur
igitur — definitur
om. (hom.) P
.
Contra:
Dicit Aristoteles in octavo huius philosophiae quod
substantiae simplices impossibile est ut habeant definitionem
definitiones P
,
sed aggregatum.Aristot., Metaph. 8.3.1043b28-32. Cf. Averroes, In Metaph. 8.9: "impossibile enim est ut formae ultimae in definitionibus habeant definitionem, quoniam formae ultimae sunt simplices, et definitiones sunt compositorum" (Iunt. 1552, 8: 102r; Iunt. 1562, 8: 217r).
Item, si illud quod definitur sit aggregatum,
cum partes definitionis sint
add. partes P
formae tantum,
nulla definitio dicet
docet P
totam naturam
materiam E
definiti.
Item, 'animal rationale' est definitio hominis;
et 'animal' significat aggregatum;
partes ergo definitionis hominis non sunt
est E
forma tantum
om. P
.
Item, 'homo' habet duplex significatum
signatum SV
.
Quaeritur cui istorum E 18rb
attribuitur definitio.
Si primo significato, igitur
ergo P
forma tantum definitur —
quod est contra Aristotelem.
Si secundario, P 18rb ergo aggregatum definitur.
Dicendum
praem. Ad haec P
quod
illud quod definitur est aggregatum
ex materia et forma,
ut secundum significatum 'hominis
habens P
' definitur,
congregatum
aggregatum P
tamen cum materia non definitur;
congregatum
aggregatum P
enim cum materia,
hoc est aggregatum
om. P, congregatum SV
cum materia sensibili et transmutabili,
quae materia in actu exprimitur et significatur
ex parte definiti
definitur E
(verbi gratia, 'homo
hic P
sanguineus
consanguineus SV
',
'circulus cupreus').
Tale
add. enim P
non definitur,
sed aggregatum ex materia et forma, ut homo.
Et in definitione talis aggregati non debet expresse significari materia,
sed infinite.
Sed partes definitionis talis definiti debent
dicuntur P
esse formae tantum;
definitio enim declarat definitum et praedicatur de definito,
et forma similiter prout est commune
esse SV
et
om. P
nominans
nominalis E
et qualificans definitum,
et non in ratione in qua est natura ex qua cum materia fit compositum.
Materia autem non praedicatur de aliquo,
et ideo materiae non est definitio,
neque
nec P
ipsa est pars definitionis vere et simpliciter.
12.N1 Et nota quod esse
omne P
[est] quod praedicatur vel
om. P
simpliciter vel
aut P
in parte,
et
est EP
non ens.
Et ideo in qualibet propositione praedicatur hoc verbum 'est',
quod significat esse nominans et qualificans subiectum.
Si autem aliquid
add. aliud P
apponatur
super
supra P
hoc quod dico 'est
om. P
' in praedicato, non debet esse ens;
illud enim, quodcumque sit,
debet specificare esse quod
significat 'est'.
Ergo debet significare formam,
ex quo hoc verbum 'est' praedicatur nominans et qualificans subiectum.
Et ideo haec 'Socrates
homo P
est Socrates' non est
conveniens praedicatio,
quia Socrates est solum ens et non esse,
et ideo non potest specificare hoc verbum 'est' significans esse
subiectum informans
et formans S, et formam V
, nominans
et qualificans.
[Lectio XIII]
Res autem totales
Res autem totales
om. E
[7.10.1036a2 tc35].
13.Q1 Adhuc potest
post plus P
plus quaeri de hoc quod dicit
Aristoteles quod partes verae definitionis sunt partes formae
et non materiae [7.10.1035b33-34 tc35].
Ex hoc verbo
post enim P
enim videtur quod
substantia definita sit
definita sit] definitur a P
forma tantum,
et etiam per ipsum Aristotelem dicentem quod
"definitio est totius et formae"
[7.11.1036a28-29 tc37],
et per hoc quod dicit, "Formae et illius
istius P
quod
quia P
habet definitionem non sunt partes"
[7.10.1035a21 tc34].
Per ista
vel forsan: illa (i
a) P
enim, ut videtur, vult innuere quod
aggregatum non habet definitionem.
Nec materia habet;
hoc
praem. et P
patet
post se P
per
pars P
se.
Ergo formae tantum erit definitio.
Contra
Consequenter E
:
[A] Dicit
add. Aristoteles P
in octavo huius philosophiae quod
substantiae simplices non definiuntur,
sed quod substantia sola
post composita P
composita definitur;Aristot., Metaph. 8.3.1043b28-32. Cf. Averroes, In Metaph. 8.9: "impossibile enim est ut formae ultimae in definitionibus habeant definitionem, quoniam formae ultimae sunt simplices, et definitiones sunt compositorum" (Iunt. 1552, 8: 102r; Iunt. 1562, 8: 217r).
ergo eius est definitio.
Ergo si definitio dicit quidditatem
post totam P
totam rei,
cum substantia composita definiatur,
non erunt solum partes definitionis partes formae.
[B] Item, definitum est aggregatum, ut dicit Commentator;Vide infra in responsionibus, ubi Rufus extrahit hanc doctrinam ex dictis Commentatoris tam in hoc libro quam in libro primo.
ergo partes definitionis erunt partes aggregati.
Ergo si pars aggregati est materia, pars definitionis erit materia.
[C] Item, definitio facit vere scire definitum;
sed definitum non potest vere sciri nisi sciantur eius principia;
oportet igitur
ergo P
quod in definitione ponantur principia definiti.
Sed materia est unum principium definiti.
Oportet igitur
ergo P
ut materia
ingrediatur definitionem,
ad hoc ut cognoscatur vere definitum.
[D] Item, definitio debet esse idem cum definito;
sed non esset definitio idem cum definito nisi materia esset
pars definitionis; ergo etc.
Ad quaesita dicendum et primo ad ultimum [13.Q1D] sic:
Definitio uno modo est
ante uno P
idem
add. cum P
definito,
et
om. P
alio modo non;
non enim est definitio idem
definitio idem] i. d. cum P
definito
sicut ens in actu est idem enti in actu.
Ens enim in actu impossibile est praedicari de ente in actu
vera praedicatione;
definitio autem
sed
ante definitio P
praedicatur
post vere P
vere de definito.
Unde definitionem esse idem
add. cum P
definito est definitionem
habere identitatem cum definito solum per praedicationem,
et hoc est quod
sicut praedicatum essentiale inest subiecto
substantiae SV
respectu
rep. P
cuius est essentiale,
non sicut ens enti sed sicut esse enti;
praedicatum enim non est
rep. P
ens sed esse.
Unde praedicatum est idem
add. enti E
subiecto sicut esse enti,
sicut definitio est idem definito;
est enim definitio esse respectu definiti.
Et huic consonat Commentator cum dicit quod
definitio est idem definito solum
post praedicationem P
per praedicationem,
non
nec P
hoc modo idem quod ipsa definitio, quae est forma,
sit definitum
sit definitum] sic definitur E
,
quod est habens formam;
et per hoc ultimum insinuat quod definitum est aggregatum.Averroes, In Metaph. 7.40: "Et cum sit declaratum quod partes substantiae quoquomodo sunt partes definitionum, et definitio habet unum sermonem, quia res definita est una essentialiter, et post dicemus quomodo definitio est una et habet partes. Et dixit 'quoquomodo', quia definitio est unum cum definito secundum praedicationem, non quia ipsa definitio, quae est forma, est ipsum definitum, quod est habens formam" (Iunt. 1552, 8: 90v; Iunt. 1562, 8: 192v).
Ut
praem. Et P
illud
iam dictum magis pateat, videamus in exemplo tali, 'homo est homo';
'homo' hic
s. lin. P
in subiecto est ens,
et
om. P
'homo' in praedicato est
add. sed exp. ens E
esse et non ens.
Unde sicut 'homo' in praedicato est idem homini in subiecto,
sic definitio
add. est P
idem definito.
13.Q2 Sed super hoc potest dubitari sic:
Si 'homo' in subiecto dicit ens, et in praedicato esse;
et esse non est ens;
ergo non est idem 'homo'
quod subicitur et quod praedicatur.
Et si hoc est verum
add. ergo P
,
non est possibile
om. P
invenire in terminis communibus
aliquam propositionem
ubi idem praedicatur
praedicetur P
de se,
sed solum erit hoc
ante solum P
possibile invenire in terminis
singularibus, et ibi
ita P
non est praedicatio vera.
Quid igitur E 18va intendit BoethiusBoethius, In De interpr. ed. sec. 6.14, ed. C. Meiser, p. 480; PL 64: 628; In De interpr. ed. prim. 2.14, PL 64: 387.
cum dicit P 18va
nullam esse veriorem
nullam esse veriorem] quod nulla propositio verior P
illa etc.?
Videtur enim quod dicat falsum si praedictum sit verum;
magis enim est
post praedicatio P
haec praedicatio vera 'homo est homo'
quam haec 'Socrates est Socrates' secundum Aristotelem.
Ad hoc
haec P
dicendum quod
om. P
cum dicitur 'homo est homo',
hic idem secundum praedicationem praedicatur de se,
et non idem
sicut ens in actu est idem enti in actu.
Eodem modo est definitio idem definito.
Ad primo
primum autem P
quaesitum [13.Q1] dicendum quod
aggregatum est illud quod definitur
ex materia communi adaequata
formae definiti et ex ipsa forma —
materia, dico, non in
om. P
ultima signatione signata.
De hoc autem quod dicitur quod
forma est illud quod definitur,
sciendum quod forma appellatur
omne illud aggregatum
quod non constat ex materia in actu
in actu] signata P
et forma,
sed ex materia communi in potentia et forma communi.
Et ex hoc patet differentia inter materiam speciei et materiam individui,
quod materia
quod materia] m. enim P
speciei,
sive eius quod
sive eius quod] quae P
definitur,
est materia communis adaequata formae speciei
et non signata in ultima signatione.
Materia autem individui est materia non communis
sed signata in ultima signatione.
Et si quis dicat quod ex quo materia est communis, sequitur quod
ipsa sit universale et sit quod
s. lin. P
praedicetur:
Dicendum quod materia prima
post omnium P
omnium
est communis,
et tamen eius communitas non est communitas praedicationis;
ipsa
add. enim P
non praedicatur.
Si autem loquamur de materia non omnium prima,
sed composita ex materia
om. P
omnium
communi P
prima et ex formis,
talis
add. sed del. s P
materia praedicatur
potest praedicari P
,
ut corpus et
om. P
caro et
om. P
animal.
Ad aliud dicendum duobus modis:
Uno modo quod per ista duo nomina 'totius' et
'formae' diversa possunt intelligi;
per hoc enim quod dico 'totius' potest intelligi materia communis
adaequata toti speciei et forma ipsius
corr. ex: ipsa P
speciei.
Unde iste
vel forsan: ille (i
e) E
sermo "Totius et formae est definitio"
secundum istam
vel forsan: illam (i
am) P
expositionem habet veritatem hoc modo:
Formae est definitio primo, et secundario
post totius P
totius,
quia per formam;
sicut enim aggregatum non nominatur nisi per formam,
ita ei non convenit definitio nisi per formam.
Etsi secundario sit totius definitio,
tamen ipsius est definitio
ut
et P
eius quod defert
definit P
definitionem et quod
subicitur definitioni.
Formae autem est definitio
ut eius
exp. E
cuius
s. lin. E
partes
actualiter exprimuntur
explicantur SV
per orationem definitivam.
Et hoc est quod dicit
add. quod P
,
"Partes definitionis
Partes definitionis] Definitiones P
sunt partes
formae tantum"
[7.10.1035b34 tc35];
partes enim
autem P
aggregati non actualiter explicantur
exprimuntur P
per orationem definitivam.
Et
om. P
hoc dico propter materiam;
tamen etsi ipsa non actualiter explicetur,
tamen datur intelligi aliquo modo in oratione definitiva.
Unde partes totius aggregati significantur in definitione,
licet quaedam pars actualiter significetur
significantur E
et alia
corr. (s. lin.) ex: aliter E
non.Cf. Anon., In Metaph.: "Vel potest exponi sic quod definitio est totius aggregati ut eius quod subicitur definitioni et quod defert ipsam; formae vero est ut eius cuius partes essentiales explicantur per definitionem. Et secundum illum modum est definitio formae per prius et aggregati per posterius, scilicet per formam" (Oxford, Merton 272, fol. 51rb).
Quod autem materia aliquo modo significetur
significaretur E
in oratione definitiva, hoc planum est;
per nomen enim generis
om. P
datur intelligi materia.
Unde dicit Commentator quod
per hoc nomen
hoc nomen
om. P
'genus' significatur
add. ipsa P
materia
secundum quod ipsa est in potentia
illud
ante in P
quod habet eam,
et sic praedicatur de habente eam.
Nomen autem
enim P
materiae, utpote 'caro' et huiusmodi, significat materiam
secundum quod est in actu
et aliquid eius
add. sed del. quod est P
cuius est materia.
Et sic non praedicatur de habente eam
nisi mediante praepositione
propositione E
;
ens enim in actu non praedicatur de ente in actu.
Unde homo non est caro neque os,
sed compositum
compositus P
ex carne et ossibus.Averroes, In Metaph. 7.24: "et hoc quod praedicatur de forma secundum quod est universale de forma, et est illud in quo praedicatur species, est illud quod dicitur genus. Et intendebat distinguere per hoc inter materiam et genus" (Iunt. 1552, 8: 82v; Iunt. 1562, 8: 174v). Et 7.43: "Et intendebat per hoc quod genus in re non exsistit in actu sicut materia, et quod illud quod est in actu est ultima differentia, quia genera diversantur; quaedam enim magis assimulantur formae, et quaedam magis materiae. ... sonus enim quodammodo assimulatur materiae, quia est propinquius materiae litterarum, et quodammodo assimulatur formae, quae praedicatur de litteris secundum quid, et materia non praedicatur de re nomine principali" (Iunt. 1552, 8: 92r; Iunt. 1562, 8: 195v-196r).
Ut uberius
in brevi
post ergo P
ergo summa
sum materia P
illius
huius P
solutionis
conclusionis P
intelligatur,
dicamus sic:
Quod partes definitionis possumus
post dupliciter P
dupliciter intelligere:
Aut illas quae actualiter explicantur
per definitionem
per definitionem
ante actualiter P
,
et de talibus partibus definitionis non est verum quod
eaedem sunt partes definitionis et rei;
hoc enim modo definitionem
post ingrediuntur P
ingrediuntur partes formales rei et non materia
materiales P
.
Aut
At P
non solum illas quae actualiter explicantur
sed et
etiam P
illas quae aliquo modo intelliguntur
per aliquid
aliquod E
actualiter positum
in definitione,
et hoc modo sunt eaedem partes definitionis et rei,
quia secundum hunc modum materia dicitur esse
omne E
pars definitionis.
Ex dictis
his praedictis P
iam
post patet P
patet quod
ea quae primo
post definitionis P
sunt partes definitionis
sunt partes formae tantum;
quae autem secundario significantur
sunt partes aggregati et non formae tantum.
Ex hoc iterum patet quod
tota natura et quidditas definiti, quod est aggregatum,
indicatur per definitionem,
quia omnes partes definiti intelliguntur per definitionem,
licet quaedam actualiter et quaedam non.
Et
Etiam
post patet P
patet quod materia significatur
per nomen generis.
Unde ipsa est pars in potentia definitionis et non actualiter explicata per
orationem definitivam.
Et quod materia significetur per nomen generis, hoc patet;
nisi enim
nisi enim
rep. P
materia significaretur per nomen generis,
non praedicaretur genus in quid sed in quale.
Ex
s. lin. E
hoc
his manifeste P
patet
qualiter est
haec propositio intelligenda
ante est P
,
"partes definitionis sunt formae tantum"
[7.10.1035b34 tc35], P 18vb
et similiter haec 'quod definitur est forma'.
Ex his etiam manifeste patet
Ex — patet] Et P
qualiter Commentator non est sibi ipsi contrarius
nec Aristoteli
Aristoteles P
, cum dicat
dicit P
[Aristoteles] quod
"partes definiti
definitionis P
quoquomodo
quodammodo
post sunt P
sunt partes definitionum
definiti P
"
[7.11.1037a18 tc40],
et sic videtur insinuare quod materia E 18vb sit
pars definitionis
definiti P
,
et parum postea
post P
dicit quod
"partes quae sunt sicut materia non sunt in definitione"
[7.11.1037a24-25 tc40];
per hoc enim, ut videtur, vult insinuare quod
materia non sit pars definitionis.
Haec autem contrarietas solvitur per ista
om. P
dicta
post iam P
iam.
Quod aggregati sit definitio patet per Commentatorem
super quoddam paragraphum primi huius
philosophiae dicentem,
"Forma non definitur sed aggregatum ex materia et forma"
;
species enim quae definitur est composita ex materia communi (adaequata in
ambitu toti
corr. ex: totae E
speciei) et
s. lin. E
ex forma.Averroes, In Metaph. 1.9: "Plato vero definivit species quod sunt principia secundum formam et secundum agens. Et est manifestum quod posuit quidditates rerum et definitiones earum formas rerum, et posuit materiam res in quibus sunt formae. ... species autem quae vere dicuntur sunt illud quod congregatur ex forma universali et materia. Verbi gratia, quod species hominis non est forma eius tantum, secundum quod intendebat Plato, sed congregatum ex materia et forma" (Iunt. 1552, 8: 5v; Iunt. 1562, 8: 10r).
[Lectio XIV]
Dictum est igitur quod
in definitionibus
Dictum — definitionibus
om. E
[7.11.1036b21 tc39].
14.Q1 Adhuc potest magis dubitari
circa
corr. ex: de E
quaestionem de universalibus
sic
om. P
:
quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
si
utrum P
potentia sermonis sine
sive E
improprietate et violentia sinat huiusmodi
praedicationem 'esse est'.
Et videtur quod sic:
Esse enim est compositio; et compositio est in anima;
ergo esse est in anima;
ergo esse est.
Item, esse est verum; ergo ens diminutum; ergo est.
Contra:
Hic praedicatur
idem de se
denominative
de necessitate P
; ergo haec est falsa sicut et haec
'albedo albat'
ergo — albat] ut hic albus (
add. lac.) est albus ergo est falsa P
.
Item, est est cuius esse est actus;
esse non est cuius
add. sed exp. actus P
esse est actus;
ergo esse non est.
Item, 'lucere non lucet; ergo esse non est'
Item — est
om. (hom.) P
. Hoc argumentum
lac. P
magis explanatur prius.
14.Q2 Consequenter quaeritur
quae est virtus et quis sensus huius sermonis 'est homo'.
Et videtur quod iste est forma hominis;
quod enim praedicatur est forma hominis.
Sed forma hominis est quod praedicatur de pluribus hominibus
per hoc nomen 'homo';
ergo
igitur P
si praedicatus est verus,
quod praedicatur de pluribus hominibus etc. est homo —
quod falsum est.
Item, quidditas hominis est homo;
hoc
sicut P
dicit Commentator.Averroes, In Metaph. 7.21, Iunt. 1552, 8: 81r; Iunt. 1562, 8: 171v, ut fertur supra. Et quidditas est
add. illud P
quod praedicatur etc.
om. P
;
ergo quod praedicatur etc. est homo.
Item, 'homo' in praedicato non stat pro aggregato sed pro forma;
et forma est
add. illud P
quod praedicatur etc.
om. P
; ergo etc.
Dicendum
praem. Et P
quod is
s. lin. P, non E
est
rep. E
sensus huius sermonis
'est homo',
id est, 'est
om. P
illud
id P
quod
add. praedicatur P
disponitur forma hominis',
et si dicatur 'est' absolute, hoc est dictu, 'est
om. E
illud
id P
quod disponitur per
om. P
esse'.
Et ideo est haec
ante est P
falsa
'quod praedicatur de pluribus hominibus
om. P
etc.
per hoc nomen "homo"
est homo'.
Illud enim quod
praedicatur de pluribus etc. est forma hominis;
et forma hominis non disponitur forma hominis;
ergo non est homo;
ergo illud quod praedicatur de pluribus etc.
non est homo.
14.Q3 Consequenter quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
utrum
haec propositio 'ens-esse est ens' sit
sicut P
vera, aut
an P
non.
Et sumatur ens quod praedicatur et
add. ens P
quod subicitur eodem modo.
Si vera est, quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
quis modus praedicationis est in ipsa:
aut essentialis aut accidentalis.
Et si accidentalis, aut accidentis de subiecto aut e converso,
aut
corr. (s. lin.) ex: et E
accidentis de accidente.
Si essentialis, aut generis de specie aut speciei de individuo.
Et dicet quis probabiliter quod
est praedicatio speciei de individuo,
sicut hic
'propositionem-esse est
propositio'.
Sed contra:
Ens-esse est aggregatum ex ipso ente et esse,
quod quidem
quid P
esse est eiusdem ambitus cuius est ens;
ergo hoc totum
ergo hoc totum
rep. E
'ens
corr. ex: esse P
-esse' est
adeo commune sicut ens;
ergo non est individuum ipsius
ipsum E
.
Et dicet quis quod hic est praedicatio
corr. (s. lin.) ex: praedicto P
accidentis de subiecto
sicut hic 'verum-esse est verum';
verum-esse enim est compositio,
et verum est accidens compositionis,
unde hic est praedicatio accidentis de subiecto.
Eodem modo hic 'ens-esse est ens'.
Et sumatur
sumitur E
ens pro ente diminuto, sicut dictum est,
quia si
s. lin. P
sumatur pro ente perfecto,
tunc deficiet argumentum.
Contra:
Quamvis hoc nomen 'verum' sit accidens huius
s. lin. P
compositionis
'lapidem-esse', non
om. P
tamen est accidens huius compositionis 'verum-esse';
est enim pars huius subiecti;
ergo natura prius est hoc subiecto
ante hoc P
;
ergo non est accidens huius subiecti.
Item, quod ens-esse non sit
nominat P
individuum
sub ente patet sic:
Propositionem-esse
non est
appellatum sub 'propositione'; ergo etc.
Quod
propositionem-esse
non sit appellatum etc.
Quod — etc.] Consequentia P
sic patet
ante sic P
:
Si propositionem-esse esset
appellatum sub 'propositione',
ergo 'propositio' posset supponere pro hoc
'propositionem-esse';
sed non potest supponere,
quia terminus communis non potest supponere etc.
pro eo cuius est pars P
;
ergo non est
add. eius P
appellatum.
Item, sit
sicut P
quod supponat pro eo.
Arguo ergo sic:
Componens primo accipit componibilia divisim
om. P
antequam ea componat,
et primo accipit primum componibile antequam ipsum
componat cum
secundo componibili.
Componens igitur primam
om. SV
compositionem istam
vel forsan: illam (i
am) P
'propositio est'
primo accipit hoc subiectum 'propositio
propositionis P
'
antequam ipsum
om. P
componat cum hoc verbo 'est'.
Et antequam accipiat
corr. (s. lin.) ex: acciat P
hoc verbum 'est',
primo igitur accipit illud quod est sub hoc subiecto
'propositio' quam secundum componibile.
Ergo primo accipit istam
om. P
totam
compositionem
componentem E
'propositionem-esse' quae est sub hoc quod dico 'propositio' tanquam appellatum eius, ut dictum est, quam secundum componibile.
Ergo primo accipit totam compositionem
propositionem — compositionem
om. (hom.) P
P 19ra antequam eam
om. P
faciat
et etiam prius accipit totum quam partem,
quia
quare P
prius accipit totam compositionem quam secundum componibile,
quod est pars
per P
illius compositionis.
Impossibile est ergo quod 'propositio' supponat pro hoc
'propositionem-esse',
et sic quod propositionem-esse
sit appellatum
post eius P
eius.
Item, si esset simpliciter suum
eius P
appellatum,
ergo similiter
simpliciter P
se haberet ad propositionem
sicut hic homo ad hominem;
sed ad hunc hominem sequitur homo;
ergo ad propositionem-esse
sequitur propositio.
Sequitur ergo 'propositionem-esse est;
ergo propositio est'.
Sed nulla propositione exsistente,
haec
post est P
est falsa 'propositio est',
et haec vera 'propositionem-esse est'.
Ergo ad propositionem-esse non sequitur propositio.
Ad hoc
haec P
potest quis
aliquis P
respondere
sic: Quod 'propositio'
prout est pars huius compositionis
propositionis P
'propositio est' E 19ra
non potest supponere
pro ista
vel forsan: illa (i
a) P
compositione
corr. (s. lin.) ex: propositione E
'propositionem-esse',
tamen secundum quod est
secundum quod est] prout P
subiectum
in alia propositione ab ista
vel forsan: illa (i
a) P
potest supponere pro hac
illa P
compositione.
Unde non valet hoc argumentum:
'Propositio' non potest supponere pro hac compositione
'propositionem-esse', quia terminus communis etc.;
ergo propositionem-esse non est appellatum eius quod est propositio.
Etsi enim non possit
potest P
supponere pro ista
vel forsan: illa (i
a) P
compositione prout est pars huius compositionis,
tamen potest supponere pro illa
prout est subiectum
alterius compositionis.
Verbi gratia, 'propositio est', 'propositio dicitur';
'propositio' enim secundum quod
secundum quod] prout P
est subiectum
in hac compositione
propositione P
'propositio dicitur' supponit vel
supponit vel
om. P
potest supponere
pro ista
vel forsan: illa (i
a) P
compositione 'propositio est';
sed non potest supponere pro illa secundum quod est pars huius compositionis
'propositio est'.
Sed a sic respondente quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
causa
quare 'propositio' secundum quod est pars huius compositionis
'propositio est' non potest supponere pro illa compositione.
Et si dicat,
quia
quod P
terminus communis non potest
supponere pro eo cuius est pars
non — pars] etc. P
:
Petit principium et petit contrarium;Albertus M., Topica 8.2.10: "De modis petendi contrarium. Aequaliter autem in numero cum quinque modis petitionis principii sunt quinque modi petitionis contrarii, ita quod omne oppositum sive disparatum dicatur contrarium. Nam primum (hoc est, primo modo) petit contrarium, si quis petiit secundum affirmationem et negationem: haec enim maxime opponuntur. Secundo modo petitur contrarium, si quis petat contraria secundum oppositionem contrarietatis dicta. Ut si quis petat bonum et malum idem, hoc est, unum in altero. Tertius vero modus est, si quis debeat probare aliquid universaliter, et petiit contradictionem universalis in particulari particulariter. Ut si aliquis ad probandum sumpserit contrariorum unam esse disciplinam, et probet alteram, et non esse eamdem disciplinam sanativi et aegrotativi: tunc enim petit quorumdam contrariorum non esse eamdem disciplinam, et sic petit contradictoriam ejus quae est omnium contrariorum esse eamdem disciplinam. Aut quartus modus est conversus tertii, si aliquis volens probare quorumdam contrariorum ut sanativi et aegrotativi eamdem esse disciplinam, tentaverit sumere in universali contradictionem. Rursus quintus modus, si quis petat contrarium ei quod ex necessitate accidit: eo quod haec sunt (hoc est, contrarium conclusionis) ex necessitate jam in praemissis, et per consequentiam: hic enim petit contrarium in contrario. Aut etiam modo alio, qui tamen ad istum reducetur: ut si quis non petat vere opposita vel contraria, petat tamen duo disparata talia, ex quibus erit consequens opposita contradictio. Istis ergo modis contrarium petitur in contrario. Quia jam diximus qualiter petitur id quod est in principio, et qualiter petitur contrarium in contrario, ostendamus differentiam istorum ad invicem secundum quod faciunt malitiam in oratione argumentativa. Dicimus igitur quod id quod est contraria recipere, differt ab eo quod est in principio petere tantum: quoniam hujus quod est in principio petere, est peccatum relatum ad conclusionem: eo quod nos ad conclusionem aspicientes dicimus aliquem petere quod est in principio, quando petit idem quod in conclusione debuit concludere. Contraria autem sunt et petuntur in se invicem in propositionibus praemissis, in eo quod propositiones se habeant ad invicem aliquo modo dictorum quinque modorum, de quibus diximus quod contrarium petitur in contrario" (ed. Borgnet, 2: 519).
ex quo enim supponit quod
haec compositio 'propositionem-esse' sit appellatum
lac. P
eius
quod est propositio,
sive sit pars illius compositionis sive non,
supponit quod terminus communis potest supponere,
quia haec duo convertuntur:
'aliquid
aliquod P
esse appellatum alicuius termini'
et 'illum terminum supponere pro illo aliquo'.
Cum ergo supponit quod
terminus communis non potest supponere etc., supponit illud quod debet probare et etiam supponit contraria, quia supponit quod terminus communis
non — communis
om. (hom.) P
potest et quod non potest
add. petit contraria P
.
Item, sit A subiectum huius compositionis 'propositio est',
B subiectum huius compositionis 'propositio dicitur'.
Quaeratur
vel forsan: Quaeritur (q
ur) P
ergo: Aut haec compositio
'A est'
sit appellatum huius subiecti B,
et haec compositio 'B est' appellatum huius subiecti
B — subiecti
om. (hom.) P
A,
aut
corr. ex: et E
ambae istae compositiones sint
sunt P
appellata huius
subiecti B, aut huius subiecti A.
Si
Sed P
haec compositio 'A est
A est
rep. sed corr. P
'
est subiecti
corr. ex: subiectum E,
post huius P
huius B
s. lin. E
appellatum
corr. ex: appellati E,
ante huius P
,
A autem et B sunt unum et
unum et
om. P
idem,
ergo haec compositio 'A est' est appellatum huius subiecti A.
B autem potest supponere pro ista
hac P
compositione 'A est';
ergo A potest supponere pro eadem
eo
corr. ex: eodem P
.
Igitur
Ergo P
si
add. A P
est appellatum huius subiecti A,
A potest supponere pro ea
A P
prout est pars ipsius.
Quod
add. autem P
A et B sint
sunt P
unum, hoc
om. P
patet;
si enim dicam 'homo currit' et 'homo est',
idem est significatum huius termini 'homo',
et idem homo in utraque propositione.
Similiter idem est significatum huius termini 'propositio' in hac compositione
'propositio est' et in hac 'propositio dicitur'.
Si autem dicat quod
ambae istae compositiones sunt
appellata huius subiecti B, eodem modo procedendum sicut et prius. Et si dicat quod ambae compositiones
B — subiecti
om. (hom.) P
sunt
corr. ex: ille E
appellata huius
B — subiecti
om. (hom.) P
subiecti
add. sed exp. B eodem modo procedendum sicut et prius E
A,
habeo propositum.
Item, hoc nomen 'propositio
compositio E
'
secundum quod est pars huius compositionis 'propositio est
add. seu antic. est appellatum huius nominis propositio P
'
habet ambitum ad multa appellata
post eius P
eius;
et haec compositio 'propositio est' est appellatum huius nominis 'propositio'
non secundum quod est pars huius compositionis;
ergo hoc nomen 'propositio' in hac compositione restringitur et habet ambitum
ad omnia eius appellata praeterquam ad hoc.
Ergo restringitur
per aliquid
aliquod P
positum
in hac propositione.
Non per hoc quod dico 'propositio',
quia
om. P
tunc idem restringeret se
idem P
; ergo per hoc quod dico 'est'.
Contra:
Esse convenit huic appellato sicut et aliis
aliquis (a
is) E
;
ergo per eius additionem supra hoc quod dico 'propositio' non restringitur
hoc quod dico 'propositio' ab hoc
om. P
appellato,
quia si restringeretur per hoc quod dico 'est',
esse non conveniret
in corr. E
huic appellato.
Item, hoc quod dico 'est' est praedicatum
add. et P
;
praedicatum non restringit subiectum ab aliquo appellato;
ergo etc.
Minor patet sic:
Quod coartat subiectum est dispositio subiecti;
sed quod disponit subiectum disponit eum
ipsum P
ad
recipiendum praedicatum;
igitur
ergo P
si praedicatum coartat
coartaret subiectum P
,
praedicatum disponit subiectum
praedicatum disponit subiectum] disponeret ipsum P
ad recipiendum se.
Sed subiectum prius est dispositum, si disponatur,
quam ordinetur sub praedicato.
Ergo si praedicatum disponit subiectum, erit prius se —
quod falsum est.
Item, intellectus faciens compositionem
primo
prius P
accipit componibilia
componentia P
quam ea componat.
Et si velit ordinare subiectum absolutum,
accipit ipsum sic.
Si
add. non sit P
dispositum
dispositio E
,
disponit ipsum primo
et deinde ordinat ipsum sub praedicato;
ergo dispositio subiecti praecedit ordinationem eius
sub praedicato.
Sed restringens subiectum P 19rb
est dispositio subiecti
corr. ex: praedicati P
; ergo praecedit praedicatum.
Ergo praedicatum non restringit subiectum.
Item, intellectus ordinat subiectum sub
cum P
praedicato,
et hoc ponit
ponit modo] potest (pat V) multipliciter SV
modo
materia E
aut ipsum subiectum mensuratum
corr. (s. lin.) ex: ordinatum E
quantitate indefinita aut definita
indefinita aut definita] d. aut i. P
.
Si
Sed P
mensuratur
mensuratum P
quantitate definita,
ergo
om. P
disponit
disponet P
ipsum primo
antequam ordinet
add. ipsum P
sub praedicato.
Ergo praedicatum non erit dispositio eius.
Item, si praedicatum esset dispositio subiecti,
ergo omnis propositio esset
erit P
definita et definitae
definita et definitae] indefinita et indefinitae P
quantitatis.
Item, quando intellectus disponit subiectum,
aliquando
aut P
disponit E 19rb ipsum prout habet possibilitatem
ad omnia eius appellata
(verbi gratia, si dicam 'omnis homo'),
et sic ordinat ipsum sub praedicato.
Praedicatum igitur non potest ipsum restringere,
quia si ipsum restringeret in minus quam sit dispositum,
effectum
officium P
dispositionis erit
add. otiosum et P
cassum et vanum.
Et
Etiam E
etiam nulla propositio universalis affirmativa esset vera,
quia per additionem eius quod est 'omnis' disponeretur
subiectum secundum quod haberet
possibilitatem ad omnia eius appellata,
et praedicatum restringeret ipsum in minus.
Ex his ergo
igitur P
vere
post patet P
patet quod
praedicatum non restringit subiectum.
Item, si haec
om. P
compositio
'propositio est' sit appellatum
huius nominis 'propositio
add. A P
',
et tamen in hac compositione non potest
hoc nomen
hoc nomen
om. P
'propositio'
supponere pro hac compositione,
igitur
post si P
si dicam 'omnis propositio est',
haec propositio erit exceptiva.
Probatio: Haec compositio est appellatum huius nominis 'propositio',
et tamen
cum E
hoc nomen 'propositio' non potest supponere pro hac compositione.
Ergo hoc signum 'omnis' non distribuit
destribuit ! E
hoc nomen 'propositio'
pro omni eius appellato,
quia non pro hac compositione
quae est appellatum eius.
Sit autem
ibi
post A P
A haec propositio;
est ergo
igitur P
dictu
'omnis propositio est' 'omnis propositio praeter A est',
et eiusdem
add. sed exp. t P
virtutis sunt istae duae compositiones;
ergo in illa compositione
'omnis propositio
homo P
est'
significatur praedicatum inesse cuilibet appellato subiecti
praeterquam uni et uni non inesse.
Habet
post ergo P
post ergo P
post ergo P
appellativum
appellatum EP
addito sibi
om. P
signo universali
in nulla propositione potest universaliter distribui.
Verbi gratia, in hac propositione 'omnis propositio
homo P
est'
non universaliter distribuitur 'propositio',
quia
et P
hoc nomen 'propositio' non supponit
pro hac compositione
ante hac P
;
est tamen
est tamen] et t. est P
eius appellatum.
Item, 'propositio est', hoc est dictu
alia propositio ab hac 'propositionem-esse est';
sed propositionem-esse non est aliud
a propositione esse
propositione esse] propositionem P
;
ergo haec compositio 'propositio est' non est propositio.
Item, 'propositio est'
Item propositio est
om. P
,
hoc est dictu
add. est P
aliud ab ista compositione 'propositionem-esse
propositionem-esse
add. est E
';
sed non sequitur
'haec compositio "propositionem-esse"
est;
ergo alia compositio
alia compositio] aliud P
ab ista est'.
Ergo non sequitur 'haec compositio est; ergo propositio est';
ergo haec compositio non est appellatum huius nominis
'propositio'.
Item, sit A haec compositio 'propositionem-esse';
alicubi
om. P
impossibile est hoc nomen 'propositio' supponere pro A;
ergo alicubi impossibile est praedicari de A.
Haec autem consequentia sic patet
ante sic P
:
'Homo' supponit pro Socrate;
ergo ponit se sub aliquo termino pro Socrate
subiecto P
,
et Socrates
om. P
sub ipso
subiecto P
.
Aut ergo secundum quod est pars huius
alicuius EP
compositionis
impossibile est praedicari de A,
aut prout non est pars huius compositionis.
Si prout est pars huius compositionis
huius compositionis
om. P
,
ergo haec praedicatio est falsa 'A est propositio',
et eius opposita est vera.
Si non praedicatur de A
secundum quod non est pars
A E
,
contra: Positum est enim quod
hoc nomen 'propositio' prout
secundum quod est P
subiectum alterius
compositionis
om. P
potest supponere pro A;
ergo potest praedicari de A.
Item, si non
si non] sumatur P
praedicatur de A
prout non est pars,
ergo alicubi non praedicatur et est eius appellatum.
Ergo nusquam
nunquam P
praedicatur de eo;
'homo' enim semper est praedicabilis
ante est P
de Socrate,
si Socrates est eius appellatum, et non aliquando et aliquando
et aliquando
om. (hom.) P
non.
Item, assumatur
sumatur P
aliud praedicatum quod
sit synonymum praedicato
huius propositionis 'propositio est',
et sit hoc verbum 'exsistit'.
Praedicata igitur
illarum propositionum
illarum propositionum] istarum compositionum SV
'propositio est', 'propositio exsistit',
sunt eadem secundum rem.
Sed subiectum huius propositionis 'propositio exsistit'
potest supponere pro propositione prima,
quia sub hoc nomine 'propositio' potest comprehendi tota prima compositio
antequam hoc praedicatum 'exsistit
om. P
' ei adiungatur;
sed prima compositio est eadem secundae secundum rem;
ergo subiectum secundae potest supponere
pro ipsa secunda
om. P
secundum rem
secundum rem
om. SV
.
Ergo
om. P
a simili subiectum primae
primi P
pro ipsa prima.
Item, 'propositio est', 'propositio est', hic
hae P
sunt duae
compositiones:
Aut ergo subiectum secundae potest supponere pro prima
compositione
propositione P
, aut non.
Et videtur quod sic:
Ante enim adventum praedicati P 19va secundae
compositionis
corr. (s. lin.) ex: propositionis P
potest comprehendi tota prima
compositio sub subiecto secundae
om. P
compositionis;
sed illa suppositio non est gratia vocis,
sed gratia rei sub voce;
ergo qualitas sub hac voce 'propositio
add. est EP
' supponit
pro prima propositione.
Sed
Ergo P
penitus eadem numero est
significatio
signo P
utriusque compositionis,
quia eadem est significatio
signo
ante est P
huius nominis 'propositio' et huius verbi 'est'.
Ergo qualitas huius nominis 'propositio'
prout est subiectum secundae compositionis
corr. (s. lin.) ex: propositionis P
potest supponere
pro secunda.
Ergo terminus potest supponere pro toto cuius est pars;
sed hoc est falsum;
ergo subiectum secundae compositionis
potest — compositionis
om. (hom.) P
E 19va non potest supponere pro prima
compositione.
Ergo prima compositio non est appellatum eius.
Item, quaeritur quae sit causa quare
pars non possit
potest P
supponere pro toto.
Et si quis dicat quod
haec est causa:
Si pars supponeret pro toto,
totum prius comprehenderetur quam pars —
et hoc est falsum
et — falsum] quod f. est P
:
Haec causa nulla videtur;
non enim sequitur quod totum
om. E
prius comprehendatur
quam pars,
etsi pars supponat
supponit P
pro toto,
sed hoc sequitur quod prius comprehendatur
comprehenditur P
totum quam pars iterata
terminata E
.
Verbi gratia, 'propositio est';
iste
vel forsan: ille (i
e) E
terminus 'propositio'
supponit pro hac compositione.
Non tamen prius comprehenditur hic
haec P
tota compositio 'propositionem-esse' quam sua pars,
quae est hoc quod dico 'est'.
Cum enim hoc nomen 'propositio' supponit
soponat ! P
pro hac compositione,
simul
et P
hoc totum 'propositionem-esse'
comprehenditur sub eo;
ergo
sic E
hoc quod dico 'esse'.
Unde non prius comprehenditur illa
ista P
compositio quam
quod P
hoc quod dico 'esse',
sed prius comprehenditur
haec
sed — esse
om. (hom.) E
compositio
propositio P
quam hoc quod dico
'esse'
sed — esse
om. (hom.) E
iteratum
om. P
,
hoc est priusquam hoc
quod dico 'esse' iteratum
prout est pars huius propositionis 'propositio est'.
Item, sit A haec compositio 'propositionem-esse',
et sit quod A non sit appellatum huius nominis 'propositio',
sicut probatum
proatum ! E
est,
et hoc quod
quia P
est significatum nominis
post huius P
huius 'propositio'.
Igitur
Ergo P
in isto
vel forsan: illo (i
o) E
dicto
'propositionem-esse'
stat ille
add. actus E
accusativus
corr. (s. lin.) ex: activus E
'propositionem
add. sed exp. esse P
' solum pro significato. Quaeratur
vel forsan: Quaeritur (q
ur) P
quae sit causa
om. P
huiusmodi.
Item, quaeratur
om. P
si iste
sic E
accusativus
'propositionem' prout subicitur
huic infinitivo
quod dico P
'esse'
possit stare tam pro significato quam pro appellato.
Si pro utroque, ergo propositionem-esse est propositio —
quod improbatum est prius
ante improbatum P
.
Sed modo videtur quod solum
om. P
stet pro significato sic:
'Propositionem-esse'
est dictum singulare;
ergo aggregantia huius aggregati
'propositionem-esse' inquantum aggregant ipsum
utrumque est singulare,
nam si non,
ergo
add. vel P
utrumque erit commune
vel alterum tantum.
Si utrumque est commune
inquantum ex his fit hoc
om. P
aggregatum,
ergo neutrum individuatur per alterum;
ergo totum remanet commune.
Si alterum tantum est commune et remanet commune
om. P
in aggregato,
ergo non est maior
minor P
ratio quare
add. hoc P
aggregatum
debeat dici
singulare quam commune;
ergo vel
om. P
utrumque vel neutrum —
quorum utrumque est falsum.
Igitur
Ergo P
erit utrumque aggregantium singulare.
Sed hoc quod dico
om. E
'propositionem' pro nullo appellato stat.
Stabit ergo pro significato prout absolvitur ab appellatis;
in illa
in illa] nulla P
enim ratione
significatione P
est
rep. P
ipsum
significatum singulare sub significato
signato P
simpliciter.
Item, quod sic stet, hic
hoc P
videtur:
Hoc enim verbum 'esse'
quod est verbum
infinitivi modi
infinitivi modi] infinitum P
dicit rem
rep. P
verbi absolutam ab omni inclinatione.
Ergo rectum est quod hoc quod dico
'propositionem
add. esse P,
add. ultra sed del. sub P
'
secundum quod subicitur huic verbo 'esse',
ut stet pro significato huius nominis 'propositio'
absoluto
absolute E, absoluta P
ab
corr. ex: sub E
appellatis.
Sed contra:
Si hoc quod dico 'propositionem'
in hac compositione
propositione EP
'propositionem-esse' stet
stat P
pro significato tantum,
ergo hic 'hominem-currere est verum',
hoc quod dico 'hominem' stabit pro significato absoluto ab appellatis.
Sed contra:
Haec non est vera 'hominem
add. est P
-currere est verum'
nisi aliquis homo currat.
Ergo hoc quod dico 'hominem'
non stat pro significato absoluto
add. ab appellatis P
.
Item, videtur quod nomen commune stans in accusativo casu et
supponens verbo infinitivo
aliquando stet
stat P
pro significato absoluto,
aliquando vero
om. P
non
rep. P
,
sicut in proposito casu
cm̄ P
.
Quod aliquando stet pro significato
absoluto
absolute EP
sic
om. P
patet:
Dicat
praem. Si P
quis 'animal currit
add. et P
',
deinde dicat 'animal-currere dicitur
est verum P
'.
Haec videtur esse vera, quia haec 'animal currit' dicitur.
Quod non sit vera patet
add. quia P
:
Nullum animal currere dicitur,
quia nec hoc animal,
demonstrato Socrate
demonstrato Socrate] nec illud P
,
nec aliquod aliud.
Et
Et illius
lac. P
illius
ilis E
solutio
solummodo P
non potest
esse nisi dicendo quod
cum dico 'animal-currere dicitur',
hoc quod dico 'animal' non stat nisi
s. lin. P
pro significato.
Ergo aliquando potest stare pro appellatis, aliquando pro significato tantum.
Similiter potest quaeri hic
'propositionem-esse est'.
Et similiter hic
propositionem — hic] si P
:
Dicat quis 'falsum dicitur', deinde dicat
dicit P
'falsum-dici dicitur'.
[Lectio XV]
Dicamus nunc primo
Dicamus nunc primo
om. E
[7.12.1037b8 tc42].
15.Q1 Quaeritur de hoc quod
dicit Aristoteles quod ultima differentia
posita in definitione est convertibilis cum definito [7.12.1038a19-20 tc43].
Videtur enim hoc posse probari sic:
Supposito quod genus non habeat nisi duas differentias
primas condividentes eum
ipsum P
et omnis differentia addita P 19vb generi faciat speciem,
sit A igitur illud genus,
B et C differentiae condividentes primae
om. P
ipsum
corr. (s. lin.) ex: idem P,
add. genus P
A.
D sit species constituta ex A
corr. ex: hac P
et
om. P
B;
E
et E
species constituta ex A et
om. P
C;
et A
add. et P
, (B vel
et E,
om. P
C) convertuntur,
quia A dividitur in B et
om. P
C
vera divisione
definitione E
et propria.
Item, A et (D
in corr. P
vel
et P
E) convertuntur;
ergo (B vel C) et (D vel E) convertuntur.
Sed B est propria differentia D;
et
om. P
C propria differentia E;
C ergo nullo modo se habet ad D,
nec B
A P
ad E.
Ergo si istae
vel forsan: illae (i
e) P
duae
propositiones convertuntur
convertantur P
,
oportet quod B convertatur cum D, et C cum E.
Igitur
Ergo P
propria E 19vb differentia erit convertibilis
cum proprio definito.Cf. Bacon, Q10Met 7: "omnis divisio generis per duas differentias solum, quia omnis dimensionis sunt tantum duo extrema; set contrarietas est dimensio, quare omnis contrarietas generis erit inter duas differentias que fundantur supra genus, sicut supra unum subjectum. Set omnis differentia adveniens generi facit speciem, quia omne divisum convertitur cum dividentibus immediatis, ergo genus A. B. C. sint differentie D. Sic species generis convertitur cum differentiis immediatis, et eadem ratione, cum differentia adveniens generi faciat speciem, tunc ille species due immediate convertuntur cum genere. Set quecunque uni et eidem convertuntur, inter se convertuntur, ergo species et differentie inter se convertuntur. Set species cum specie non convertitur, quia sunt contrarie, nec differentie inter se. Ergo per omne animal est rationale vel irrationale, vel e contrario, differentia cum specie propria convertitur" (ed. R. Steele & F. Delorme, OHI 10: 265).
Contra:
Dicitur in II Posteriorum quod
om. E
tota definitio est aequalis definito,Aristot., APos 2.13.96a32-b1.
et quaelibet pars in minus.
Ergo differentia ultima non erit
est P
aequalis definito,
cum sit pars definitionis.Cf. Bacon, Q10Met 7: "omnes partes sunt in plus, totum autem in eque, in libro Posteriorum secundo, quare differentia cum sit pars diffinitionis erit in plus" (ed. R. Steele & F. Delorme, OHI 10: 265).
Ad hoc dicendum quod
forma ultima potest significari duobus modis:
Uno modo significatur uno nomine,
et
om. P
tunc est convertibilis cum definito,
et sic intelligit hic Aristoteles.
Alio modo
significari potest
significari potest] significatur P
per suas partes
ante suas P
,
et quia suae partes sunt in minus,
ideo secundum hunc modum dicitur quod
ipsa
sua P
forma sit in minus.Cf. Buckfield, In Metaph.: "Super quod notandum est quod forma sive differentia ultima dupliciter potest significari. Uno modo significatur nomine uno, et sic est convertibilis cum definito, et sic intelligit hic Aristoteles, licet forte nomina talium differentiarum non sint nota apud nos. Alio modo potest significari per suas partes, et sic quaelibet pars definitionis est in minus definito, totum autem in aeque, secundum quod vult Aristoteles in libro Posteriorum" (Bologna, Biblioteca universitaria 2344, fol. 308r).
Alio modo dicendum quod
hoc
illud P
quod
dixit
dicitur
post Posteriorum P
in II Posteriorum
dixit
om. P
sicut famosum erat
add. in P
illo tempore
add. enim P
;
omnes enim supponebant partes definitionis
esse in minus quam definitum,
et hoc quia ignoraverunt solutionem quaestionis de unitate definitionis,
scilicet quomodo
quo P
definitio est una.
In illa autem scientia
loquens per intentionem de definitione et de unitate eius,
loquitur vere et non ut
add. sed exp. in P
famose aestimatum erat.
Et ideo dicit hic ultimam differentiam esse
essentialem P
convertibilem cum definito
cum definito] d.
ante convertibilem P
;
aliter enim
om. P
non esset definitio una.
Unde in dissolvendo istam
vel forsan: illam (i
am) P
quaestionem
dixit
dicit P
veritatem circa unitatem definitionis,
et est quod
ultima differentia posita in definitione
posita in definitione
om. P
est
convertibilis cum definito et dicit eius totam quidditatem.Cf. Bacon, Q10Met 7: "quia deficiunt nomina, sicut dicit .4. Metheororum, quia nos non cognoscimus veritatem rerum ideo imponimus nomina solum universalibus et confusis, non rebus propriis, et in veritate pura et essentia sua permanentibus, quia sic non possumus ea attingere, ideo solum generibus subalternis nomina imponimus. Ideo Aristoteles loquens logice et communiter et superficialiter, dicit in libro Posteriorum, quod quelibet pars est in plus, totum autem in eque. Set hic, ubi inquirit veritatem rerum et essentiam, loquitur ut metaphysicus, et ideo dicit ultimam differentiam converti cum specie. Et hoc vult Boetius in commento supra Predicamenta, quia dicit ibi quod Porphyrius diffinit per plures differentias, quia est logicus considerans res confuso modo et communiter, et non proprie et vere, ideo semper veras rerum formas per suas operationes signamus, unde quia ignoramus formam ignis substantialem, ideo dicimus et signamus per ejus propriam illam, ut per calorem, et similiter in omnibus aliis" (ed. R. Steele & F. Delorme, OHI 10: 265-266).
[Lectio XVI]
Et cum perscrutatio sit
Et — sit
om. E
[7.13.1038b1 tc44].
16.Q1 SedQuaestiones 16.Q1-3, notae 16.N2-3, et expositiones 16.E5.1-2 ("Sed — nisi Socrates") desunt in codice P.
modo videtur quod male arguat [7.13.1038b12-15 tc45];
non enim concluditur, ut videtur, nisi quod
universale non sit substantia huius particularis propria
nec alicuius alterius.
Et hoc est verum; est tamen substantia communis omnium.
Unde ista ratio non concludit
universale non esse substantia particularium.
Dicendum quod per illam rationem
intendit concludere quod
universale non est pars ut materia vel forma
alicuius particularis. Et hoc concludit bene ratio;
est tamen esse substantiale omnium particularium.
Sed modo videtur quod universale sit pars particularis;
diximus enim prius quod
'Socrates' nominat aggregatum ex hac definitione —
hoc est, ex forma speciei — et materia.
Ergo altera pars aggregati particularis est forma speciei;
et hoc est universale;
ergo universale est pars particularis.
Dicendum quod forma speciei a qua imponitur nomen
potest considerari dupliciter:
aut in sua natura propria id quod est, aut inquantum est qualitas communis.
Si consideretur inquantum est qualitas communis,
non est pars particularis;
si autem consideretur id quod est et in sua natura propria,
sic est pars particularis.
16.N2 Et nota quod illud [7.13.1038b26-29 tc47] est contra illos
qui dicunt qualitates elementorum esse formas
substantiales elementorum;
secundum enim ipsos
accideret hoc inconveniens quod modo conclusum est.Scilicet, in redactione longiori, 7.16.E4: "Alia ratio ad idem talis: Si universale est pars particularis, sed universale est qualitas illius cuius est universale, ergo qualitas praecedit substantiam illius cuius est qualitas. Sed hoc est falsum; neque enim secundum definitionem neque secundum tempus neque secundum generationem praecedit qualitas substantiam eius cuius est qualitas" (S2322.103va).
16.Q2 Sed modo videtur quod
hoc quod modo conclusum est non sit inconveniens,
et quod argumentum quod facit est sophisticum.
Esto enim quod universale non sit substantia sed qualitas,
sicut supponit:
Aut ergo intendit universale esse
qualitatem substantialem, aut accidentalem.
Si substantialem, verum supponit;
sed hoc non est inconveniens,
scilicet
si licet
corr. (s. lin.) ex: si E
qualitatem substantialem
praecedere substantiam cuius est qualitas;
ipsa enim praecedit substantiam secundum definitionem et cognitionem.
Si accidentalem, falsum supponit,
et erit solutio argumenti per interemptionem falsi,
primo tamen distinguendo qualitatem,
cum aequivoce dicatur de qualitate substantiali et accidentali.
Ad hoc dicendum quod
qui ponit universale esse substantiam vel partem substantiae
particularis ponit ipsum
ipsam E
esse qualitatem substantialem
om. SV,
sed non om. N
singularem.
Qualitas autem singularis non est prior substantia cuius est qualitas,
sive sit substantialis sive accidentalis.
Et ad hoc sciendum nota quod forma
quae est pars compositi singularis dupliciter potest considerari:
aut inquantum est natura et substantia
in se considerata,
aut inquantum est forma et actus materiae et qualitas.
Si ipsa consideratur inquantum est natura in se et substantia,
sic est pars compositi et prior composito.
Si autem consideretur inquantum est qualitas
et actus materiae et forma,
sic non est pars compositi sed est tota quidditas et essentia ipsius
compositi et neque prior neque posterior ipso composito.
Et ex hoc sequitur quod ipsa forma inquantum est natura et substantia prior
est se ipsa inquantum est qualitas et actus materiae.
16.N3 Et nota quod ipsa est prior
natura et cognitione
corr. ex: cognitiome E
materia,
quia est actus materiae et perfectio,
et etiam ipsa inquantum est qualitas
neque prior neque posterior composita substantia.
Unde non est pars compositi inquantum est qualitas.
Nam si esset, esset prior composito —
quod non est intelligibile
secundum hoc
s. lin. E
esse sui,
quia si secundum [hoc] esse
esset pars ipsa, eodem modo exsistens,
esset prior se ipsa,
quia si esset pars,
esset prior composito inquantum est qualitas.
Sed ipsa simul in tempore et natura est qualitas et
compositum — compositum in actu.
Igitur ipsa inquantum est qualitas prior esset se ipsa
inquantum esset qualitas — quod falsum est.
16.E5.1 Consequenter ostendit universale
non esse substantiam.
Et est prima ratio talis [7.13.1038b29-1039a2 tc48]:
Universale est illud quod praedicatur de pluribus,
et si ipsum esset
add. in E
substantia, ergo substantia esset in substantia —
quod falsum est.
Haec consequentia sic patet:
'Socrates est homo';
illud quod praedicatur de Socrate
per hoc nomen 'homo'
aut est substantia aut non.
Si non, E 20ra et ipsum est universale,
igitur universale non est substantia.
Si est substantia, sed
Socrates est substantia, ergo substantia est in substantia;
ipsum enim quod praedicatur est quidditas eius de quo praedicatur;
ergo est in eo.
16.Q3 Sed videtur quod
hoc, scilicet substantiam esse in substantia
scilicet — substantia
om. NSV
,
non sit inconveniens;
forma enim est in materia, et forma est
add. in E
substantia; et similiter materia.
Dicendum quod
cum concludit quod substantia est in substantia, intendit concludere quod
ens in actu est in ente in actu,
utpote quod Socrates sit ens in actu,
et homo qui praedicatur de Socrate et est in eo
sit ens in actu,
quia est substantia et etiam forma.
Igitur est ens in actu, et ita ens in actu est
in ente in actu.
16.E5.2 Alio etiam modo
probat quod illud
quod sic praedicatur de Socrate non est substantia sic:
Si quod praedicatur de Socrate est substantia,
aut ergo est substantia quae est Socrates,
aut substantia quae non est Socrates.
Si substantia quae non est Socrates,
ergo est aliud a Socrate;
ergo haec propositio est falsa 'Socrates est homo' — quod non est verum.
Si est substantia quae est Socrates,
et est in Socrate,
quia praedicatur de eo tanquam quidditas de eo cuius est quidditas,
ergo Socrates est in Socrate — quod falsum est;
non enim dicitur aliquid esse idem in se ipso.
Ex hoc patet quod haec praedicatio non est vera 'Socrates est Socrates',
quia quod praedicatur non est in eo de quo
praedicatur, nec sicut quidditas nec sicut accidens.
Item, si quod praedicatur de substantiis per hoc nomen 'substantia'
est substantia,
ergo quod praedicatur de pluribus hominibus per hoc nomen 'homo' est homo,
et de pluribus animalibus per hoc nomen 'animal' est animal — quod falsum est.
Nam si esset animal, esset aliquod animal singulare;
sed non est aliquod animal singulare;
ergo non est animal.
Quod autem hoc argumentum sit bonum 'quod praedicatur de pluribus animalibus
etc. sit animal', hoc patet:
Haec propositio est singularis
'illud quod praedicatur de pluribus animalibus
per hoc nomen "animal"
est
animal'; ergo subiectum singulare; et est animal;
ergo est singulare animal.
Eodem modo illud
quod praedicatur de pluribus hominibus
per hoc nomen 'homo' non est homo,
quia si esset homo, esset ille
s. lin. E
homo vel ille,
et sic de aliis — quod falsum est.
Tot habentur ex prima ratione.
Alia ratio ad idem talis [7.13.1039a2-3 tc48]:
Si quod praedicatur in illa propositione
'Socrates est homo' per hoc nomen 'homo' est homo, et Socrates est homo,
ergo Socrates est tres
corr. ex: et E
homines, et sic de aliis.
Quod haec consequentia sit bona sic patet:
Si illud quod praedicatur
per hoc nomen 'homo' est homo,
[constat] quod non est homo sensibilis,
quia tunc esset vel Socrates vel Plato et
sic de aliis — quod non est verum.
Ergo est intelligibilis.
Et Socrates est homo
sensibilis et est homo intelligibilis;
ergo est duo homines.
Et est tertius homo,
quia est congregatum
ex homine sensibili et homine intelligibili;
ex quo enim
add. sed exp. homo sensibilis et E
homo intelligibilis
et homo [sensibilis] convenientem naturam
materiam E
habent,
poterit esse congregatum
corr. (s. lin.) ex: congegatum E
ex his,
et illud erit homo
et non nisi Socrates.Cf. Averroes, In Metaph. 7.48: "contingit enim ut sit hic homo tertius, quoniam si ex homine intellecto et ex homine sensibili sit unum congregatum, continget ut congregatum sit homo tertius. Et universaliter omnis natura congregata ex duabus naturis convenientibus, necesse est ut sit de natura componentium" (Iunt. 1552, 8: 93v; Iunt. 1562, 8: 198v-199r).
16.Q4 Adhuc potest quaeri circa quaestionem de universalibus
utrum talia argumenta teneant 'animal-currere dicitur;
ergo aliquod
mg. P
-animal-currere dicitur'.
Item, 'asinum-currere dicitur;
ergo animal-currere dicitur'.
Item, 'Deum-esse-esse
s. lin. E,
om. P
est
propositio; sed Deum-esse est propositio;
ergo propositionem-esse est propositio'.
Et si hoc argumentum est bonum
verum P
,
et
s
sed exp. P
praemissae
pri
sae P
sunt verae,
ergo conclusio est
post vera P
vera;
ergo haec est vera 'ergo
om. P
propositionem-esse est propositio'.
Alio modo potest procedi
in illa quaestione
corr. ex: quaestionem E
sic:
Vox imponitur ad significandum suum significatum et est signum respectu eius,
et non tenetur, quantum est de se, nisi ad ipsum repraesentandum.
Si igitur nullum appellatum vocis
post est P
est significatum eius
significatum eius
om. P
,
igitur
ergo P
nulla vox
add. est P,
add. ultra sed exp. de se P
,
quantum est de se, stabit pro appellato.
Si igitur stat pro appellato,
hoc erit
est P
per
s. lin. P
additionem alicuius cui adiungitur.
Si hoc est verum,
illa sequuntur
illa sequuntur
om. P
,
scilicet cum vox
add. sed exp. l P
verbi infinitivi
non possit inesse termino exsistenti
in accusativo casu ex parte ante gratia significati
sed appellati
in — appellati
om. P
,
oportet ut ille terminus stet
sit P
pro appellato.
Et si insit
sit in P
termino gratia significati tantum,
stabit pro significato tantum.
Et si res illius
istius P
verbi possit inesse
illi nomini stanti
nomini stanti] non instanti P
in accusativo casu
et gratia significati et appellati,
stabit illud nomen pro significato tantum,
quia secundum se nunquam stat pro appellato.
Ex his patet qualiter stant in huiusmodi enuntiabilibus
nomina 'hominem-currere' et
om. P
'hominem-dici';
in hac enim 'hominem-currere' stat pro appellato,
in alia
add. autem P
stat pro significato.
Item, talia sunt subiecta
substantia P
qualia permiserint praedicata.Cf. Boethius, De Trin. 4, PL 64: 1252.
Igitur
Ergo P
si praedicatum non possit inesse
post nisi P
nisi appellato,
stabit nomen pro appellato;
si pro
nisi E
significato
significa ! P
,
stabit
stat P
pro significato.
Sed nota quod si compositio, ut
utpote P
'Socratem-currere' vel
aut P
aliqua alia, subiciatur alicui verbo,
videndum
add. est P
si verbum infinitivi modi insit illi
vel possit inesse nomini stanti ex parte ante
in accusativo
add. casu P
gratia significati tantum.
Nam si sic, quodcumque sit verbum quod praedicatur
ponitur P
,
stabit illud nomen pro significato tantum.
Si autem
autem — autem
om. P
insit
add. vel possit inesse SV
ei gratia appellati,
videndum est si illud verbum quod praedicatur
insit vel possit inesse E 20rb illi nomini gratia significati.
Nam si sic, stabit illud nomen pro significato tantum.
Si autem
autem — autem
om. P
verbum infinitivi modi insit
vel possit inesse eidem
illi P
nomini indifferenter,
videndum est utrum verbum quod praedicatur insit vel possit inesse
eidem nomini
eidem nomini] illi P
gratia significati tantum,
aut gratia
om. P
appellati tantum,
aut indifferenter.
Si gratia significati tantum,
illud nomen stabit pro significato tantum;
si gratia appellati tantum,
illud nomen stabit pro appellato tantum;
et si indifferenter,
illud nomen stabit pro significato tantum
et — tantum
om. (hom.) P
.
Ex his patet quod si dicam
'animal-currere dicitur',
hoc quod dico 'animal' stat pro significato tantum,
quia hoc quod
dico 'dicitur' inest huic prout stat pro significato
quia — significato
mg. P
.
Si autem dicam 'animal-currere est verum',
hic hoc quod dico 'animal' stat pro appellato;
idem enim est 'animal-currere'
et 'animal-currere est verum'.
Et ideo est hoc argumentum bonum 'animal-currere
est verum; ergo hoc animal vel illud';
illud autem non valet 'animal-currere dicitur;
ergo hoc vel illud'.
Nec illud
'asinum-currere dicitur;
ergo animal-currere dicitur',
quia hic 'animal-currere dicitur' stat hoc quod dico 'animal' pro significato
tantum
Si — tantum
om. P
.
Et
om. P
ex his patet quod cum dicam 'propositionem-esse est propositio',
hic stat hoc quod dico 'propositionem' pro significato tantum.
Et hoc sic patet:
Hoc praedicatum 'est propositio
est propositio
om. P
' exigit subiectum complexum
et non magis ex duobus complexis quam
ex uno
incomplexo et altero complexo
incomplexo — complexo] c. et alio (
corr. ex: alia) i. P
sive ex duobus incomplexis.
Ergo de exigentia huius praedicati
subiecti P
'est propositio'
non requiritur
non requiritur] non sequitur
rep. (s. lin.) P
quod
hoc quod dico 'propositionem' stet pro appellato,
sed quantum est de se stat pro significato.
Ergo hic 'propositionem-esse est propositio' stabit hoc quod dico
'propositionem' pro significato,
et ideo est haec
ante est P
falsa.
Eodem
corr. (s. lin.) ex: Edem E
modo
Eodem modo] Ego mentior P
'falsum-dici est falsum':
Hoc
add. enim P
quod dico 'falsum' prout
add. hic P
subicitur
huic
add. praedicato P
quod dico
est P
'dici' stat pro significato,
et ideo haec
post est P
est falsa;
et
sed P
si
corr. ex: sic P
staret pro appellato, esset haec
om. P
vera.
16.Q5 Sed modo videtur quod haec propositio 'falsum dicitur'
est
sit P
vera antequam hoc praedicatum 'dicitur
om. P
'
insit huic subiecto
substantia P
sic
enim
post Cum P
:
Cum dico 'falsum' per se antequam praedicatum insit ei,
stat hoc quod dico 'falsum' pro significato.
Significatum autem est dictum ante adventum praedicati.
Ergo haec propositio est vera antequam hoc
hic E
praedicatum 'dicitur' actu exprimatur inesse
add. sed exp. n P
huic subiecto,
quia
quare P
significatum huius nominis 'falsum' fuit prolatum
antequam
corr. (sub lin.) ex: ante P
hoc praedicatum 'dicitur'
erat prolatum. P 20ra
Sed nota quod si hoc quod dico 'dicitur' sumatur pro dici solum
et non pro enuntiari,
tunc est haec vera 'falsum dicitur' et etiam 'falsum dicitur a me
te EP
'.
Si autem sumatur hoc quod dico 'dicitur' pro 'enuntiatur',
tunc est haec falsa 'falsum dicitur',
quia hoc nomen 'falsum' stat pro significato falsi
tantum P
.
Significatum autem 'falsi' est incomplexum;
incomplexum autem non enuntiatur
enuntiat E
sed solum
complexum.
Item, sit quod in hac compositione
'propositionem-esse est propositio' stet hoc quod dico 'propositionem
propositio P
'
pro
s. lin. P
significato huius nominis 'propositio',
et quod significatum termini non
om. P
sit appellatum eiusdem.
Quaeratur
vel forsan: Quaeritur (q
ur) P
tunc utrum hoc totum 'propositionem-esse'
sit propositio.
Etsi hoc quod dico
quod dico
om. P
'propositionem
add. esse P
'
stet pro significato tantum, et videtur quod sit propositio;
'propositionem enim esse' est dictum
post singulare P
singulare;
hoc enim quod dico 'propositionem' stat
post significato P
pro significato
termini absoluto a suis appellatis,
et est significatum singulare sub significato
sub significato
s. lin. post simpliciter P
simpliciter.
Si igitur
ergo P
hoc quod dico 'propositionem-esse
s. lin. P
'
sit
est P
aliquid singulare,
erit appellatum alicuius nominis,
sed non nisi huius nominis 'propositio'.
Ergo propositionem-esse est propositio,
esto quod hoc quod dico 'propositionem
propositio P
' stet pro significato tantum.
16.Q6 Item, quaeritur qua de causa propositionem-esse
non sit propositio.
Et si quis dicat hanc esse causam,
quia significatum 'propositionis
om. P
' non potest esse appellatum eiusdem,
et hoc quod dico 'propositionem' stat
stet P
pro significato:
Non videtur haec causa sufficiens
huius effectus P
,
quia significatum 'propositionis'
non potest esse
om. P
appellatum 'propositionis',
neque simpliciter neque
neque simpliciter neque] nec s. nec P
secundum quid.
Et haec est vera secundum quid
'propositionem-esse est propositio';
ergo hoc quod dico 'propositionem-esse' potest
esse appellatum secundum quid.
Item, propositionem-esse est quoddam singulare; non nisi enuntiabilis;
est
post ergo P
ergo sub enuntiabili
enuntiabile P
tanquam appellatum sub suo communi.
Sed enuntiabile et enuntiatio idem simpliciter;
enuntiatio
enuntiabile E
autem et
propositio idem;
ergo enuntiatibile et propositio idem simpliciter;
ergo propositionem-esse est sub 'propositione' tanquam appellatum illius.
Item, propositionem-esse est compositio;
et compositio est propositio vel enuntiabile;
ergo propositionem-esse est propositio
compositio P
vel
aut P
enuntiabile.
Et si enuntiabile, ergo propositio.
Item, propositionem-esse est
corr. (s. lin.) ex: et P
verum vel
corr. ex: et P
falsum;
sed
si P
verum et falsum sunt per se accidentia propositionis;
ergo propositionem-esse est propositio
add. seu anticip. sed vac. consequenter quaeritur qua de causa cum dico propositio est non potest E
. E 20va
16.Q7 Consequenter quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
qua de causa
cum dico 'propositio est',
non potest hoc quod dico 'propositio' supponere pro
s. lin. P
hac compositione.
Et si dicat quod hoc
haec P
quia
om. P
propositio
totum SV
non potest esse appellatum partis,
et ideo non potest terminus supponere pro toto
supponere pro toto] communis P
etc.:
Haec nulla causa videtur;
totum enim non potest esse appellatum partis neque simpliciter neque secundum
quid.
Item
Ideo P
, si dicat quod cum dicitur
dico P
'propositio est',
hic
si P
hoc quod dico 'propositio' stat
stet P
pro significato
'propositionis',
et significatum 'propositionis' non
est appellatum 'propositionis',
et ideo non potest hoc nomen
corr. (s. lin.) ex: quod P
'propositio' quod est pars
huius propositionis supponere pro toto:
Nec haec
add. est S,
sed non add. V
causa nec prima videtur esse sufficiens;
significatum enim termini non potest esse appellatum eiusdem
nec
non P
simpliciter nec secundum quid
add. sed exp. c P
.
Terminus autem potest supponere vel simpliciter vel secundum quid
Terminus — quid
om. (hom.) P
pro toto
cuius est pars.
16.Q8 Consequenter quaeratur,
si haec est falsa simpliciter 'propositionem-esse est propositio'
et secundum quid vera,
quomodo est falsa simpliciter et quomodo vera secundum quid
Consequenter — quid
2
om. P
.
Item, si haec est falsa
'propositionem-esse est propositio',
ergo ipsa est propositio,
quia falsitas et veritas
falsitas et veritas] v. et f. P
sunt per se accidentia propositionis.
Et si ipsa est propositio,
et ipsa est, [est] propositio
et — propositio
om. (hom.) E
;
nam si nulla propositio
post est P
est,
et ipsa est propositio, ergo
om. P
ipsa non est.
Eodem modo 'falsum enuntiatur', hoc est falsum,
quia nullum falsum enuntiatur,
quia neque
in P
Socratem-esse-asinum
neque aliquid
om. P
aliud.
Sed si haec est falsa,
et ista
illa P
enuntiatur,
ergo falsum enuntiatur;
ergo haec est vera 'falsum enuntiatur'
nullo particulari falso enuntiato.
Item, '
Item — nec
in ima columna P,
add. neque
in columna P
falsum
add. e E
-enuntiari est falsum', haec autem est falsa aut vera.
Item — nec
in ima columna P,
add. neque
in columna P
Et videtur quod vera,
quia
Item — nec
in ima columna P,
add. neque
in columna P
Socratem-esse-asinum
Socratem-esse-asinum] Socratem-non-esse-asinum E
non enuntiatur,
nec
Item — nec
in ima columna P,
add. neque
in columna P
aliquod falsum
om. P
aliud.
Sed
om. P
contra:
Falsum-enuntiari
add. e E
enuntiatur; et falsum-enuntiari est falsum;
ergo falsum enuntiatur.
Ergo falsum-enuntiari est verum, nullo falso
post particulari P
particulari enuntiato.
Eodem modo est arguendum
in istis 'falsum dicitur
vel forsan: videtur E
' et
'falsum-dici est falsum'.
[Lectio XVII]
Et in hoc quod accidit
Et — accidit
om. E
[7.13.1039a14 tc50].
17.Q1 Sed modo videtur quod haec consequentia
quam supponit Aristoteles [7.15.1039b22-1040a5 tc53], scilicet quod si ideae sint particulares,
quod sunt
sint P
corruptibiles,
non teneat, sicut
bene
om. P
verum est quod ideae habent materiam communiter dictam,
sed non materiam quae est subiectum generationis et corruptionis.
Et ideo non valet 'ideae sunt res particulares habentes materiam;
ergo generabiles' etc.
generabiles etc.] sunt corruptibiles P
;
omnia enim particularia habent materiam,
sed non omnia sunt corruptibilia
omnia sunt corruptibilia] omnes particulares corruptibiles P
.
Particularia enim sensibilia,
ut elementa et mixta, habent materiam
et sunt particularia corruptibilia;
sed particularia non sensibilia habent materiam,
et non sunt corruptibilia, et multa sunt talia.
Et est una solutio quod
Aristoteles non intellexit
intelligit P
de omnibus particularibus
sed de particularibus sensibilibus.
Sed haec
om. P
nulla est,
quia si sic intelligeret, non
om. P
obviaret Platoni;
Plato enim posuit ideas sive universalia esse
particularia intelligibilia
intellia ! P
.
Est etiam
et
ante Est P
alia solutio quod
omnia particularia
particulare P
simpliciter habent materiam,
et per naturam illius materiae habent potentiam ad esse et non esse;
ipsa enim materia est materia primordialissima,
et ipsa est medium inter pure nihil et aliquid,
et sic omnia particularia quantum est
om. P
de sui natura
sunt
add. per se P
corruptibilia. E 20vb
Sed sciendum
secundum P
quod
hoc non intelligat
intellexit P
Aristoteles,
quia
quod P
nusquam
nunquam P
innuit
intendit P
quod
intelligentiae creatae
causatae SV
habeant
habent
post materiam P
materiam,
sed magis oppositum potest extrahi ex suis sermonibus.
Dicit autem quod omnia particularia habent materiam,
et ita credidit quod intellectus creatus
causatus SV
non sit particulare,
sed quod omne particulare sit sensibile et corruptibile
et corruptibile] incorruptibile P
.
Et quod hoc sit verum habetur expresse a Commentatore
super III De anima
super — anima
om. P
;Averroes, In DAn 3.5, ed. F. Crawford, CCAA 6.1: 401-403.
dicit enim ibi
om. P
quod
intellectus creatus
tuus P, causatus SV
,
sive sit
fuerit P
spiritus
species (
corr. (s. lin.) ex: corpus P) EP
sive corpus,
est species
sensus P
.
Unde credidit quod anima mea
mā P
et anima tua,
et sic de aliis, sunt una anima
om. P
numero;
de necesssitate enim
vel
corr. (s. lin.) ex: nihil E
ad hoc ducebatur,
vel quod individua
audimus P
quae modo
quae modo] q. materiae E, quoquomodo P
sunt
sub una specie essent diversa specie.
Et hoc non credidit,
et ideo credidit quod iam dixi;
putavit enim quod
si anima
anima hic singularis] omnia huiusmodi singularia (
corr. ex: singularis) E
hic
huius SV
singularis
anima hic singularis] omnia huiusmodi singularia (
corr. ex: singularis) E
et P 20rb illius
non essent una numero,
quod
et P
quaelibet esset
est E
una species distincta ab altera.
Et similiter credit quod
unaquaeque stella erat una species
om. P
sicut sol,
et etiam putavit quod quilibet angelus
angelo
ante quilibet P
erat
erit E
per se species.
Et ducebatur
dicebatur EP
ad hoc,
quod credidit quod forma non
cum E
potest multiplicari per
materiam nisi
vel potius: uni E, vel P
per generationem
per generationem] et creationem E
et corruptionem.
Formae autem intelligentiarum
non
neque P
sunt
generabiles neque corruptibiles
generabiles neque corruptibiles] c. n. incorruptibiles P
,
et ideo nulla talis forma potest multiplicari per materias
materiam P
.
Et ideo
collo E
credidit
quamlibet
add. sed exp. singularem esse unam E
intelligentiam esse unam
speciem
om. P
per se sicut sol —
quod non est verum;
decipiebatur enim pessime.
Ex hoc patet quod Aristoteles aestimavit
nullum intellectum esse creatum
causatum SV,
om. P
particulare
particularem P
, sed universale.
[Lectio XVIII]
Et necesse est ut sermo sit
Et — sit
om. E
[7.15.1040a9 tc54].
18.Q1 Consequenter
Adhuc P
potest
quaeri
add. circa quaestionem P
de universalibus sic:
Si dicam 'enuntiabile currit',
quaeratur utrum haec propositio possit esse appellatum huius nominis
'enuntiabile'.
Item, quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P,
add. sed exp. h P
utrum
haec tota
om. P
propositio
compositio P
'enuntiabile-currere est enuntiabile' sit neganda.
Et si est neganda, quaeratur causa.
est — hic
om. P
Et si dicat quod cum dico
'enuntiabile-currere est enuntiabile',
hic
est — hic
om. P
hoc quod dico 'enuntiabile
add. hoc P
' quod
exsistit in accusativo casu quod habetur
haberetur P
per regulas praehabitas
praedictas P
stat pro significato,
et significatum termini
terminum E
non est appellatum eiusdem:
Istud
vel forsan: Illud (i
d) P
non videtur causa sufficiens;
nam
unde P
posito quod stet pro appellatis
appellato P
,
adhuc
om. P
est neganda.
Ergo ipsum stare pro significato
appellato P
non est causa quare
haec sit neganda
negativa E
.
Quod
om. P
si hoc quod dico 'enuntiabile' stet
pro appellatis, haec sit neganda
patet: Si dicam 'enuntiabile currit',
hic stat hoc quod dico 'enuntiabile' pro appellatis
haec — appellatis
om. (hom.) P
,
et hic
haec P
similiter 'enuntiabile-currere'.
Quaero ergo:
'hoc-enuntiabile-currere
currit
post lapidem-currere E
', demonstrato
lapidem-currere, 'est enuntiabile',
haec
hoc E
compositio est
post aut P
aut vera aut falsa.
Et videtur quod quaelibet talis sit falsa sic:
Sit quod haec
s. lin. P
sit vera;
ergo 'hoc-enuntiabile-currere', demonstrato lapidem-esse,
est appellatum huius nominis 'enuntiabile'.
Arguo ergo sic:
'Hoc enuntiabile currit', demonstrato lapidem-esse,
et 'enuntiabile currit', idem est praedicatum in hac propositione
et in illa.
Sed cum dico 'hoc enuntiabile currit',
hoc quod dico 'hoc
om. P
enuntiabile' est
et P
appellatum
huius quod dico 'enuntiabile',
quod est subiectum in ista
vel forsan: illa (i
a) P
propositione
'enuntiabile currit'.
Sed datum
dictum P
est quod
om. E
hoc quod dico
hoc quod dico
om. P
'hoc
s. lin. P
-enuntiabile-currere'
est appellatum huius nominis 'enuntiabile'.
Ergo subiectum singularis propositionis,
scilicet huius
add. quod P
'hoc enuntiabile currit',
cum praedicato indefinitae propositionis,
quae est 'enuntiabile currit',
est appellatum subiecti
subiectum E, similiter P
indefinitae propositionis —
quod est impossibile;
subiectum enim huius singularis propositionis
'hoc enuntiabile currit'
primo est sub hoc quod dico 'enuntiabile' tanquam appellatum eius,
antequam hoc quod diE 21raco 'enuntiabile
hoc e. S, henuntiabile V
'
ordinetur sub hoc praedicato 'currere'.
Ergo ex hoc quod dico 'hoc
om. P
enuntiabile' et 'currere',
nunquam erit
est P
unum
om. P
appellatum huius nominis 'enuntiabile';
quodlibet enim appellatum huius nominis 'enuntiabile' quod
est subiectum in indefinita propositione
praedicta
om. P
antecedit praedicatum illius indefinitae.
Ad idem: Si dicam 'omne enuntiabile currit',
hic
om. P
hoc quod dico
'omne' distribuit enuntiabile
omne distribuit enuntiabile] e. distribuitur P
pro suis
om. P
appellatis
et designat appellata
post tempore E
primo
pro uno P
tempore et
natura
vera E
esse sub hoc subiecto 'enuntiabile'
antequam hoc subiectum 'enuntiabile' ordinetur sub hoc praedicato 'currere'.
Ergo omne appellatum huius subiecti 'enuntiabile' antecedit praedicatum huius
propositionis 'enuntiabile currit'.
Ergo praedicatum huius propositionis non est pars
alicuius appellati.
Ergo hoc quod dico 'hoc
om. P
-enuntiabile-currere'
non est appellatum huius nominis 'enuntiabile';
ergo
haec
ergo — est enuntiabile
rep. P,
add. ultra ergo haec erit falsa currere est enuntiabile P
est
erit P
falsa 'enuntiabile-currere est enuntiabile'
ergo — est enuntiabile
rep. P,
add. ultra ergo haec erit falsa currere est enuntiabile P
,
sive hoc quod dico 'enuntiabile' stet pro appellato
sive pro significato
stet — significato
om. P
.
Ex his
hoc P
patet quod
haec est falsa
post simpliciter P
simpliciter
similiter SV
'falsum-enuntiari est falsum',
sive hoc quod dico 'falsum' stet
pro significato sive pro appellato.
Et hoc probandum est sicut praedictum est,
et similiter propositionem-esse non est propositio,
nec falsum-dici est falsum.
Consequenter quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
utrum
utrum — enuntiabile] compositio est e. et P
haec
hoc E
propositio 'enuntiabile
utrum — enuntiabile] compositio est e. et P
universale est enuntiabile' sit vera
vel non.
Et videtur quod non:
Quia
Et — Quia
om. P
si haec esset vera, homo universalis esset
est E
homo —
quod est contra Aristotelem dicentem, "Quod praedicatur de pluribus hominibus
dicentem — universale
2
mg. P
per hoc
nomen 'homo'
per — homo
om. P
non est homo"
[7.13.1038b29-1039a2 tc48].
dicentem — universale
2
mg. P
Igitur
om. P
haec non est vera;
hae
dicentem — universale
2
mg. P
tamen
add. non P
sunt verae:
'enuntiabile universale est
dicentem — universale
2
mg. P
universale
enuntiabile P
'
dicentem — universale
2
mg. P
et
'enuntiabile
post universale P
universale est enuntiabile universale'.
Sed modo quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
utrum haec sit vera
'enuntiabile-universale-currere est universale'.
Et videtur quod sic:
Enuntiabile enim universale
est quoddam
ante est P
singulare,
et non habet aliquod
om. P
appellatum,
et est sub 'universali' tanquam appellatum
add. sed exp. et P
.
Ergo ex
om. E
ipso et aliquo
add. et E
verbo
potest fieri enuntiabile;
ergo enuntiabile-universale-currere est enuntiabile,
sicut enuntiabile-currere
om. P
est compositio,
et
om. P
propositionem-esse est compositio.
Et si haec est vera, ergo
s. lin. P
haec erit vera 'enuntiabile-currere est enuntiabile'.
Esto quod hoc quod dico 'enuntiabile' stet pro significato;
nihil enim aliud est significatum
huius nominis 'enuntiabile
om. P
'
nisi enuntiabile universale.
Et si illud est verum,
nihil quod primo conclusum est est verum.
Haec sunt dubitabilia in maiori parte circa universalia.
Solutio autem istorum
istarum E
determinata est
alibi plane,
et ideo
in corr. (s. lin.) P,
add. (s. lin.) de P
hic nihil ad praesens de eis
hic — eis] ad praesens nihil de hoc P
dicetur.
18.Q2 Sed modo
Sed modo] Similiter P
dubitandum est
circa universalia
add. alio modo SV
,
scilicet utrum
haec conclusio quam concludit Aristoteles in hoc capitulo,
scilicet universalia non
om. P
esse substantias [7.16.1040b26-27 tc57],
sit vera aut non.
Et videtur quod non sit vera:
Genus enim et species
sensus P
de praedicamento substantiae sunt universalia
et sunt substantiae;
nam si non, cum omne quod est
sit P
sit substantia vel accidens,
erunt accidentia — quod falsum est.Cf. Aspall, In Metaph.: "Item, loquendo de universali in genere substantiae, aut est accidens aut substantia. Si substantia, habeo propositum. Si accidens, aut per se aut per accidens. Si per accidens, constat quod [non] nisi substantiarum primarum sive singularium, et tunc cum subiectum potest exsistere sine tali accidente, posset singulare aliquando exsistere sine universali — quod falsum est. Si accidens per se, tunc cum omne accidens per se de suo subiecto per se potest demonstrari, tunc universale de singulari posset demonstrari — quod falsum est" (Cambridge, Gonville & Caius 509-386, fol. 113vb).
Item, ipsa, secundum Aristotelem in libro Praedicamentorum,
sunt substantiae secundae;Aristot., Praed. 5.2a11-19.
ergo sunt substantiae.Cf. Aspall, In Metaph.: "Item, Aristoteles libro Praedicamentorum dividit substantiam per primam et secundam; sed secunda substantia est universale; quare etc." (Cambridge, Gonville & Caius 509-386, fol. 113vb).
Item, esto quod genus non sit substantia, nec
vel P
species;
et praedicantur de substantia;
ergo non-substantia praedicatur
prima est E
de substantia;
ergo oppositum de suo opposito.
Item, quidditas
corr. (mg.) ex: communitas P
substantiae sensibilis
est idem cum eo
cum eo
om. E
cuius est
om. P
quidditas;
et illud cuius est quidditas
est substantia;
ergo quidditas est substantia
ergo — substantia
om. (hom.) P
;
et quidditas est universale;
idem ergo universale et substantia.
Item, dicit Commentator quod
declaratum est quod universale non est substantia
in corr. P
,
et etiam declaratum est quod
s. lin. E
illud
quod definitio
post significat P
significat est substantia.Averroes, In Metaph. 7.59: "Et cum declaratum sit quod universale non est substantia, et quod illud quod significat definitio est substantia, incipiamus perscrutari de hac substantia alio modo" (Iunt. 1552, 8: 97v; Iunt. 1562, 8: 207r).
Forma autem quae est quidditas P 20va est illud
quod significat definitio;
illud enim secundum
add. se P
ipsum
est definitio formae [7.3.1029a27-30 tc8];
ergo forma quae est quidditas est substantia.
Sed quidditas et universale idem.
Ergo universale est substantia.
Vel si universale
om. E
non est substantia,
ut dicit, et forma est substantia,
ergo forma non est universale.
Cum hoc potest quaeri de hoc quod dicit quod
substantia non est simul in pluribus [7.16.1040b25 tc57].
Hoc enim videtur esse
om. P
falsum;
substantia enim secunda
substantia enim secunda] secunda e. substantia simul P
est in pluribus;
ergo
add. est E
substantia.
Et si quis dicat quod nihil aliud intendit
add. hic SV
Aristoteles nisi quod E 21rb
substantia
post secunda P
secunda non est
prima substantia
s. lin. P
,
cum dicit quod universale non
si E
est substantia,
ut genus non est individuum:
Nihil enim dicit.
In vanum
In vanum] Inanum P
enim poneret
add. tot P
rationes
demonstrativas
mg. P
ad hoc
om. P
ostendendum,
universale non esse substantiam
universale — substantiam] quot fecit ad ostendendum universalia non esse substantias P
;
genus enim non esse individuum
est manifestum omnibus
pluribus P
.Cf. Aspall, In Metaph.: "Si dicatur quod universale nominat duo, scilicet intentionem universalis et rem sive naturam communem quae subest intentioni, [et] primo modo non est universale substantia, secundo modo est universale substantia, et nihil aliud concludunt rationes: Contra: Si prima esset, cum Aristoteles probat et concedat
condedat C
universalia non esse substantias, tunc non esset eius probatio et conclusio alia quam ista, 'intentio universalis non est substantia', et hoc quilibet potest videre; quare
quia C
non debet niti ad hoc probandum. Quare
Quia C
cum multum nitatur ad hoc probandum, non solum intendit quod intentio universalis non sit substantia" (Cambridge, Gonville & Caius 509-386, fol. 114ra).
Ad hoc
haec P
dicendum quod
qualitas communis
omnis P
a qua imponitur
add. aliquod P
nomen commune,
utpote qualitas huius nominis 'homo', potest tripliciter
ante potest P
considerari:
[1] Uno modo prout habet esse in anima,
et secundum illud
om. E
esse absolvitur
et
om. P
abstrahitur
post particularibus P
a materia
et a particularibus
partibus P
,
et sic dicitur intellectus cuius primo est ista vox 'homo'. Nota quod
om. P
secundum quod dicit Aristoteles "voces
voce E
sunt notae
add. etc. P
."
Aristot., De interp. 1.16a3-4, tr. Boethii: "Sunt ergo ea quae sunt in voce earum quae sunt in anima passionum notae" (AL 2.1: 5).
Alio modo potest considerari prout habet esse in
particularibus
partibus P
sive in materia,
et hoc est duobus modis:
[3] Aut inquantum ipsa est
in singulis particularibus
partibus EP
,
et secundum hoc esse est ipsa praedicabilis de particularibus
partibus P
,
ut si dicam 'Socrates
quod P
est homo', 'Plato est homo',
hoc nomen 'homo' hic stat pro qualitate communi considerata secundum hoc esse,
et ipsa sic considerata significatur per hoc nomen 'humanitas'
et per hoc nomen 'igneitas'.
[2] Aut prout consideratur in omnibus, non in singulis,
et ipsa
post sic P
sic considerata
significata P
de nullo singulari
particulari SV
est praedicabilis,
et secundum hoc esse nominatur per hoc nomen 'commune'.
Ipsa autem prout consideratur ut
s. lin. P
in singulis
potest considerari dupliciter:
[3a] Aut ut natura absoluta in se alia
om. P
a substantia materiae,
ex qua cum materia fit compositum,
et sic est pars compositi et sic est substantia.
[3b] Aut prout est actus materiae et esse substantiale totum nominans,
et sic est ipsa praedicabilis de singulis.
Prout autem consideratur [1] ut intellectus non est substantia,
sed similitudo sive species substantiae,
nec tamen est aliud per essentiam a forma
add. quae est P
extra animam
animatum E
,
cuius ipsa est
om. P
similitudo sive species,
et secundum hoc esse proprissime ipsa
om. P
dicitur universale.
Unde
s. lin. P
quantum ad istam considerationem ipsius
non mentitur Aristoteles
cum dicit universale non esse substantiam.Cf. Aspall, In Metaph.: "Et si dicatur quod universale duplex habet esse, unum in anima sive in intellectu, et ibi habet eius proprium esse, [et] aliud
ad C
esse
omne C
habet in singulari, et ibi non habet proprium eius esse; et isto modo secundo est substantia, primo autem modo non; et ibi, ut in intellectu, habet eius proprium esse, [et] ideo negat
metaphysica(?) C
Aristoteles ipsum esse subiectum: contra" (Cambridge, Gonville & Caius 509-386, fol. 114ra).
Prout autem consideratur [2] ut ens in multis et non in singulis, consideratur
ut
add. enim P
in materia,
et ipsa sic considerata proprie significatur per hoc quod dico
quod dico] nomen P
'commune'.
Unde
rep. sed corr. P
proprie loquendo haec
hoc E
est falsa,
'commune est in anima';
secundum autem hoc esse non est ipsa substantia
sed est ad-aliquid;
est enim
s. lin. P
ipsa secundum hoc esse relata ad multa,
ita tamen quod ad nullum singulariter
singulorum P
.
Ipsa autem secundum hoc esse
potest dici universale,
licet minus proprie quam secundum esse quod habet in anima.
Quantum igitur ad istam considerationem ipsius non mentitur Aristoteles.
Ipsa autem [3b] prout consideratur secundum esse quod habet in singulis,
ita quod de unoquoque praedicabilis, dicitur sic
ipsa esse
om. P
substantiale
substantialis EP
et actus materiae,
et non dicitur substantia proprie dicta,
dicitur tamen secunda substantia, et hoc est secundum extensionem.
Et ideo
om. P
cum [dicat] Aristoteles
in ista philosophia
proprie de rebus et de
om. P
virtute sermonum
et non secundum extensionem,
dicit verum cum dicit ipsam
non
s. lin. P
esse substantiam.
Secundum autem hoc esse dicitur ipsa
add. esse P
universale,
sed
licet SV
minus proprie quam secundum
om. E
alios modos.
Unde secundum nullam
istam E
considerationem
secundum quam dicitur
add. (s. lin.) esse P
universale
dicitur ipsa substantia.
Et nota quod Aristoteles dicit ipsam
ipsum P
esse universale secundum istos
tres modos et non alio modo.
Prout enim ipsa consideratur [3a] ut pars compositi et
om. P
natura alia a natura
substantiae materiae
s. lin. post est P
est ipsa substantia,
et secundum hoc
om. E
esse non
add. est P
universale,
sed magis individuatur, cum receptum sit in recipiente per modum recipientis et
non per modum recepti.Liber de causis 9.99.46-49: "Quicquid recipietur ab alio recipitur per modum rei accipientis et non receptae."
18.Q3 Consequenter quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
ubi habeant esse universalia:
aut solum in materia,
aut solum in anima,
aut per se
esse P
extra materiam et animam.Cf. Rufus, MMet 7.8: "Quaeritur ubi universalia habeant esse: aut solum in anima, aut per se extra animam et materiam" (Q290.48rb). E 21va
Quod non per se
extra materiam et animam
Quod — animam
om. (hom.) P
,
hoc
praem. et P
improbatIta forsan pro 'probat'. Aristoteles,
quia ponere hoc est ponere formas
substantias P
separatas
sicut
formas quas P
posuit Plato.Cf. Rufus, MMet 7.8: "Quod non per se extra animam et materiam, hoc probat Aristoteles, quia ponere hoc est ponere formas separatas, sicut Aristoteles imponit Platoni" (Q290.48rb).
Sed modo videtur quod habeant esse solum
ante habeant P
in anima
secundum Commentatorem dicentem,
"Universalia non habent esse nisi in anima."
Averroes, In DAn 3.18, ed. F. Crawford, CCAA 6.1: 440. Cf. Rufus, MMet 7.8: "Sed videtur quod solum habeant esse in anima: Tum per Commentatorem, dicentem quod universalia solum habent esse in anima" (Q290.48rb).
Item, intellectus agens facit universalitatem in rebus,Averroes, In DAn 1.8, ed. F. Crawford, CCAA 6.1: 12. et hoc est
om. P
, in abstrahendo dat esse formae quod notatur per hoc nomen 'universale'. Ergo universale est in anima.Cf. Rufus, MMet 7.8: "Tum per hoc quod intellectus agens facit universalitatem in rebus, et hoc est in abstrahando dat esse formae quod notatur per hoc nomen 'universale'" (Q290.48rb). Cf. etiam Aspall, In Metaph.: "Item, dicit Commentator quod intellectus facit universalitatem in rebus — quod non esset verum si universale esset substantia" (Cambridge, Gonville & Caius 509-386, fol. 114ra).
Item, quod est in
om. P
materia est singulare;
receptum enim
om. P
est in recipiente etc.;Liber de causis 9.99.46-49: "Quicquid recipietur ab alio recipitur per modum rei accipientis et non receptae."
et materia est unum
una P
numero;Cf. Averroes, In Metaph. 1.17, Iunt. 1552, 8: 7v; Iunt. 1562, 8: 14v.
forma
om. P
igitur
ergo P
in materia non est universale.
Igitur
Ergo P
universale non habet esse in materia nec per se;
ergo solum
post anima P
in anima.Cf. Rufus, MMet 7.8: "Tum per hoc quod si esset in alio ut in materia, esset singulare, cum materia sit unum numero. Et quod recipitur in alio est
rest(!)
vel forsan: et est E
in ipso per modum [recipientis] etc." (Q290.48rb).
Ad idem: Forma non individuatur nisi per materiam.Cf. Averroes, In Metaph. 1.40, 7.28, Iunt. 1552, 8: 11v, 84r; Iunt. 1562, 8: 23r, 178v; Averroes, In DAn 3.5, ed. F. Crawford, CCAA 6.1: 401-403. Cf. etiam Rufus, MMet 7.8: "Tum per hoc quod forma non individuatur nisi per materiam" (Q290.48rb).
Item, dicit Aristoteles in II Posteriorum,
"Universali exsistenti
exsistente P
uno praeter multa quod
est in anima fit
est P
principium
add. sed exp. actus P
artis et scientiae."
Aristot., APos 2.19.100a6-8.
Contra:
Universale est in multis et de multis;
ergo non est solum in anima.Cf. Rufus, MMet 7.8: "Contrarium videtur per hoc quod universale est in multis et de multis, non ergo solum est in anima" (Q290.48rb). Cf. etiam Aspall, In Metaph.: "Item, quod est natum esse in multis et dici de multis non est in intellectu; sed universale est huiusmodi; quare etc." (Cambridge, Gonville & Caius 509-386, fol. 114ra).
Item, si solum esset in anima,
ergo nihil responderet ei extra animam;
ergo esset quid fictum
significatum P
et non subiectum scientiae.Cf. Rufus, MMet 7.8: "Tum etiam per hoc quod si solum
lectio dubia E
esset
esse E
in anima, et nihil responderet ei extra, esset quiddam fictum" (Q290.48rb).
Ad hoc dicendum quod
secundum propriam acceptionem huius nominis 'universale' significat universale
esse formae quod habet in intellectu,
hoc est prout ipsa est species sive similitudo rei.
Forma tamen
illud P
cuius esse notatur in anima
per hoc nomen 'universale' est extra animam et in materia.
Unde ipsa est res et intellectus, et ipsa exsistens intellectus est similitudo
eiusdem prout est forma rei,
et inquantum est similitudo significatur P 20vb per hoc
nomen 'universale'.
Unde proprie accipiendo hoc nomen 'universale',
dicendum est
om. P
quod universale non habet esse nisi in anima.
Quia tamen
Quia tamen] Attamen P,
add. sed exp. n P
Aristoteles
dicit formam
for
9 P
non solum esse universale prout habet esse in anima,
sed etiam prout habet
add. esse P
extra animam,
et hoc sive ipsa
species P
consideretur inquantum est in multis
add. et P
,
non
om. E
in
n ! P
singulis,
sive consideretur in singulis,
ideo potest dici universale
ante dici P
habere esse in anima et extra animam,
et sive sit commune multis sive praedicabile de singulis.Cf. Rufus, MMet 7.8: "Dicendum quod secundum propriam acceptionem huius nominis 'universale' significat 'universale' esse formae quod habet in intellectu, hoc est prout ipsa est species vel similitudo rei. Forma tamen cuius esse notatur in anima per hoc nomen 'universale' est extra animam et in materia. Unde ipsa est res et intellectus, et ipsa exsistens intellectus est similitudo eiusdem prout est forma rei, et inquantum est similitudo [significatur per hoc nomen 'universale']. Unde proprie accipiendo hoc nomen 'universale' dicendum est quod non habet esse nisi in anima solum. Quia tamen Aristoteles non solum dicit
vel forsan: docet (dt) E
formam esse universale prout habet esse in anima sed prout habet esse extra animam, et hoc sive ipsa consideretur inquantum est in multis et non in singulis, sive consideretur inquantum est in singulis, ideo potest dici universale habere esse in anima et extra animam" (Q290.48va).
[Lectio XIX]
Et si illi dicunt formas
Et — formas
om. E
[7.16.1040b27 tc58].
19.Q1 SedQuaestio 19.Q1 ("Sed — reminisci") deest in codice P. modo potest quaeri de hoc quod dicit Aristoteles quod
intelligibilia
intelligentia E
possunt esse
etsi actu non intelligantur [7.16.1040b34-1041a2].Cf. Averroes, In Metaph. 7.58: "Et ideo dicit, 'Et si nos non videremus stellas' etc., id est, et necesse est ut essentiae rerum intelligibilium sint exsistentes licet non intelligantur. Et intendit quod manifestum est, quoniam quemadmodum sensibilia non sunt sensata in actu donec sentiantur, ita est de intelligibilibus" (Iunt. 1552, 8: 97r; Iunt. 1562, 8: 206r).
Videtur enim oppositum:
Dicit enim in III De anima quod
intellectus agens semper et actu intelligit omnia.Aristot., DAn 3.5.430a17-23.
Et ipse supponit
add. ibi NSV
quod
intellectus agens est pars animae humanae;
nam si non esset pars animae humanae, tunc non esset dubium.
Semper enim intelligibilia intellecta a causa prima;
si enim non essent intellecta ab eo,
non essent omnino.
Ponendo igitur intellectum agentem esse extra,
non est dubium quin semper intelligibilia
intelligentia E
essent intellecta.
Sed cum Aristoteles velit quod
intellectus agens sit pars animae,
et ipse actu omnia intelligit et semper,
ergo intelligibilia
intelligentia E
erunt
semper intellecta a nostro intellectu
et non quandoque et quandoque non.
Ad haec dicendum quod
etsi
si E
intellectus agens sit intra et pars animae,
non tamen quaecumque intelligit intellectus
agens intelligit homo in hac vita;
non enim omnes operationes
quae sunt intellectus [agentis
copulantur ad intellectus hominis;
sed quaecumque operationes sunt intellectus]Omissio per homeoteleuton in E suppletur ex redactione longiori. possibilis
copulantur ad intellectus hominis.
Et quia intellectus qui est agens, qui est pars animae nostrae,
omnia et semper intelligit actu,
ideo nostrum addiscere est tendere ad perfectam
coniunctionem operationum intellectus agentis in ipso homine.
Ex hoc patet quod multa videt illa pars animae quae non videt homo.
Et ideo dicit Aristoteles quod
multa sunt intelligibilia
intelligentia E
quae non semper intelliguntur ab intellectu possibili hominis,
cuius oppositum sequitur ex positione idearum.
Et ideo dicit Aristoteles quod
intelligibilia
intelligentia E
quandoque sunt intellecta,
quandoque non, et quod sunt nova;
aliter enim non esset nostrum addiscere nisi reminisci.Cf. Averroes, In Metaph. 7.58: "Et secundum hoc sequitur ex opinione Aristotelis ut intelligibilia sint nova, et secundum opinionem dicentium formas esse sunt aeterna. ... et rectum est ut contingat dicentibus formas esse ut sint haec intellecta necessaria in actu, etsi non sciantur neque intelligantur, et sic scientia acquisita de novo non erit addiscere, sed rememorari" (Iunt. 1552, 8: 97r; Iunt. 1562, 8: 206r). E 21vb
19.Q2 Sed modo potest quaeri utrum
add. hoc E
sit bona quaestio: 'quare homo est animal' [7.17.1041a20-21 tc59].
Et videtur quod sic:
Subiectum enim est
s. lin. E
compositum,
et de subiecto composito potest fieri interrogatio per
et E
quare.
Contra
Consequenter E
:
Quaestio
praem. Cum P
quare et quaestio quia eadem est
sit P
quaestio.
Ergo si haec est bona quaestio 'quare homo sit animal'
Ergo — animal] Et quaerere utrum homo sit a. est quaestio et P
,
quaerere utrum homo sit animal est quaestio quia
est quaestio quia] erit bona quaestio P
;
ergo
haec enim P
est quaestio ponens in numerum — quod falsum est
quod falsum est
ante ergo P
.
Homo enim
vero P
et animal non sunt duo in numero; animal enim et rationale quae sunt partes hominis sunt unum numero in actu;
ergo multo fortius homo et animal sunt unum numero
animal — animal sunt unum numero
om. (hom.) P
.
Item, si haec est
om. P
quaestio per quare,
ergo
om. P
contingit absolvere istam
per causam
per causam] quaestionem P
;
igitur
ergo P
genus est demonstrabile de specie — quod falsum est.
Intellectus enim non potest separare genus a specie;
ergo non est demonstrabile de specie.
Non
Quae P
est igitur
ergo P
recta interrogatio quaerere quare homo sit animal.
Ad hoc dicendum secundum quod dicit Commentator quod
homo et animal
homo et animal
post sunt P
uno modo sunt unum numero,
et alio modo non.
Eo modo quo sunt unum est quaestio simplex;
illo
eo P
modo quo non sunt unum est quaestio quia.Averroes, In Metaph. 7.59: "et res exsistentes habent dispositiones communes quae praedicantur de omnibus vera praedicatione, et sic apparet eas esse compositas, et quaeritur in eis causa compositionis. ... et rectum est ut interrogatio vera sit quare homo est animal, non quare homo est homo. ... manifestum est enim quod in talibus locis quaeritur per 'quare' causa quae est quidditas rei, quam descripsimus superius descriptione logica, cum dicimus quod est illud quod significat definitio; ista enim causa, quae est forma, declarata est hic duabus declarationibus logicis, quarum altera est definitio et alia interrogatio per 'quare'. ... et causa quae est quidditas rei et forma
formae
Iunt.
eius latet multum, quoniam interrogatur de rebus quae non praedicantur de alio, scilicet in substantiis, et hoc erit per 'quid'. Verbi gratia, quid est homo. ... et causa in difficultate istius quaestionis est quia est quaestio simplex, non composita; quaeritur enim quid sit homo, et non dicitur quare homo est tale" (Iunt. 1552, 8: 97v; Iunt. 1562, 8: 207r-v).
Possumus enim considerare essentiam speciei duobus modis:
aut prout absolvitur
ab individuis,
aut prout multiplicatur
multiplicabilis P
per individua.
Si interrogetur animal de homine prout essentia hominis absolvitur ab individuis,
non est haec essentia illa essentia,
et secundum hunc modum sunt duo in numero,
et sic est
om. P
quaestio
quo E
ponens in numerum.
Si autem animal interrogetur de homine prout essentia hominis multiplicatur
per individua
individuum P
, sic sunt unum,
et sic non est quaestio ponens in numerum.
Sed haec solutio nulla videtur,
quia cum dico 'homo
om. P
est animal',
ex
de P
virtute huius
om. P
sermonis stat hoc quod dico 'homo' in subiecto
prout essentia eius
erat E
est
post multiplicabilis P
multiplicabilis per individua,
et hoc modo non ponit praedicatum in numero cum eo.
Igitur semper remanet haec quaestio simplex 'utrum homo est animal'
et — animal
om. P
.
Et ideo dicendum est forte
post haec P
quod
haec est
om. P
ratio quare Aristoteles dicit quod
potest quaeri sic, 'quare homo est animal'.
Bene enim dicitur 'homo est
om. P
animal rationale' coniunctim
add. sed exp. et non tamen dicitur P
,
et non
ideo P
bene dicitur in coniunctione
ente P
vel cum coniunctione
vel cum coniunctione
mg. ante coniunctione E,
om. P
sic,
'homo est animal et
om. P
rationale',
quia animal
add. et P
, rationale sunt unum
in actu et non duo.
Bene
add. autem P
dicitur 'homo est animal', 'homo est rationale',
et hoc quia animal et rationale sunt duo in potentia.
Bene autem dicitur, demonstrato monacho, 'iste est albus monachus',
et non bene dicitur 'iste est albus et monachus',
nec etiam bene dicitur 'iste est albus', 'iste est monachus',
et hoc est quia ex albo et monacho non fit unum nisi per accidens,
et sunt duo
unum P
in actu et non duo in potentia,
ut
praem. et P
ex eis fiat
post unum P
vere unum
in actu
in actu
om. P
.
Item, bene dicitur 'Socrates
corr. (s. lin.) ex: idem P
est albus et musicus',
et
et — musicus
2
om. (hom.) P
etiam
non E
'Socrates est albus'
et 'Socrates est musicus',
sed non bene dicitur 'Socrates est albus musicus'
et — musicus
2
om. (hom.) P
,
et hoc quia ista
add. duo P
sunt
duo in actu et ex
add. sed exp. s P
his
eis P
non fit unum,
nec per se nec per accidens.
Isti igitur tres modi compositionum sunt diversi.
Quaerit ergo Aristoteles quare est homo
ante est P
animal,
non quia hoc praedicatum ponat
ponit P
in numerum cum subiecto,
sed propter unitatem definitionis,
ut enim designatur
designat S, distinguat V,
add. et E
per hoc quod
partes definitionis sunt unum in actu et duo in potentia
materia E
.
Et prout sunt unum in actu
neutrum
neutra P
differt a definito.
Prout autem sunt duo in potentia habet
hoc P
genus
quod est altera pars definiti potentiam
ut
ideo P
sit pars definitionis speciei oppositae,
et sic differt aliquo modo a specie.
Ut ergo
genus P
significet
vel forsan: significaret (sing
z) P, significaret E
dualitatem
diversitatem P
in potentia
in potentia
om. P
partium ad invicem
et earundem
eorundem P
respectu definiti,
dicit
dico P
quod potest quaeri talis quaestio, 'quare homo est animal',
et
om. E
etiam 'quare
quia E
homo est rationale
rationalis P
',
et propter naturam diversam compositionis
add. in potentia P
quae est istarum
illarum P
partium respectu sui definiti
ante sui P
et consimilium partium et compositionum
consimilium — compositionum] consimilis partium id est consimilium partium P
rerum praedictarum
praedicatarum P
.
Verbi gratia, 'iste
ille P
', demonstrato
demonstratu ! E
monacho,
'est albus monachus',
et 'Socrates est albus et est musicus
monachus EP
' et consimilium.
[Lectio XX]
Et tamen oportet ut habeat
Et — habeat
om. E
[7.17.1041b4 tc60].
20.Q1 SedQuaestio 20.Q1 ("Sed — non actu") deest in codice P. potest dubitari circa hoc argumentum [7.17.1041b11-19 tc 60] tum circa praemissam, tum circa consequentiam.Scilicet, in redactione longiori, 7.20.E2: "Item, si dissolvatur caro, non dissolvitur in carnes, sed in partes quarum una est terra etc. Ergo in significato huius nominis 'caro' est aliquid quod nec est terra nec ignis etc." (S2322.106rb).
Circa praemissam sic:
Ipsa enim patet falsa;
caro enim est homogeneum;
ergo potest dividi in carnes.
Ergo falsum dicit cum dicit, 'si dissolvatur [caro,
non dissolvitur]Omissio in E suppletur ex redactione longiori. in carnes' etc.
Ad hoc dicendum quod caro potest dividi in carnes. E 22ra
Resolvi autem non potest nisi in elementum,
quasi
quare N, quia SV
non resolvitur nisi in ea ex quibus componitur.
Componitur autem tantum ex elementis.
Unde non intendit per illam propositionem quod
caro non dividitur in carnes,
sed quod non resolvitur in carnes.
Consequenter quaeritur quomodo sequitur
praedicta conclusio
corr. ex: quaestio E
ex praemissa.
Item, esto quod conclusio sit vera,
et vocetur illud aliud
quod neque est elementum neque ex elementis B.
Si igitur in significato huius nominis 'caro' est B et quattuor elementa,
caro debet resolvi in B et in quattuor elementa;
et B non est caro, neque elementa sunt caro;
ergo resolvitur in non carnes.
Ergo in significato huius nominis 'caro'
est aliquid quod neque est B
neque aliquid elementorum;
istud argumentum est necessarium si praedictum tenet.
Sit illud aliud C.
Debet igitur caro resolvi in B et in C et in quattuor elementa;
sed C non est caro, nec aliquod alterum est caro;
ergo in significato huius nominis 'caro' est aliquid quod neque est B
neque est C neque aliquod elementum.
Et sic procedendum est in infinitum,
vel primum argumentum non tenet;
sed inconveniens est procedere in infinitum;
non ergo tenet primum argumentum.
Item, si primum argumentum est necessarium,
possum ergo sic arguere:
Binarius est totum quoddam et resolvitur in non binarios,
sed in partes quae sunt unitates.
Ergo in significato huius nominis 'binarius' est aliquid aliud
quam unitates — quod falsum est.
Ad aliud dicendum quod
argumentum quod facit est necessarium, quod patet sic:
Mixtum enim, utpote caro, componitur ex quattuor elementis et forma,
[et forma]Omissio per homeoteleuton in E suppletur ex redactione longiori. est
illud aliud quod neque est elementum neque ex elementis.
Si resolvatur autem illud mixtum,
non debet resolvi in elementa et formam,
sed solum in resolubilia quae sunt elementa;
illud
aliud E
enim in quod resolvitur, illud manere oportet.
Elementa autem post resolutionem mixti manent,
forma nequaquam,
et ideo in formam non resolvitur.
Item, elementum est terminans resolutionem;
forma autem est principium, non elementum;
ergo forma est principium non terminans resolutionem.
Item, forma est finis generationis;
ergo forma principium resolutionis;
ergo non est terminus resolutionis;
igitur in formam non debet mixtum resolvi.
Argumentum igitur suum est bonum:
Caro resolvitur in ea quae terminant resolutionem
(et hoc intendit cum
intendit cum] incidit qui E
dicit,
"Caro non dissolvitur in carnes"
Averroes, In Metaph. 7.60: "Et signum eius quod est aliquod additum elementis est quoniam ista quando dissolvuntur et corrumpuntur, tunc syllaba non resolvitur in syllabas, neque caro in carnes, sicut resolvuntur res congregatae in illa ex quibus congregantur, id est, res in quibus per congregationem non fit aliquod additum" (Iunt. 1552, 8: 98r; Iunt. 1562, 8: 208v).);
et illa non sunt carnes;
ergo in significato huius nominis 'caro' est aliquid quod non est
quattuor elementa.
Nam si nihil esset praeter quattuor elementa,
essent ipsa actu in mixto — cuius oppositum dixit prius,
cum dixit quod compositum
vere unum non est sicut acervus lapidum [7.17.1041b11-12 tc60],
sed ex eis quae sunt in potentia et non actu.
20.Q2 Sed modo potest quaeri utrum forma rerum naturalium
generetur
generatur P
, aut non.
Et quia res naturales quaedam sunt viventes et
om. P
quaedam non,
ideo haec quaestio bifurcata est,
quia potest quaeri de forma rerum
om. P
naturalium non viventium
utrum generetur
generantur P
aut non, et etiam de forma rerum viventium.
Quaeritur igitur
ergo P
primo
de forma rerum non viventium,
ut de formis elementorum, utpote de forma
de forma
om. P
ignis,
utrum
aut P
generatur aut non.
Si generatur,
ergo Aristoteles dicit falsum dicendo in septimo quod
forma non generatur sed compositum [7.8.1033b16-18 tc27].
Sed modo videtur quod generetur sic:
Omnis substantia causata
creata SV
aut procedit in esse
per creationem aut per naturam aut per artem;
ergo forma
add. sed exp. ut c P
aut procedit sic aut sic.
Ergo si forma non generatur
generetur P
,
ergo procedit non a natura;
omnis enim via naturae ducens substantiam ad esse est generatio;
ergo vel procedit ab arte vel a creatione
a creatione] actione P
.
Si ab arte et est res naturalis,
qua ratione igitur
om. P
ista
vel forsan: illa (i
a) P
, et quaelibet alia;
ergo omnia naturalia sunt artificialia — quod falsum est.
Ergo non procedit
producitur SV
in esse per artem.
Ergo producitur in esse
producitur in esse
om. P
per creationem
actionem P
. Forma igitur
ergo P
elementi, utpote ignis, est creata
acta P
;
ergo natura
add. ignis P
otiose operatur,
quia nihil
post ipsa P
ex ipsa producitur
proceditur P
in esse
in esse
om. P
secundum hanc positionem — quod falsum est.
Relinquitur ergo
igitur P
quod est
om. P
generata.
Item, si formae elementorum non producuntur in esse per naturam,
cum ipsae sint magis E 22rb materiales, nullae
materiales nullae] materiale quam universale P
aliae formae producuntur in esse per naturam,
cum sint minus materiales
naturales P
;
ergo non sunt entia nisi
om. P
vel creata vel artificiata —
quod falsum est.
Ergo
add. neque creata quod P,
add. ultra sed exp. non generata patet P,
add. ultra falsum est ergo P
forma elementorum generatur.
Sed modo videtur quod forma elementi
elementorum P
creatur
causetur E
sic:
Non est generata nec
neque P
artificiata; ergo
add. neque P
creata.
Quod non P 21ra generata patet:
Substantia non est corruptibilis;
ipsa est substantia;
ergo ipsa non est corruptibilis;
ergo
ipsa — ergo
om. (hom.) P
nec generabilis.
Quod substantia non sit corruptibilis
Quod — corruptibilis] Maior P
patet:
Quidquid
add. enim P
corrumpitur corrumpitur
post contrarium P
per suum contrarium;
substantiae nihil est contrarium;
ergo substantia non est corruptibilis
est corruptibilis] corrumpitur P
.
Sed quod
om. P
non creetur
creatur P
patet sic:
Detur enim quod forma alicuius elementi,
utpote forma aeris quando ex igne generatur aer,
creetur
creatur P
ex pure nihilo.
Ergo contraria forma, utpote forma ignis,
forma
formae P
aeris adveniente, reducetur in pure nihil
nihilo E
.
Probatio: Cum subiectum corrumpitur, scilicet ignis,
aut forma
om. P
cedit in aliquod manens,
aut in pure nihil, aut est
exit E
aliquid per se exsistens.
Non per se exsistens
Non — exsistens
om. (hom.) P
,
quia tunc esset
add. aliqua P
intelligentia.
Si in
Si in] Si enim E, Sive P
aliquid
aliquod P
manens cedit
cederet P
,
ergo potest extrahi ab illo;
ergo non ex pure nihilo.
Et si haec forma non ex pure nihilo
Et — nihilo
om. (hom.) P
,
ergo nec forma contraria, quia
om. P
de istis formis similis est ratio;
si enim una forma elementaris
corr. in: aeris P
est creata
data P
, et omnes. Ergo forma aeris non est creata
et — creata
om. (hom.) P
— quod est contra positum.
Forma igitur ignis,
adveniente forma aeris,
cedit
cedet P
in pure nihil;
ergo ex ente
ex ente] ente E, exsistente P
actu
praem. in P
fit pure nihil.
Igitur
Ergo si P
hic est transmutatio;
ergo
om. P
est
et P
aliquis motor istius transmutationis;
aut ergo causa prima, aut
add. ergo E
aliquod causatum
creatum S,
sed causatum V
.
Non causatum
creatum S,
sed causatum V
aliquod, probatio:
Ista
Illa P
transmutatio est infinita
corr. in: finita P
;
infinita enim distantia est
s. lin. E
inter
add. illa P
extrema
corr. ex: media P
; ergo motor in ista
vel forsan: illa (i
a) P
transmutatione
oportet ut habeat potentiam infinitam;
sed nullum causatum
creatum S,
sed causatum V
habet potentiam infinitam;
ergo sola
illa P
causa prima erit motor istius transmutationis.
Si igitur ens in actu cedat in pure nihil,
oportet
rep. P
ut causa prima faciat hoc.
Sed contra:
Istud
vel forsan: Illud (i
d) P
non est negandum,
scilicet quod possit hoc facere, et
sed P
tamen hoc non facit.
Probatio: Esse est de genere bonorum;
ergo destruere esse est de genere malorum;
sed ipse
om. P
non est auctor malorum;
ergo non decet ipsum destruere esse; ergo non decet ipsum destruere ens
esse — ens] ipse P
;
ergo non decet ipsum reducere
destruere E
ens in actu in pure nihil;
ergo
add. hoc P
non facit;
nihil
nec P
enim facit nisi
quod decet facere.
Causa ergo prima non est motor istius transmutationis;
nec causatum
creatum S,
sed causatum V
aliquod
aliud P
;
ergo ista
vel forsan: illa (i
a) E
forma non cedet in pure nihil.
Ergo forma aeris producta in materia
materiam E
ignis
non
s. lin. P
creabatur.
Item, forma substantialis ignis
et
add. forma accidentalis et
corr. ex: formae accidentales et E
formae accidentales ipsius
add. seu rep. item formae substantiales ignis et formae accidentales ipsius P
aut ambae manent, aut ambae recedunt,
aut forma substantialis manet
et
add. formae P
accidentales recedunt
cedunt E
, aut e contrario
converso P
. Si ambae manent, igitur
ergo P
forma
substantialis manet in materia ignis:
aut ergo in actu aut in potentia.
Si in
Si in] Sine P
actu, et forma contraria advenit, ergo simul est
om. P
aer et ignis.
Si potentia in materia ignis,
ergo non cedet in pure nihil,
quia potest extrahi
ex materia ignis in qua est in potentia ad actum;
ergo forma contraria non creatur.
Si autem ipsa maneat in materia,
et formae accidentales separantur
corr. (s. lin.) ex: sparantur E, separentur P
,
ergo subiectum contingit esse
post actu P
actu sine passionibus inseparabilibus,
vel accidentia inseparabilia erunt separabilia.
Si autem
erunt — autem] simul P
ipsa forma substantialis separetur a materia,
et formae accidentales maneant
manent P
,
ergo ipsa
om. P
forma substantialis cedit in pure nihil
aut in aliam
aliquam P
materiam
add. sed vac. quod falsum est E
.
Non in pure nihil, hoc probatum
improbatum P
est;
ergo oportet ut transmutetur
transmutentur E
in aliam materiam
aliam materiam] aliquam naturam P
—
quod falsum est.
Et idem est argumentum si ponatur quod formae accidentales una cum forma
substantiali separentur totaliter a materia,
quia accidentia non possunt E 22va transmutari
corr. ex: separari P
,
perimi autem possunt.
Et similiter forma substantialis materialis non potest transmutari.
Item, adhuc est ignis:
Aut ergo alteratur materia ignis ad
aut E, ante SV
expulsionem
expulsionum P
formarum accidentalium, aut non.
Si non, ergo non est alteratio
add. omnino SV
;
ergo nec
non est P
generatio,
quia ista
illa P
non alterantur,
et sicut est de istis,
sic igitur
sic igitur
om. P
et de aliis formis accidentalibus elementorum.
Et hoc est falsum; ergo alterantur.
Ergo praecedit alteratio actualem exsistentiam formae aeris in materia;
ergo praecedit remissio in qualitatibus
quantitatibus P
illis continua;
et si
sic P
remittuntur qualitates illae successive,
ergo forma substantialis non egreditur a materia aliquo modo.
Nam si egrederetur,
ergo maneret ens in actu materia ignis
praeter formam substantialem;
et etiam si egrederetur
ergo — egrederetur
om. (hom.) P
et non cederet
caderet P
in pure nihil,
ergo maneret ens in actu
praeter qualitates accidentales, quae sunt inseparabiles ab ea
praeter — ea] materia ignis praeter formam substantialem P
.
Et si non egreditur
non egreditur] etiam egrederetur P
substantialis
post forma P
forma
sed
haec P
manet in actu,
ergo diminuitur sua virtus et magis et magis
et magis
om. (hom.) P
recedit
ad esse materiale sicut remittuntur qualitates accidentales.
Ergo adveniente contraria
post forma P
forma erit ista
illa P
forma
sub esse diminuto et possibili
potentiali SV
et magis propinquum
propinque P
materiae.
Ergo materia simul cum
simul cum] solum sub P
ista
illa P
forma exsistente
exsistenti P
sub
cum P
esse diminuto est subiectum formae
advenienti; igitur
ergo P
non est creata.
20.Q2A Et potest aliquis
quis P
respondere quod
forma aeris adveniens
advenientis SV
in materiam
materia S,
sed materiam V
ignis venit
totaliter ab extrinseco,
non tamen a
om. E
creante sed ab aere
arte E
extra agente.
Sed contra:
Si forma aeris penitus esset ab extrinseco,
ergo ista
vel forsan: illa (i
a) P
mutatio esset
est P
violenta
et non naturalis.
Probatio: "Violentum est cuius principium est extra,
nihil
nil P
conferente vim passo."
Aristot., ENic 3.1.1110a1-3.
Ignis autem qui patitur in ista
vel forsan: illa (i
a) P
actione
nihil confert in agendo
confert in agendo] consequenter tangendo P
,
et est principium extra secundum istam
secundum istam] figuram P
positionem
potentiam E
.
Ergo ista
vel forsan: illa (i
a) P
transmutatio est violenta.
Ad hoc respondet quis sic:
Aer multiplicat suas
corr. (s. lin.) ex: sua E
virtutes intra partes
materiae ignis,
et sic est aliquod principium intra,
quia virtus aeris
om. P
in materiam
materia P
ignis recepta est
om. P
.
Sed contra:
Loquamur de prima
corr. ex: ipsa P
virtute aeris recepta in materiam ignis;
ista
illa P
virtus antequam recipiebatur
recipiatur P
fuit extra,
et erat ibi
illa P
actio;
ergo totaliter fuit principium extra, nihil conferente vim passo.
In ista
illa P
igitur transmutatione
mutatione P
P 21rb salvabatur tota
ratio violenti;
ergo fuit violenta
violentum P
;
ergo tota operatio virtutum consequentium istam primam virtutem
virtutum P
est violenta.
Item
Inde E
, istae
vel forsan: illae (i
e) P
virtutes sunt intra,
non tamen sicut
sunt P
principium
p
in
n P
intrinsecum,
quia neque
corr. ex: videtur P
sunt materia neque
in P
forma,
sed solum
sed P
motor.
Item
Inde E
, ponamus quod
ars faciendi navem esset in ligno
et ibi operaretur sicut modo facit;
ista
vel forsan: illa (i
a) P
operatio non esset naturalis,
quia etsi
et sic E
ars in ligno esset,
non esset ibi
add. ut P
principium intrinsecum
add. sed vac. quia et sic ars in ligno esset E
nisi accidentaliter tantum.
Similiter istae virtutes etsi sint intra,
non tamen sunt principium intrinsecum,
cum sint
sit P
venientes ab extrinseco.
Item, si solum ab extrinseco venit forma
Item — forma
rep. P
,
materia solum est recipiens;
ergo indifferenter quidlibet potest
poterit P
generari ex quolibet.
Nam si materia solum recipit, non magis est materia
in potentia ad hanc formam
om. P
quam ad quamvis aliam
quamvis aliam] illam P
;
ergo potest
om. P
indifferenter recipere quamlibet;
ergo quidlibet
quodlibet P
potest generari ex quolibet.
Et
om. P
ad hoc potest quis respondere sic quod
conclusum sequeretur si forma posset recipi in quacumque
in quacumque] inquantum est P
materia,
sed non potest
om. P
E 22vb nisi in materia recipiente contrariam formam.
Sed contra:
Haec et sua contraria ambae
aliquando P
veniunt ab extrinseco secundum hanc positionem
propositionem P
;
ergo possunt recipi indifferenter
ante recipi P
in qualibet materia,
ex
praem. ergo P
quo nulli materiae sunt appropriatae.
Ergo haec potest recipi
reci ! E
in qualibet,
et similiter sua contraria.
Item, etsi contraria forma sit in illa materia quae
quod E
debet recipere istam
illam P
, non tamen est causa quare recipiat istam
illam P
,
et contrarium vult praedicta solutio;
habitus enim contrarii non est causa propter quam
in aliquo recipiatur suum contrarium.
Item, si forma penitus
post venit P
venit ab extrinseco,
ergo forma contraria penitus recedet
recedit P
ab illa materia.
Aut ergo cedit
cedet P
in pure nihil, aut in aliam materiam, aut per se.
Non in pure nihil;
nec in aliam
aliquam P
materiam, cum sit materialis;
ergo per se; ergo erit intelligentia aliqua.
Item
Inde E
, si ipsa recedit
recedat P
a materia,
aut ergo formae accidentales egrediuntur cum ea, aut non.
Si non, ergo sunt separabiles — quod falsum est;
non enim est invenire formam ignis praeter qualitates accidentales ipsius ignis.
Si
Sed E
egrediuntur cum ea,
ergo nulla praecedit alteratio;
ergo non est alteratio omnino,
quia si
om. P
circa formas accidentales ignis
om. P
non est alteratio,
ergo nec circa aliquas
omnino
post alias P
alias.
Ad hoc modo
hoc modo] haec respondet quis P
:
Quaelibet forma elementi habet duplex
dupliciter P
esse,
esse
om. P
materiale et esse spirituale.
Secundum esse spirituale quod habet
egreditur a materia propria
add. et P
,
non secundum esse materiale.
Unde forma substantialis ignis et formae accidentales egrediuntur
secundum esse spirituale et non secundum esse materiale.
egrediuntur — accidentales
om. (hom.) P
Sed contra:
Cum egrediuntur forma substantialis et formae accidentales
egrediuntur — accidentales
om. (hom.) P
,
aut praecedunt alterationes, aut non.
Si non, ergo non est alteratio omnino.
Si sic,
ergo qualitates accidentales
qualitates accidentales] formae a. et q. P
plus et plus remittuntur
et ad esse magis materiale
ante magis P
procedunt;
et similiter forma substantialis minus et minus
sub esse actuali
accidentali P
exsistit
et plus et plus ad esse materiale perducitur
producitur P
.
Si igitur in ista transmutatione tam forma substantialis
quam formae accidentales plus et plus ad esse materiale perducuntur
Si — perducuntur
om. P
,
ergo in fine istius
transmutationis
in — transmutationis] infinitae transmutationes P
sub esse materiali
add. simpliciter P
exsistunt
et non sub esse spirituali.
Ergo non egrediuntur per esse spirituale
Ergo — spirituale
om. P
;
cedunt
post ergo P
ergo in ipsam materiam; ergo ab ipsa extrahuntur;
non ergo ab extrinseco veniunt huiusmodi formae elementorum.
Alio modo potest quis in ista quaestione respondere,
scilicet quod forma aeris partim ab extrinseco, partim ab intrinseco venit.
Sed contra:
Positio ponens latentiam
latitentiam E
formarum nulla est,
sed qui sic ponit ponit latentiam
latitentiam E
formarum,
quia ponit formas venire
post modo P
aliquo modo ab intrinseco
extrinseco EP
,
et sic ibi esse et latere.
Et
Sed P
ad hoc potest sustinens hanc opinionem
positionem P
sic
om. P
respondere:
Qui ponit formas esse in materia in
om. P
actu
ponit latentiam
latitentiam E
formarum,
sed qui ponit eas esse in potentia non hoc ponit.
Unde qui ponit formam venire
post partim P
partim ab extrinseco, partim ab intrinseco,
ponit ipsam esse
in materia
in materia
post potentia P
in potentia
et non actu
et non actu
om. P
.
Sed
add. contra P
ipsa in materia exsistens
ante in P
est substantia quae est forma,
licet non ultima.
Omnis substantia manens in actu substantia quae est forma in materia
est
add. sed exp. in E
actu in materia
est — materia
om. (hom.) P
;
ista
vel forsan: illa (i
a) P
est
rep. P
talis;
ergo est actu in materia.
Item, haec forma manens in materia ignis manet sub specie formae ignis;
ergo habet qualitates accidentales in actu;
et forma aeris est
add. sibi E
in actu;
ergo contraria sunt ibi
om. P
in actu — quod falsum est.
Et si quis dicat quod ipsa non manet sub specie formae ignis:
Quaeratur
Quaero
(s. lin.) P
ergo
quo P
quomodo manet ibi.
Et inde
Et inde] Item P
quaeratur
quaero P
quomodo est
ipsa aliquo modo ab extrinseco
ipsa — extrinseco] ibi P
.
Et si quis dicat quod virtutes aeris
Et — aeris] Item ipsum P
ingrediuntur
ingreditur P
materiam ignis et extrahunt
extrahitur P
a materia
a materia] materiam E
formam
forma P
aeris de potentia
ipsa P
ad actum:
Quaeratur
vel forsan: Quaeritur (q
ur) P
:
Post istam
vel forsan: illam (i
am) P
extractionem factam,
aut remanent
remanents ! P
ibi
om. P
istae
vel forsan: illae (i
e) P
virtutes aut recedunt.
Si recedunt, quomodo
quoquomodo P
E 23ra recedunt?
Si remanent, otiose
quoquomodo P
remanent;
ipsa enim forma iam extracta est.
Ad primam quaestionem [20.Q2] sic respondendum quod
formae elementorum non creantur, sed generantur
formae — generantur] forma elementorum non creatur sed generatur P
per accidens —
verbi gratia, forma aeris.
Et nota quod forma dupliciter consideratur:
Aut inquantum est esse et actus materiae,
et sic consideratur ut qualitas,
et
vel E
secundum hoc esse
non est ipsa neque prior neque posterior composito
add. c P
.
Alio modo consideratur prout ipsa
est
consideratur — est] potest ipsa esse P
natura in se ex qua
cum materia fit compositum
om. P
.
Sed contra:
Omne per se prius est eo quod per accidens;
ergo si forma generatur per accidens, et compositum per se,
prior est generatio compositi quam generatio
om. P
formae;
ergo prius est compositum quam forma
ergo — forma
om. P
—
quod falsum est.
Ad quod
haec P
dicendum quod
una et eadem est generatio numero
ante est P
compositi et formae,
sed compositi P 21va per se
add. et P
, formae per accidens,
et ab agente
corr. (s. lin.) ex: gente E
uno numero et ab eadem operatione numero.
Generatio autem compositi,
etsi sit compositi et formae,
prior
praem. tamen P
est respectu compositi
corr. ex: formae P
quam respectu formae hac de causa,
quia proprie et per se convenit composito
puncto P
generari,
improprie et per accidens formae.
Non tamen sequitur quod esse primo conveniat
composito quam formae, quia
corr. ex: et E,
praem. et P
adeo proprie et per se convenit esse formae,
et forte magis, sicut et composito.Cf. Rufus, MMet 7.9: "De hoc autem quod hic dicit Aristoteles quod forma non generatur sed compositum, nota quod formae et compositi est una et eadem generatio secundum numerum et ab agente uno, sed differenter quoniam compositi est generatio per se, formae autem per accidens. [Non] tamen sequitur quod esse primo conveniat composito quam formae, quia adeo proprie et per se convenit esse formae sicut et composito, et forte veriori modo" (Q290.48va).
Ad aliam quaestionem [20.Q2A] sic respondendum
respondit P
quod
forma partim
corr. (mg.) ex: quaedam P
est ab extrinseco, partim ab intrinseco.
Ab extrinseco, quia virtutes ingredientes fiunt pars
formae ultimae
om. P
—
pars, dico, qualitativa et non quantitativa.
Ad aliud argumentum
aliud argumentum] rationem P
in oppositum dicendum quod
forma manet in potentia in materia et non manet sub specie formae
sub qua prius fuit.
Verbi gratia,
forma istius aeris est in potentia in materia istius ignis;
ipsa enim
add. ibi P
exsistens non est sub specie formae aeris;
ex remissionibus enim factis in ipsa
ipso P
et in formis accidentalibus fiebat
deperditio illius
quod addit
addet P
differentia
super naturam
corr. ex: materiam E
generis.
Unde nihil
non P
manet ex ista
vel forsan: illa (i
a) P
forma
nisi sola intentio generis.
Et hoc non est dictu intentio communis praedicabilis,
sed illud quod ibi exsistit
de natura formae aeris est individuum sub forma,
unde est forma particularis.
Ipsa igitur ibi
s. lin. P
exsistens est individuum
sub solo genere,
et ideo est ens diminutum;
non enim
om. P
potest esse ens perfectum sub genere,
quin sit sub
ab E
aliqua eius specie.
Hoc modo dicitur 'forma aeris est
esse P
in potentia in
om. E
materia ignis':
Cum consequenter agat aer in ignem,
ingrediuntur virtutes aeris et movent materiam ignis
et extrahunt istam naturam
istam naturam] illam materiam P
entem individuum
sub genere et quid diminutum,
et istae
vel forsan: illae (i
e) P
virtutes cum in principio sint motor,
in fine transmutationis cedunt
cadunt P
in naturam differentiae.
Unde ex istis et ex natura ente sub genere
sive ex intentione
post generis P
generis
fit vere unum
add. sed exp. scilicet E
in actu,
scilicet forma aeris generati,
et sic unum elementum ex materia alterius generatur.Nota marginalis in E: "Deficit hic quaestio de
rep. sed corr. E
formis rerum viventium utrum generentur." Cf. Rufus, MMet 7.9: "Nota etiam quod formae naturales inductae in materiam et etiam ut est mutua elementorum generatio, partim est ab intrinseco et partim ab extrinseco per virtutem agentis. Et hoc sic intellige quod forma manet in potentia in materia et non manet in ea sub specie formae sub qua prius fuit. Verbi gratia: forma istius aeris est in potentia in materia istius ignis; ipsa ibi exsistens non est sub specie aeris. Ex remissionibus enim factis in ipsa et in formis accidentalibus fiebat deperditio illius quod addit differentia super materiam generis. Unde nihil manet ex ista forma nisi sola intentio generis, et hoc non est dictu intentio communis praedicabilis, sed istud quod ibi exsistit de natura formae aeris est individuum sub forma; unde est forma particularis. Ipsa igitur ibi exsistens est individuum sub solo genere, et ideo est ens diminutum; non enim potest esse ens perfectum sub genere quin sit sub alia eius specie. Hoc modo dicitur forma aeris esse in potentia in materia ignis. Sed cum consequenter agit
agat E
aer in ignem, ingrediuntur virtutes aeris et movent materiam ignis et extrahunt istam naturam entem individuum sub genere. Et istae virtutes aeris cum in principio sint motor, in fine transmutationis cedunt in naturam differentiae. Unde ex istis et ex ista natura ente sub genere sive ex intentione generis fit vere unum in actu, scilicet forma aeris generati, et sic unum elementum ex materia alterius generatur" (Q290.48va).