[Tractatus VIII (Eta)
Lectio I]
Oportet nos congregare
Oportet nos congregare
om. E
[8.1.1042a3 tc1].
[Lectio II]
2.E1 Dubitatur
Dubitatur — propositione] In speciali sic procedit dicens NSV
1
Dubitatur — propositione] In speciali sic procedit dicens NSV
de
Dubitatur — propositione] In speciali sic procedit dicens NSV
illa
vel forsan: ista (i
a) P
propositione
Dubitatur — propositione] In speciali sic procedit dicens NSV
, 'omnes substantiae sensibiles habent materiam propriam
om. SV
' [8.1.1042a25-26 tc3]. Et illa
vel forsan: ista (i
a) P
propositio secundum Commentatorem
probatur in scientia naturali;Averroes, In Metaph. 8.3: "Hoc quod dicit, quod omnes substantiae sensibiles habeant materiam, declaratum est in scientia naturali" (Iunt. 1552, 8: 99r; Iunt. 1562, 8: 210v).
probatum enim ibi est quod omne tangibile habet materiam.
Intendit igitur per hoc 'sensibile' tangibile,
unde sic glossat.
Sed nota quod non est propositio vera
sic intelligenda immo (imo V) largiorem veritatem habet intelligenda enim est propositio SV
de omnibus sensibilibus
sensibus P
. Caelum habet materiam localem
om. SV
; in hoc intendit Aristoteles tamen quod caelum [non] habet materiam transmutabilem
in — transmutabilem] et hoc innuit Aristoteles cum dicit et necesse est ut imaginemur (prima generetur ? V) materiam (materia V) in remota dicit autem Commentator quod caelum habet materiam localem sed non habet materiam SV
in potentia ad formas diversas [8.1.1042b3-6 tc4].Cf. Averroes, In Metaph. 8.4: "Deinde dicit, 'Et aliae transmutationes' etc., id est, et aliae transmutationes sequuntur illam quae est in substantia, scilicet quoniam illud quod habet transmutationem quae est in substantia habet alias transmutationes. Transmutationes autem in loco non debet sequi una aut plures aliarum transmutationum, et ideo non est necesse ut omne habens materiam localem habeat materiam generabilem et corruptibilem. Et innuit per hoc quod declaratum est in scientia naturali, quod caelum habet materiam localem, et tamen non habet materiam generabilem et corruptibilem. Et ideo videmus quod caelum non componitur ex materia quae est in potentia et forma quae est in actu" (Iunt. 1552, 8: 99v; Iunt. 1562, 8: 211r). P 21vb Hoc nihil est, quia
etsi non habeat materiam in potentia ad diversas formas,
nihilominus est
add. sua SV
materia in potentia.
2.Q1 Sed modo quaeritur
vel forsan: quaeratur (q
ur) P
cum dicit,
"Omnes substantiae sensibiles habent materiam"
[8.1.1042a25-26 tc3],
cuiusmodi praedicatio est, aut per se aut per accidens.
Et si per se, aut primo modo aut secundo, et quomodo
quoquomodo P
se habet hoc praedicatum 'habere materiam'
ad hoc quod dico 'sensibile' quod est pars subiecti.
Ad haec dicendum quod sensibile unde sensibile est situale
habituale enim P
.
Unde sensibile exigit materiam situalem,
et ideo sensibile non est intelligibile ultimum,
eo
et P
quod intelligibile ultimum situale non est.
Hoc praedicatum igitur 'habere materiam' — dico, situalem — definit sensibile;
prius enim est habere materiam situalem quam esse sensibile,
et quod habet materiam situalem est sensibile.
Et ideo bene dicit cum dicit quod substantia sensibilis habet materiam,
et debetis intelligere situalem;
per istam igitur propositionem innuit materiam
esse.
2.Q2 Sed modo videtur quod calor
sit forma substantialis ipsius ignis;
inseparabile enim est ab igne, et ipso corrupto corrumpitur ignis.
Et plures dicunt quod
formae substantiales elementorum sunt qualitates
post accidentales P
accidentales eorum
om. P
, utpote calor forma
om. P
substantialis ignis.Cf. Averroes, In Metaph. 8.5: "Sed tamen hic est quaestio. Existimatur enim quod quaedam qualitates passivae sunt differentiae quibusdam entibus, ut calor igni et humiditas aeri et siccitas terrae, quoniam si aliqua istarum qualitatum auferatur, auferetur illud ens, quoniam si calor auferatur ab igne, non remanebit ignis. Et ideo videmus plures expositores dicentes aperte quod differentiae substantiales istorum elementorum sunt in istis qualitatibus" (Iunt. 1552, 8: 100r; Iunt. 1562, 8: 213r).
Ad hoc dicendum quod non sunt formae substantiales
om. P
elementorum;
impossibile enim est ut aliquid sit
post se P
in se accidens
et in respectu alterius substantia.
Oportet enim ut prius sit substantia in se quam in respectu alterius,
et ideo non potest
ponit P
aliquid esse accidens in se et facere
substantiam; non enim
non enim] et ideo non P
est substantia quia facit substantiam,
sed quia est substantia, ideo
om. P
facit substantiam.Cf. Averroes, In Metaph. 8.5: "Sed ex hoc sequitur inconveniens, scilicet quod aliquid sit in se qualitas et in respectu alterius sit substantia, et substantia non dicitur in respectu alicuius" (Iunt. 1552, 8: 100r; Iunt. 1562, 8: 213r).
Item, si calor esset forma substantialis ignis,
ergo
igitur P
cum compositum mixtum
in eum(?) E
sit calidum,
E 23rb participabit definitionem ignis — quod falsum est
ignis P
.Cf. Averroes, In Metaph. 8.5: "Dicamus nos igitur quod via ad sciendum hoc est via qua ivit Aristoteles in perscrutatione de simplicibus et compositis, quoniam si calor in igne erit differentia substantialis, tunc composita habebunt definitiones ignis" (Iunt. 1552, 8: 100r; Iunt. 1562, 8: 213r-v).
Item
add. si P
, ignis unum in actu est
ante unum P
, et calor est
sit P
forma eius;
igitur compositum ex substantia
subiecto P
et accidente est
vere unum in actu et duo in potentia — quod falsum est.Cf. Averroes, In Metaph. 8.5: "Calidum enim componitur ex substantia et qualitate, aut componitur ex substantia et accidentibus, et erunt unum in actu et duo in potentia. Et ex hoc apparet quod calor non potest esse differentia substantialis" (Iunt. 1552, 8: 100r; Iunt. 1562, 8: 213v).
Item, calor est inseparabile accidens ignis,
et similiter motus ad superius
ad superius] substantiis P
. Calor autem maximus est actio formae ignis exsistentis in
materia extranea, quia in materia propria non est maxime calidus
calidum P
, etsi propinquior ibi
post sit P
sit radiis solaribus. Radii enim solares possunt gignere calorem in materia grossa magis quam in materia subtili
substantiali P
.Cf. Averroes, In Metaph. 8.5: "Et scire debes quod actio formae ignis quae sequitur formam ignis est calor maximus et motus ad superius" (Iunt. 1552, 8: 100v; Iunt. 1562, 8: 213v).
Et dicit Commentator
consequenter P
quia
quod P
calor in igne est
et P
sicut abscissio in cultello
cutello(!) E
et sicut
sunt E
actio manus in manu
navi P
, non sicut ambulatio in ambulante.Averroes, In Metaph. 8.5: "Calor igitur in igne est sicut abscissio in cultello et actio manus in manu, non quasi albatio in albato" (Iunt. 1552, 8: 100v; Iunt. 1562, 8: 213v).
2.Q3 Sed modo potest quaeri circa mixtionem, et primo
quomodo
quando P
elementa veniunt in compositionem mixti. Cum enim mixtum
mixtio P
in terra generetur
(dicit enim Aristoteles quod proprius locus mixti est terra),Aristot., DGen 2.8.334b31-32. quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
quid defert ignem a sua regione hic
hinc P
ad compositionem mixti.
Videtur enim quod violentus
post motus P
motus antecedebat
antecebat(!) P
generationem cuiuslibet
om. P
mixti; motus enim
om. P
ignis
mixti E
deorsum est violentus.
Ex quo
add. ergo P
oportet quod ignis descendat, erit semper motus
add. eius P
violentus
in ista
vel forsan: illa (i
a) P
generatione.Cf. Anon., In DGen: "Sequens dubitatio est, cum miscibilia in mixto sint simul, et prius separata erant in locis suis diversis et distincta, quomodo veniunt ad constitutionem alicuius mixti; dicendo enim quod sic, aut enim veniunt in locum alicuius miscibilis aut in locum alium. ... Si vero in locum alicuius miscibilis, ut in loco terrae, aeris, vel aquae, motus alicuius miscibilis ad illum locum erit violentus et non naturalis" (Oxford, Corpus Christi 119, fol. 9va).
Ad hoc dicendum quod aer et aqua tangunt superficiem terrae. Ideo quantum est ex parte ipsorum non est motus violentus in generatione
Ad — generatione
om. (hom.) P
alicuius elementi sive
elementi sive
om. P
mixti.
Ignis enim
autem SV
sive
sicut P
quodvis elementum potest hic generari
ante hic P
in medio.
Non
Nec P
tamen oportet ut ignis qui sursum
post est P
est descendat,
posito etiam quod nullus esset
sit P
hic ignis
ante hic P
in medio actu exsistens
om. P
. Potest enim ignis generari ex materia terrae per virtutes solares et aliarum
stellarum, et non solum hic
hoc P
, sed etiam in aere.
Probatum enim
om. P
est quod ignis potest accendi speculis
spiritualis E
concavis ad solem
positis, et hoc per aggregationem
congregationem SV
radiorum
radiarum(!) E
solarium et aliarum stellarum.Cf. Anon., In DGen: "Forte dicet quod tria elementa simul sunt tangentia se in locis convenientibus mixtioni, sicut terra, aqua, et aer, et quod quartum coniugit ipsos in omni mixtione non mediante suo motu, sed influentia radiorum solis et aliarum stellarum deferentium secum totum corpus ignis" (Oxford, Corpus Christi 119, fol. 9va).
2.Q4 Consequenter
Sed modo P
potest quaeri quomodo
quae P
elementa veniant
veniunt P
in compositionem
mixti et quomodo
quando P
ibi uniantur.
Sed modo
Sed modo] Et P
videtur quod nullum mixtum potest fieri ex his.
Probatio: Ad hoc quod
hoc quod] haec P
uniantur oportet quod quidlibet
quilibet P
agat in quolibet; ergo ignis recipiet in se virtutes cuiuslibet
elementi
ignis — Ergo
om. (hom.) P
alterius
add. ergo habet suam formam per esse diminutum et virtutes cuiuslibet alterius elementi E
et similiter de quolibet elemento.
Ergo
ignis — Ergo
om. (hom.) P
forma cuiuslibet remittitur
add. et P
; quodlibet ergo habet suam formam
corr. ex: materiam P
per esse diminutum et virtutes
om. P
cuiuslibet
cuilibet P,
add. sed exp. elementi E
alterius elementi in se; ergo quodlibet est mixtum; ergo antequam mixtum
post fiat P
fiat ex his,
ista quattuor erunt iam mixta.
Sed mixta non
add. iam P
miscentur ad invicem; mixtio enim est miscibilium unio et non mixtorum.Cf. Aristot., DGen 1.10.328b22.
Igitur ex his quattuor elementis numquam fiet
fit P
mixtum aliquod.
Et si quis dicat quod ex mixtis potest fieri mixtum, et ita potest fieri aliquod
om. P
mixtum ex quattuor
in corr. P
elementis, licet sint mixta:
Accidet ei
s. lin. P
infinitas
infinita P
, quia similis est quaestio de miscibilibus quae componunt mixta ex quibus fit illud
vel forsan: istud (i
d) P
mixtum, sicut et de componentibus illud
vel forsan: istud (i
d) P
mixtum.
Item, quae sunt unum per mixtionem
unionem P
uniuntur in situ; quattuor elementa non possunt uniri
possunt uniri] uniuntur P
in situ; ergo ex his non potest fieri unum
post vere P
vere per mixtionem. Quod autem non possunt
possint P
uniri in situ sic:
Si E 23va enim unirentur in situ,
quodlibet istorum posset recipere aliud in se et esse unum
Si — unum
om. P
cum eo secundum situm.
Corpus autem impossibile est recipere corpus et uniri cum eo secundum situm.
Cum igitur quodlibet istorum sit corpus, impossibile est
post situm P
ista uniri secundum situm.Cf. Bacon, Q10Met 7: "in libro De Generatione, ea que sunt miscibilia prius sunt divisa, et talia sunt nata cum sunt; igitur miscibilia si fiant unum, oportet quod prius divisa sint et postea concurrant, ergo similiter elementa. Quando ergo elementa concurrunt, aut unum stat extra aliud, aut unum ingreditur dimensiones alterius, et hoc est impossibile, ergo liquet quod unum [est] extra dimensiones alterius, ergo ex illis fit unum aggregatione solum, non vere unum" (ed. R. Steele & F. Delorme, OHI 10: 249). Cf. etiam Anon., In DGen: "Item, quaecumque uniuntur
uniutur C
per mixtionem uniuntur in situ; quattuor elementa non uniuntur in situ, cum corpus non possit penetrare corpus; ergo, ut videtur, falsum supponit quaestio
quo C
quaerens causam unionis miscibilium ad invicem" (Oxford, Corpus Christi 119, fol. 9va).
Et ad hoc
ad hoc] adhuc P
dicet quis quod quodlibet
om. P
elementum recipit aliud
aliquod P
infra partes sui,
et ex hoc fit contactus istorum ad invicem; post contactum autem fiunt
sunt P
alterationes in qualitatibus activis et
passivis, et post istarum
istas P
alterationes fiunt
sunt P
ista unius naturae, et tunc fit vere
ante fit P
unum ex his.
Sed contra:
Si secundum hunc modum fieret mixtum, non est mixtum nisi secundum quantitatem quattuor elementorum
ante quattuor P
venientium in compositionem
compositione E
mixti. P 22ra
Item, secundum istam opinionem
compositionem P
quodlibet mixtum esset homogeneum.
Item, terra terrae statim non continuatur
continuantur P
, et hoc quia habet figuram in se
in se
post terminatam P
terminatam; aqua autem
om. P
aquae continuatur, et hoc quia humidum est
om. P
male terminabile proprio termino et bene alieno.
Mixtum magis habet figuram terminatam
terminatum(!) E
quam elementum; ergo mixtum mixto minus continuatur
aggregatur P
quam elementum
add. e(!) E
elemento.
Sed elementum elemento non continuatur, ut probatum
praedictum P
est. Ergo mixtum mixto non continuatur.
Igitur
Ergo
post si P
si ad compositionem mixti oportet ut elementa
add. venientia SV
sint mixta,
ex his non fiet unum.
Ad hoc dicendum quod elementa in actu exsistentia et sub propriis materiebus non possunt uniri
in compositionem alicuius mixti; unitio enim solum formarum
forma P
est.
Debemus igitur imaginari qualiter fit
sit E
mixtum secundum hunc modum, scilicet [quod] in compositione alicuius
cuiuslibet SV
mixti sufficit ut materia unius elementi
ante unius P
sit prima materia totius mixti.
Terra enim maior pars est in quolibet mixto; unde materia ipsius terrae est
est ... et] et ... est P
prima materia et
est ... et] et ... est P
subiectum cuiuslibet mixti.
Ad hoc autem ut fiat mixtum aliquod
non oportet ut congregentur
aggregentur P
omnia
post simul P
simul quattuor elementa, sed sufficit ut aer multiplicet suam virtutem
corr. ex: speciem P
in materiam
materia P
terrae, et similiter aqua et ignis
add. et E
si sit aliquis particularis.
Et si non sit, sufficiunt radii
corr. (s. lin.) ex: medii P
solares quantum est
quantum est
om. P
ad generandum naturam
materiam P
igneam.
Virtutes igitur
enim S,
sed igitur V
aliorum
istorum P
trium elementorum in materiam terrae receptae ibi operantur
ibi operantur] separantur P
, et corrumpitur intensio
vel forsan: intentio E
formae terrae; corrupta autem intensione
intentione E
formae terrae ex virtutibus aliorum elementorum et ex forma ipsius terrae sub esse diminuto
diminu
to(!) E
exsistenti
om. P
fit vere unum mixtum.
Post enim receptionem
corruptionem E
virtutum elementarium in materiam terrae et actionem istarum ad invicem accidit
accidet P
unitas in
et P
natura et non contrarietas, et ideo potest fieri unum mixtum
unum mixtum] vere u.
ante fieri P
ex his.Cf. Bacon, Q10Met 7: "de unitate mixti non contingit aliquod assignare sine generatione mixti; et circa generationem mixti duplex est positio; una quod quatuor elementa concurrunt in locum mixtionis, ut unum fiat ex eis; alia est quod de potentia quarti elementi educuntur forme aliorum trium et inducuntur ibi citra intensionem, et corrumpitur forma illius quarti similiter citra intensionem, et sic generatur omne mixtum. Sicut ex massa terre, vel aque, quia ibi est locus mixtionis, et ignis descendit per radios solares, et aer est ibi, illa tria agunt ubique in illa massa terre corrumpendo citra intensionem ubique forma terre, et imprimendo formam propriam, et sic generant ibi suam formam citra intensionem. Et hec positio est possibilis, prima est impossibilis, quia nunquam fieret unum ex illis" (ed. R. Steele & F. Delorme, OHI 10: 250). Cf. etiam Anon., In DGen: "Intellige ergo quod cum duorum illorum, scilicet aer et aqua, simul sunt in superficie terrae, et ita terra, quod quartum, scilicet ignis, manens ignis non defertur deorsum ad superficiem terrae, ita quod ignis aliquo motu locali exit a sua regione
sua regione] suam regionem C
, sed sufficiunt radii solares ad generandum extra suum locum, sicut patet positis speculis ad solem, et hoc quia in quolibet elementorum est radicaliter forma alterius elementi et sicut forma generis, quae non indiget nisi generante transmutante ad hoc quod exeat de potentia ad actum" (Oxford, Corpus Christi 119, fol. 9vb).
2.N1 Sed nota quod
non semper exiguntur quattuor elementa extra actu exsistentia
ad hoc ut fiat mixtum, sed duo sufficiunt, utpote terra et aer.
Terra enim ex se habet siccitatem et frigiditatem
siccitatem et frigiditatem] f. et s. P
; aer autem caliditatem et humiditatem. Agat ergo aer
Agat ergo aer] Cum autem aer agat P
in terram; remittatur
remittitur P
siccitas et [frigiditas]; similiter
add. et P
caliditas et humiditas.
In materia igitur
ergo P
terrae
elementorum P
est natura
corr. ex: materia P
quattuor
post elementorum P
elementorum, quia natura calidi et sicci, frigidi et sicci, calidi et humidi, frigidi et
humidi
calidi — humidi
2] c. et frigidi et h. et sicci P
. Ergo ex his potest fieri mixtum.Cf. Anon., In DGen: "Sed modo dubitatur utrum duo elementa tantum agentia et patientia ad constitutionem alicuius mixti sufficiant vel non. Quod sic videtur, quia si quattuor extrema duarum contrarietatum cum suis mediis sufficiant ad constituendum mixtum, et hoc inveniatur, posito quod ignis agat in aquam vel e converso, haec duo videntur sufficere. Eadem ratione terra et aer" (Oxford, Corpus Christi 119, fol. 10va).
2.Q5 Consequenter quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
de hoc quod
dicit Commentator quod in mixto necesse est aliquid esse
necesse est aliquid esse] oportet esse a. P
additum quod neque est elementum neque ex elementis, et hoc est forma.Averroes, In Metaph. 7.60: "et cum sit declaratum hic esse aliqua composita ex quibus congregatur unum in actu, non sicut composita ex rebus ex quibus non fit unum nisi per contactum, ut acervus congregatus ex pluribus granis, sed ex congregato ex eis fiet aliquod additum aliud a componentibus, ut syllaba quae fit ex litteris. Syllaba enim non est litterae ex quibus fit, sed est aliquod additum litteris, et similiter caro non est terra et ignis ex quibus componitur, sed est aliquod aliud additum. ... si fuerit ex elementis, erit in eo aliquod additum eis, et si fuerit elementum, continget ut habeant etiam alia elementa aliquod additum. Et est forma, et si non, non fieret aliquod hic" (Iunt. 1552, 8: 98r; Iunt. 1562, 8: 208v-209r).
Videtur enim quod dicat
dicit P
falsum, quia si forma est addita, ergo
om. P
venit ab extrinseco; non ergo per
add. naturam neque per P
viam naturae.
Item, quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
unde est forma mixti.
Et si quis
om. P
dicat quod ex commixtione
mixtione P
quattuor elementorum:
Contra: Verum
Manifestum P
est quod calidum et
quod calidum et] con (9) P
frigidum sunt contraria, et ideo habent medium, similiter
simpliciter E
siccum et humidum; medium tamen inter frigidum et calidum non
contrariatur E 23vb medio inter siccum et humidum
medium — humidum
om. (hom.) P
. Ex his igitur non potest fieri vere unum
om. SV
mixtum
om. P
.Cf. Anon., In DGen: "Item, mixtio est confusio quattuor qualitatum, calidum, frigidum, etc. Argue ergo sic: Unitis extremis ad invicem necesse est media ipsorum uniri; sed non adveniente aliquo ab extrinseco impossibile est ipsa media ipsorum uniri; ergo non adveniente aliquo ab extrinseco impossibile est mixtionem fieri. Maior patet. Ratio minoris est quia haec duo media non sunt sibi invicem contraria. Sed quaecumque uniuntur in unum aut uniuntur propter hoc quod media habent, aut per naturam tertiam eis additam" (Oxford, Corpus Christi 119, fol. 10rb).
Ad hoc
haec P
dicendum quod in materia cuiuslibet elementi est in potentia forma alterius
add. cuiuslibet P
elementi. Unde in materia terrae, quae est primum subiectum mixti,
est in potentia forma cuiuslibet elementi et etiam medium quod
quod est] ut P
est
s. lin. E
inter calidum et frigidum et inter siccum et humidum
et — humidum] h. et siccum P
. In isto
itius(?) (
forsan pro: istius) P
autem medio et illo est una natura communis participata quae est forma mixti in potentia, et ipsa est solum intentio generis. Est igitur in
et — potentia
om. (hom.) P
materia
add. sed exp. formae E
terrae forma mixti in potentia
et — potentia
om. (hom.) P
,
ita scilicet
om. P
quod nihil est ibi nisi intentio generis. Advenientibus autem virtutibus elementaribus fit actio, et illae virtutes movent et sunt motores primo
in principio P
;
in fine autem transmutationis cedunt
add. in P
loco differentiae
add. sed vac. et ex istis natura quae est intentio generis fit forma in actu mixti E
.
Ex istis autem sic cedentibus in naturam differentiae et ex ista
vel forsan: illa (i
a) P
natura
quae est intentio generis fit forma in actu mixti, et ita fit mixtum.Cf. Rufus, MMet 7.16: "Aliter dicitur quod cum in materia cuiuslibet elementi sit forma alterius elementi in potentia et etiam medium inter calidum et frigidum, humidum et siccum, in hoc medio et in illo est natura communis participata, quae est forma mixti in potentia sicut intentio generis. Advenientibus vero virtutibus elementaribus, adiutis per virtutem corporum supracaelestium, agunt et movent, et [sunt] primo motores. Deinde fiunt forma mixti in actu, sicut intentio generis fit differentia. Unde dicunt quod quattuor extrema duarum contrarietatum cum suis mediis sufficiunt ad constituendum mixtum, et medium inter haec non est per solam remissionem utriusque, sed per mutuam incorporationem immixti ab utroque in natura recipiente" (Q290.49va).
[Lectio III]
Et quemadmodum in subiectis
Et — subiectis
om. E
[8.2.1043a5 tc6].
3.Q1 Sed
Hic P
potest quaeri quid significet nomen, et si substantiam cum qualitate,
ut vult Priscianus,Priscianus, Instit. 17.11.70, ed. M. Hertz, 2: 149.
quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
utrum omne nomen significet substantiam cum qualitate
cum qualitate] etc. P
, et quid appellatur substantia et quid qualitas cum dicitur nomen significare substantiam cum qualitate.Cf. Rufus, MMet 8.2: "Quaeritur an omne nomen significet substantiam cum qualitate sicut dicitur, an non" (Q290.49vb).
Et videtur quod non omne nomen significet substantiam cum qualitate
Et — qualitate
om. (hom.) P
, nam si sic, ergo hoc nomen 'homo
hoc E
' significat substantiam cum qualitate
substantiam cum qualitate] etc. P
.
Nominetur illa qualitas nomine A et substantia nomine B
et — B
rep. P
. A est nomen, ergo significat substantiam cum qualitate. Nominetur illa
vel forsan: ista (i
a) P
qualitas nomine C,
et procedatur sicut prius, et erit
est P
processus in infinitum, et hoc est inconveniens,
aut non omne nomen significat substantiam cum qualitate.Cf. Rufus, MMet 8.2: "Et videtur quod non: Nam si sic, hoc nomen 'homo', cum sit nomen, significat substantiam cum qualitate. Vocetur illa substantia A et vocetur qualitas B; A est nomen, ergo significat substantiam cum qualitate. Nominetur illa qualitas C, et contingit procedere ut prius, et sic in infinitum" (Q290.49vb).
Item, si omne nomen significat substantiam cum qualitate,
ergo substantia significat substantiam cum qualitate,
et qualitas substantiam cum qualitate —
quod falsum est, quia tunc esset qualitatis qualitas.
Iterum
praem. Et P
, si utrumque
utraque SV
significat
utrumque significat
trp. sed corr. E
substantiam cum qualitate, ergo superflue apponitur alterum istorum
illorum P
cum dicitur nomen significare
significat P
substantiam cum qualitate, quia per unum habetur secundum
per P
hanc positionem quod per duo significatur.
Item, si omne nomen significat
significet P
substantiam etc., ergo hoc nomen 'Deus' significat substantiam cum qualitate — quod falsum est. Nulla enim compositio est in hoc nomine, quia nulla
nullo E
multitudo;
ergo substantiam cum qualitate non significat.
Item, si omne nomen significat substantiam etc.
om. P
, ergo hoc
om. P
nomen 'albedo' significat substantiam etc. Quae est igitur substantia quae significatur per hoc nomen 'albedo'
significat — albedo
om. (hom.) P
?Cf. Rufus, MMet 8.2: "Item, si omne nomen significat substantiam cum qualitate, ergo hoc nomen 'Deus' et etiam hoc nomen 'albedo' et hoc nomen 'chimaera' significant substantiam cum qualitate — quod videtur falsum" (Q290.49vb).
Et si quis dicat
Et — dicat] Forsan diceret quis P
quod illa
vel forsan: ista (i
a) P,
add. substantia P
est appellatum de quo praedicatur
potest dici P
qualitas communis significata per hoc nomen 'albedo':
Contra: Nullum nomen appellativum significat suum appellatum
add. sed exp. tantum(?) E
; significatum enim termini non est
s. lin. P
appellatum eius
eiusdem P
. Sed quodlibet nomen appellativum significat substantiam.
Igitur
Ergo P
substantia significata per nomen appellativum non est appellatum eius
eiusdem P
.
Item, si illa
ipsa P
substantia esset appellatum nominis appellativi
om. P
, cum nomen
om. P
appellativum infinita habeat appellata, non est dicendum quod nomen appellativum significat substantiam cum qualitate,
sed
substantiam dico quae est P
P 22rb infinitas
praem. quae est appellatum cum non significet P
substantias.
Et si quis dicat quod cum dicitur nomen significare substantiam, illa substantia est aggregatum
aggregata P
ex forma speciei et substantia materiae
substantia materiae] materia ipsius P
, forma autem speciei dicitur qualitas —
et hoc manifeste patet in hoc nomine 'homo'.
Significat enim formam primo quae est qualitas, secundario autem aggregatum ex forma speciei et substantia materiae,
et illud
vel forsan: istud (i
d) P
aggregatum dicitur substantia quam dicitur hoc nomen 'homo'
significare —Cf. Rufus, MMet 8.2: "Dicunt quidam quod cum dicitur nomen significare substantiam cum qualitate, quod illa substantia est quiddam aggregatum ex forma speciei et substantia materiae; forma autem speciei dicitur qualitas et substantia sumitur a materia sive a genere quod est loco materiae" (Q290.49vb).
Sed haec solutio non habet locum nisi in nominibus significantibus substantiam compositam
substantiam compositam] compositum P
.Cf. Rufus, MMet 8.2: "Sed ista solutio non habet locum nisi in nominibus significantibus substantiam compositam, ut hoc nomen 'homo'" (Q290.49vb).
Unde adhuc remanet quaestio solvenda
solvendo P
in nominibus significantibus substantiam simplicem,
ut in hoc nomine 'lux
nix E
', quid igitur appellatur
igitur appellatur] est ibi appellatum P
qualitas et quid substantia.
Eodem modo in nominibus artificialibus.Cf. Rufus, MMet 8.2: "Unde adhuc remanet haec quaestio solvenda in nominibus dicentibus substantiam simplicem, ut hoc nomen 'lux', quoniam difficile est in talibus diversitatem substantiae et qualitatis apprehendere" (Q290.49vb).
Ad hoc autem potest quis respondere quod in aliquibus nominibus, utpote in illis quae significant substantiam compositam, secundum rem differunt substantia et qualitas. In aliquibus non differunt secundum rem sed
corr. ex: se E
solum E 24ra secundum modum. Ens enim
om. P
et esse idem sunt secundum rem, sed differunt secundum modum.
In nominibus igitur significantibus substantiam compositam facile est videre quid est substantia et quid qualitas, ut in praedicto exemplo. In nominibus autem significantibus
substantiam — significantibus
om. (hom.) P
substantias simplices, dicendum
add. est P
quod idem secundum rem
secundum rem
om. P
est substantia et qualitas.
Sed illud
vel forsan: istud (i
d) P
dicitur 'substantia' inquantum
in quem E
habet naturam subiciendi et
om. P
'qualitas' inquantum
in quem E
habet naturam
corr. ex: materiam P
praedicandi. Verbi gratia, sit A nomen simplex.
Si dicam 'A est A', idem est quod subicitur et quod praedicatur, tamen significatum huius nominis A prout subicitur est substantia, prout autem praedicatur est qualitas. Sic igitur
ergo P
in omnibus nominibus tam simplicibus quam compositis est invenire substantiam et qualitatem.Cf. Rufus, MMet 8.2: "Dici tamen potest quod eadem est substantia et qualitas in huiusmodi nominibus secundum rem, diversa tamen secundum rationem. Dicitur enim significare substantiam inquantum habet naturam subiciendi, qualitatem vero inquantum habet naturam praedicandi. Verbi gratia: sit A nomen simplex. Si dicam 'A est A', idem est quod subicitur et quod praedicatur, tamen significatum huius nominis A prout subicitur est substantia, prout praedicatur est qualitas. Sic igitur in omnibus nominibus, tam simplicibus quam compositis, est invenire substantiam et qualitatem, vel etiam modum substantiae et qualitatis; et hoc sufficit philosopho et grammatico. Dicit enim Philosophus quod in omni eo quod est citra Primum est quod-est et quo-est — id est, materia et forma. Praeterea, nomen per prius significat formam, secundario aggregatum, et tertio materiam. Istis intellectis et pertractis patet solutio" (Q290.49vb). Cf. etiam Bacon, Q10Met 8: "Respondeo quod materia prima et forma prima et generalissima nomen habent et [sunt] simplicia. Ad objectum respondeo, quod qualitas potest esse pars signati vel potest accipi quantum ad modum signandi; qualitas ibi non est de re signata, sed est de modo signandi. Ad aliud respondeo, quod quedam accidentia sunt modi signandi, et sic multa accidunt nomini quantum ad modum signandi; alio modo potest esse accidens res signata vera, et sic supponit compositionem forme cum materia. Set potest opponi: ille modus signandi aut habet aliquid a parte rei respondens, aut non; si sic, ergo est accidens; si non, ergo nichil est. Et respondeo quod modus signandi fundatur in compositis supra affirmationem; in simplicibus fundantur modi signandi supra negationem compositorum, quia non sunt composita. Dico enim quod cum dicimus 'nomen signat substantiam cum qualitate', qualitas dicit ibi modum signandi, et ille modus signandi in [com]positis potest fundari supra aliquid, in simplicibus non est necesse, et modus signandi est signare adjective vel substantive" (ed. R. Steele & F. Delorme, OHI 10: 276).
Sed contra:
Ista
vel forsan: Illa (i
a) P,
add. est EP
diversitas quae est secundum modum et quae invenitur in significato nominis
add. A P
simplicis aut solum causatur
causantur E
ab intellectu nostro, aut isti diversitati
diversati P
correspondet
respondet P
aliqua diversitas in re extra animam.
Si
Sed E
diversitas in re
in re
om. P
extra animam correspondet
respondeto P
isti diversitati secundum modum, igitur
ergo P
in significato nominis
in corr. P
erit aliqua compositio.
Igitur
post ubi P
ubi nulla est simpliciter
simplex E,
om. P
compositio, ibi nullam erit ponere diversitatem secundum modum; ergo nec significationem substantiae cum qualitate. Sed in nominibus
corr. (s. lin.) ex: omnibus E
significantibus substantias simplices non est ponere aliquam compositionem realem;
ergo nec
neque P
aliquam
aliam E
diversitatem secundum modum; ergo nec significationem substantiae cum qualitate.
Et si quis dicat quod ista
vel forsan: illa (i
a) P
diversitas secundum modum solum causatur ab anima,
et nulla est
om. P
diversitas in re
in re
om. P
extra respondens ei, hoc est falsum
ante est P
. Esset enim solum
solvi P
figmentum nisi aliquid extra
add. sed ras. et P
respondet ei
respondet ei] ei responderet
corr. ex: ei responderet ei P
.
Item, si substantia et qualitas differunt sicut ens et esse, esse autem est entis et non ipsius esse (qualitas enim est substantiae proprie et non
substantiae — non] ipsius sicut vere et proprie P
qualitatis), ens autem et esse idem, ergo in ente est
rep. P
aliqua
alia E
compositio et non est
rep. P,
add. simpliciter SV
simplex, quia in eo est aliquid cuius
post gratia P
gratia inclinatur ad ipsum esse et cuius
post gratia P
gratia abundat super esse.
Et si hoc est verum
nomen P
, erit
esse P
igitur
ergo P
in omni nomine significante substantiam cum qualitate aliqua compositio.
Item, formae substantiarum simplicium sunt species; ergo
species ergo] secundum genus P
in eis est aliqua compositio; non ergo diversitas
add. solum P
secundum modum solum causata ab anima.
3.QA Consequenter quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
utrum causa prima possit significari
post nomine P
aliquo nomine, et si sic, utrum illud
vel forsan: istud (i
d) P
nomen significaret
significat P
substantiam cum qualitate aut non.
Quod non possit uno nomine significari, hoc patet. Dicitur enim de ea
eo P
quod
add. est P,
add. ultra sed exp. substantia P
ipsa est incomprehensibilis
apprehensibilis E
et non nominabilis; ergo impossibile est eius
talis P
essentiam uno nomine significari.
Contra:
Etsi ab intellectu nostro
om. P
non sit comprehensibilis
comprehenditur P
nec
vero P
uno nomine
exp. P
significabilis, ipsa tamen potest se
om. P
ipsam vere comprehendere et intelligere, ergo ipsa sibi
substantia P
ipsi potest nomen imponere, et sic potest uno nomine significari.
Item, homo-Christus vere
nec P
intelligit
add. esse E
essentiam causae
esse P
primae
printae(!) P
;
ergo potest ipsam
add. sed exp. ca E
uno nomine nominare
significare P
.
Et si hoc est verum
si hoc est verum] similiter P
, quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
utrum illud
vel forsan: istud (i
d) P
nomen significaret
significet P
substantiam cum qualitate aut non.
Ad primam quaestionem sic respondendum
dicendum P
quod omne nomen
om. SV
significans
add. causam et P
causatum significat substantiam cum qualitate, et substantia ibi dicitur aggregatum, qualitas forma a qua primo
om. P
imponitur
add. vel an(?) imponitur P
nomen.Cf. Aspall, In Metaph.: "Dicendum quod omne nomen significat substantiam cum qualitate, ita quod illa substantia est aggregatum, et illa qualitas forma. Sed in quibusdam significationibus nominis
nomen C
est distinguere realiter inter formam illam et tale aggregatum, ut in nominibus compositorum. In quibusdam non nisi secundum rationem solum, ut in nominibus simplicium, quia ibi est idem forma et aggregatum secundum rem. Et similiter est in nominibus abstractis. Si enim considerentur ut illud a quo imponitur nomen, sic forma dicitur; si autem ut illud cui imponitur nomen, sic dicitur aggregatum et illud secundario significat. Consimiliter est in nominibus abstractis, quia si consideratur nomen unde commune est et ratione suae communitatis, sic formam significat; si autem ratione eius cui imponitur, sic aggregatum est et illud secundario significat. Unde quaedam nomina significant veram formam et verum aggregatum, et quaedam non. Prima sunt concreta, cuiusmodi est 'leo', 'homo', 'bos'; secunda
secundum C
sunt abstracta, cuiusmodi
cuius C
est 'humanitas'. Sed cuiuslibet nominis primaria significatio forma est, si consideratur ratione eius a quo; secundario aggregatum, si consideratur
quaeritur C
ratione eius cui imponitur nomen" (Cambridge, Gonville & Caius 509 (386), fol. 116vb).
Ad argumentum in contrarium dicendum quod qualitas nominis appellativi
appellati P
, utpote qualitas huius nominis 'homo', significatur
significat cum P
eodem nomine quo
add. et SV
aggregatum et etiam materia, ut per hoc nomen 'homo', et non nominatur qualitas alio
cuiusmodi P
nomine quam nomine aggregati. Unde ista
vel forsan: illa (i
a) P
tria, qualitas, aggregatum,
tria — secundario] contrahit ab P
materia
materiam E
,
tria — secundario] contrahit ab P
nominantur
nominatur E
uno nomine.
Sed nomen primo significat qualitatem, secundario
tria — secundario] contrahit ab P
aggregatum, tertio et
rep. P
per posterius
posteriius(!) E
materiam. Cum dicit 'nominetur qualitas nomine B', illud
vel forsan: istud (i
d) P
nomen non est nomen
om. P
impositum soli qualitati
vel forsan: quantitati P
, sed est nomen qualitatis et aggregati et materiae, et hoc
add. non E
est nomen appellativum.
Sequetur
Sequitur P
autem infinitas si daretur quod illud
vel forsan: istud (i
d) P
nomen esset solum qualitatis, dato
dicto P
quod omne nomen
non E
significet substantiam cum qualitate. Omne igitur nomen, ut dictum est,
Omne — qualitate
om. (hom.) P
significans causatum
significans causatum] significat tantum E
E 24rb significat substantiam cum qualitate
Omne — qualitate
om. (hom.) P
,
tamen magis proprie dicitur ipsum significare qualitatem in substantia.
Et per istam
vel forsan: illam (i
am) P
responsionem iam patet quod ultima
om. P
responsio data non fuit vera.
Dicendum est enim quod in rebus simplicibus quae sunt substantiae est aliqua compositio; sunt
sine E
enim species, et ideo est ibi compositio ex materia et forma. Unde in illis
istis P
aggregatum est substantia,
et forma dicitur qualitas.
De accidentibus autem dicendum quod in omnibus est aliqua compositio. Verbi gratia, calor et albedo habent sua principia
corr. ex: propria E
proportionalia principiis substantiae; color
calor E
enim habet lucem pro forma et diaphaneitatem pro materia. In aliis
aliquibus P
autem accidentibus, utpote in linea
linia(!) E
P 22va et in genere generalissimo lineae, ut
add. est P
in quantitate, et in aliis generibus
om. P
generalissimis,
est compositio ex
om. E
essentia
exsistentia P
accidentis
agentis P
, quae proprie
post dicitur P
dicitur esse, [et] ex substantia materiae primae.
Verbi gratia, linea dicit aggregatum
aggregationem SV
ex essentia lineae et materia intelligibili.
Unde linea dicit formam primo, et illa
vel forsan: ista (i
a) P
forma est
et P
illud
vel forsan: istud (i
d) P
quod addit linea super essentiam materiae primae situabilis
sensibilis P
. In omnibus igitur causatis est aliqua compositio
compo(!) P
et aliquid loco formae et aliquid loco
formae — loco
om. (hom.) P
materiae.
Unde in omnibus rebus causatis
rebus causatis] tantis P
compositum dicitur esse substantia; illud
praem. et P,
vel forsan: istud (i
d) P
quod est
add. in E
loco formae dicitur esse
om. P
qualitas.
Ad aliam quaestionem respondendum
dicendum P
quod causa prima, posito quod uno nomine possit significari, illud
vel forsan: istud (i
d) P
nomen non significat substantiam cum qualitate sed
om. E
solum formam vel
sive P
essentiam.
Dicendum est autem
om. P
quod Christus-homo potest bene
om. P
significare causam primam
nomine uno, et hoc nomine 'essentia'; hoc enim nomen ei appropriatur. Scribitur enim in libro Sententiarum
Scribitur — appropriatur
om. (hom.) P
29
Scribitur — appropriatur
om. (hom.) P
quod
divina essentia sola est; ergo hoc nomen 'essentia' ei appropriatur
Scribitur — appropriatur
om. (hom.) P
.
Et similiter
Et similiter] Sicut P
vult beatus Augustinus quod hoc nomen 'bonum' ei approprietur
appropriatur P
. Si autem uno nomine
add. ut P
hoc nomine
modo SV
possit significari, illud
vel forsan: istud (i
d) P
nomen erit
est P
significans substantiam non ut a qua exit agere vel pati.Cf. Rufus, MMet 8.2: "Nota quod causa prima uno nomine potest significari et hoc nomine, scilicet 'essentiae', quia scribitur in libro Sententiarum quod divina essentia sola est. Et sic significat substantiam, non ut ab eo egrediatur agere vel pati, sic autem qualificata" (Q290.49vb).
3.Q2 Consequenter quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
quam affinitatem habet accusativus casus
om. P
cum infinitivo modo, et quomodo potest ei
ea P
uniri ex parte ante et similiter ex parte post.
Ad hoc dicendum quod per
add. sed exp. hoc P
nomen in recto
in corr. (s. lin.) P
significatur res
post nominis P
illius nominis secundum illud
vel forsan: istud (i
d) P
idem
post esse P
esse quod esse habet extra animam. Anima enim significat rem alicuius nominis exsistentis in recto esse,
et hoc secundum rectum casum; illud
vel forsan: istud (i
d) P
idem esse habet res extra animam.
Significatur enim in recto casu prout est principium
p
in
n(!) P
agere vel pati, et illud
vel forsan: istud (i
d) P
idem esse habet res extra animam.
Tamen prout in recto significatur, significatur modo absoluto et non prout refertur ad alterum. Per nomen autem in genetivo casu et etiam
om. P
in dativo
datio P
et similiter in ablativo significatur res secundum illud
id P
idem esse quod esse habet extra animam
corr. ex: materiam P
[et prout refertur ad alterum].
In genetivo enim
autem P
casu
om. P
significatur
add. substantia P
prout est principium generationis,
et
in E
hoc esse
om. P
potest habere extra
corr. ex: esse E
animam. In dativo significatur prout
ei acquiritur aliquid, et
ei — et] est principium acquisitionis in P
hoc esse potest habere
om. P
extra animam.
In ablativo
add. autem P
significatur prout est principium passionis, et hoc esse potest [habere] extra animam.
Ex hoc patet quod res prout in genetivo et
om. P
dativo
datio P
et ablativo significatur
ante in P
non differt
est differentia P
a se ipsa
ipsis P
prout significatur in nominativo
add. in hoc P
, quia prout significatur in recto habet esse extra animam et prout significatur in aliis
illis P,
add. non SV
, quia utroque modo habet esse extra animam
quia — animam
om. P
. Sed in hoc est differentia, quod
quia P
prout in recto significatur, significatur modo absoluto; prout in casibus praedictis significatur, significatur ut ad alterum relata.
Sciendum est autem
ante est P
quod res per nomen in accusativo
add. significata P
significatur secundum aliquod esse quod esse non habet esse
om. P
extra animam, sed
hoc P
solum habet ab
in P
anima. Significatur enim in accusativo casu prout est terminus inclinationis infinitae; inclinatio enim
om. P
E 24va infinita non habet esse nisi in anima, et ideo hoc esse quod est terminus
esse termini P, esse terminum SV
inclinationis infinitae solum habet
add. esse P
ab anima.
Et quia inclinatio infinita non habet principium distinctum a fine, sed est idem finis
fini P
et principium secundum rem, ut in circulo
in circulo] inclinatio P
, ideo verbum infinitivi modi, quod habet inclinationem infinitam, non distinguit terminum initialem a
rep. P
termino finali, et ideo ex eadem
eisdem P
natura exigit terminum ex parte
ante et ex parte post. Et dico hoc ad minus in infinitivo verbo primo
post P
quod est esse; in aliis autem
om. P
verbis significantibus transitionem, etsi construatur
communiatur P
accusativus cum eis ex vi transitionis, potest etiam
tamen P
dici quod et ex vi modi ratione
et esse P
inclinationis infinitae.
[Lectio IV]
Et est quaestio
Et est quaestio
om. E
[8.3.1043b23-24 tc9].
4.Q1 Sed
Sed — falsum] Et est dubitatur de hoc quod dicit Aristoteles quod substantiae simplices non habent definitionem sed contra P
31
Sed — falsum] Et est dubitatur de hoc quod dicit Aristoteles quod substantiae simplices non habent definitionem sed contra P
hoc videtur falsum
Sed — falsum] Et est dubitatur de hoc quod dicit Aristoteles quod substantiae simplices non habent definitionem sed contra P
.Scilicet, in redactione longiori, 8.4.E1: "In speciali sic procedit [8.3.1043b23-32 tc9]: Proponit primo istam quaestionem, utrum omnia quae sunt habeant definitionem. Et hoc supponebat ille antiquus, et hoc supposito arguebat sic: Definitio igitur habebit definitionem
differentiam S
, et erit processus in infinitum. Movebatur
Manebatur S
enim ad ponendum omnia habere definitionem hac ratione: Omne quod est aliquid est; et sic est quid; ergo omne quod est habet quidditatem, et sic definitionem. Solvit autem auctor istam quaestionem primo dicens quod iste homo non curialiter dixit — hoc est, iste non dixit sicut homo expertus in logica; non enim omne quod est habet definitionem. Unde sua quaestio erecta erat super propositionem falsam. Paucissima
P̄aucissima S
enim habent [definitionem]; monstratum enim est in septimo accidentia secundum veritatem non habere definitionem. Substantiae autem quaedam sunt simplices et quaedam compositae. Solae compositae substantiae habent definitionem, simplices autem nequaquam. Et istud probat sic: Definitio est sermo habens partem [et partem], scilicet formam et materiam; res autem simplices non habent partem et partem; ergo non habent definitionem" (S2322.109va).
Sola species definitur, et species est universale; universale autem simplex; ergo simplex definitur.
Item, quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P,
add. propter P
quid intendit dicere cum dicit
cum dicit
om. P
substantias simplices non habere definitionem [8.3.1043b30 tc9].
Item, substantiae incorporeae species
simplices P
sunt, ut anima rationalis et angelus; multa enim particularia habent sub se. Ergo definiri possunt, ex quo sunt species
ex — species
om. P
; igitur
ergo P
substantiae simplices possunt definiri.
Item, forma materialis quae non est corpus, ut forma auri et
vel P
lapidis et formae elementorum, quae sunt substantiae, specie differunt. Nam si non, lignum et aurum non differrent
differunt P
specie — quod falsum est.
Differunt igitur istae
om. P
formae substantiales specie, et sunt substantiae simplices; igitur
ergo P
substantiae
post simplices P
simplices differunt specie; ergo habent
hn̄(!) E
definitionem, quia tunc sunt species;
non enim sunt individua.
Item, quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
utrum definitionis sit definitio, et non quaero utrum haec intentio 'definitio' habeat definitionem — habet enim — sed quaero utrum supposita definitionis, utpote
add. sed exp. aggregatum E
hoc
haec
post aggregatum P
aggregatum 'animal rationale' et similia, habeant definitionem. Et si definitio habet
habeat P
definitionem, illa
vel forsan: ista (i
a) P
alia definitio habebit definitionem, et sic in infinitum.
Si
praem. Et P
non, quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
quae est causa; non enim quia definitio est simplex. Pars enim huius definitionis 'animal rationale', utpote animal, non est simplex; est enim species
sensus P
.
Ad illud
vel forsan: istud (i
d) EP
primo respondendum sic: quod species duobus modis consideratur, aut prout
add. est P
primum significatum nominis, aut prout est secundario significatum. Si enim dicam 'homo est homo', 'homo' in subiecto significat speciem prout est secundario significatum, 'homo' in praedicato significat speciem prout est primum significatum
secundario — primum significatum] species P
. Species autem inquantum est primum significatum definitionem habere non potest tamquam deferens
corr. (s. lin.) ex: differens P, differens E
definitionem vel
et P
subicibile
subiectum P
ei; habet autem
enim P
definitionem sicut illud
vel forsan: istud (i
d) P
cuius partes explicantur per orationem definitivam.
Dividitur autem in suas partes divisione qualitativa et non quantitativa. Causa autem est quia species prout est primum significatum non est
add. sed exp. ec P
ens sed esse. Esse autem non est esse; definitio autem est esse;
et ideo speciei sic consideratae non est definitio. Eodem modo nec genus prout est pars definitionis definitionem habere potest. Differentia autem definitionem non
est — habet] contingit P
habet
rep. E
aliquo modo, quia penitus simplex est.
Et quia definitio dicit esse, et quaelibet pars eius similiter
simpliciter P
, ideo ipsa
ante ideo
sed corr. E
non habet definitionem nec aliqua pars eius. Animal autem quod ponitur in definitione habet definitionem
prout est secundario significatum et non prout primum.
Ad primo quaesitum dicendum quod in formis materialibus et
add. in P
substantiis
substantim
vel forsan: substantivi E
simplicibus est aliqua compositio
in corr. P
ex
ex — compositio
om. (hom.) E
genere
differentia P
et differentia;
ex — compositio
om. (hom.) E
differentia
definitio P
autem nullam habet definitionem.
ex — compositio
om. (hom.) E
Illa
vel forsan: Ista (i
a) P
33
ex — compositio
om. (hom.) E
autem cum in eis sit aliqua compositio
ex — compositio
om. (hom.) E
, sunt species
sensus P
. Sed possunt considerari dupliciter: E 24vb aut secundum primam acceptionem speciei, et sic non habent definitionem nisi solum sicut illud cuius partes explicantur per orationem definitivam
nisi — definitivam
om. P
; aut in secundaria acceptione speciei
in — speciei] secundum secundam acceptionem P
, et sic habent definitionem
om. P
.
In hac enim ratione sunt
In — compositae
om. P
substantiae
om. NSV
compositae
In — compositae
om. P
.
4.N1 EtNota 4.N1 ("Et — qualitativa") deest in codice P. nota quod non sunt simplices nisi respective.
Nam si simpliciter essent simplices, nullo modo essent species. Nota tamen quod minus habent de compositione quam alia composita, et ideo minus habent de veritate definitionis. Auctor autem cum dicit substantias simplices non habere definitionem, non negat simpliciter ipsas habere definitionem, sed proprie loquendo negat ipsas habere definitionem.
De hoc autem quod dicitur, 'universale esse indivisibile', dicendum quod est indivisibile divisione quantitativa, divisibile autem divisione qualitativa.
4.Q2 Sed modo quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
utrum formae elementorum sint substantiae aut
vel P
accidentia, et hoc est utrum quattuor qualitates, scilicet calidum, frigidum, humidum, siccum, sint formae substantiales elementorum.
Quod non sic patet:
Ex substantia et accidente non fit unum per essentiam; elementum autem
om. P
est unum per essentiam; ergo cum materia elementi sit substantia, forma eius non erit accidens
actionem P
.
Item, ex substantia et accidente non fit unum in actu; elementum est unum in actu; ergo etc.
ergo etc.
om. P
Item, accidens non est nobilius substantia; forma per quam constituitur elementum in actu
add. et P
est nobilius eo
om. P
et sua materia, quae est substantia; ergo etc.
ergo etc.
om. P
Item, si quis ponat hanc positionem
potentiam P
, oportet ponere formam elementi, utpote ignis, in se accidens et in comparatione ad ignem
exp. P
substantiam; ergo oportet ponere aliquid in se accidens et in comparatione ad
substantiam — ad
om. P
aliud subiectum
substantiam P
; sed hoc est falsum.
Probatio: Si hoc enim est
esset P
verum, aliquid est substantia
falsa P
quia
add. qui P
facit substantiam — quod falsum est.
Esse
add. enim SV
substantiam est causa eius quod
Esse — converso
om. P
est
add. quam(?) E
facere substantiam et non e converso
Esse — converso
om. P
. Prius enim natura
om. P
est esse substantiam quam facere substantiam;
"nihil enim dat quod non habet."
Aristot., De sophisticis elenchis 22.178a36-38, ut citatur apud Les auctoritates Aristotelis 37.23, ed. J. Hamesse, p. 333.
Ergo
Et P
si dat naturam substantiae, oportet
s. lin. P
ut habeat in se naturam substantiae.
Et si dicat quis
dicat quis] dicatur P
quod forma in se accidens est substantiale igni:
Contra: Albedo quae est accidens bene
om. P
potest esse substantiale albo
albedo E
, sed non potest esse substantiale substantiae, quia si
s. lin. P
sic, tunc forma accidentalis esset magis substantia quam
add. sed exp. linea P
vera substantia
om. P
vel adeo vere
vera S,
sed vere V
— quod falsum est.
Non est
Non est
om. P
igitur forma accidentalis substantiale
substantialis P
igni.
Item, si forma ignis est qualitas accidentalis, definiatur
praem. definitur P
ignis
add. sed exp. di E
.
In definitione sua oportet accipi sua principia formalia; ergo sua forma accipietur in sua definitione; et
et — definitione
mg. E
sua forma est accidens
et — accidens
om. P
;
et — definitione
mg. E
quare
non legibile E
accidens
et — definitione
mg. E
accipitur
om. P
in
add. vera SV
definitione
et — definitione
mg. E
substantiae — quod falsum est.
Item, ista
vel forsan: illa (i
a) P
forma quae est accidens oportet ut
quod P
definiatur
et quod in sua definitione accipiatur substantia; sed nihil est prius
primum in P
ista
vel forsan: illa (i
a) P
forma nisi materia elementi solum, quia elementum non, cum sit eius forma essentialis; ergo sola materia
add. seu anticip. accipitur in P
P 22vb accipitur in definitione accidentis — quod falsum est.
Contra: Formae elementorum recipiunt intensionem et remissionem; substantiae non; ergo non sunt substantiae
non sunt substantiae] etc. P
.
Et si quis dicat quod formae accidentales
post elementorum P
elementorum recipiunt magis et minus, et non formae
om. P
substantiales:
Contra: Remittuntur
in corr. P
qualitates accidentales in aliquo elemento, utpote in igne. Aut igitur est aliqua diminutio
add. sed exp. materiae P
ex parte substantialis
post formae P
formae ignis proportionaliter correspondens isti remissioni, aut non.
Si
s. lin. P
sic, habeo propositum.
Si non, ergo in fine E 25ra istius
om. P
transmutationis erit
est P
forma substantialis ignis in tota sua actualitate et accidentia non. Ergo erunt
et — subiectis] accidentia igitur separabilia sunt a formis P
accidentia
accidentalia E
separabilia a
et — subiectis] accidentia igitur separabilia sunt a formis P
subiectis
substantiis SV
— quod falsum est.Cf. Bacon, Q10Met 8: "Item, propria passio non potest separari a subjecto secundum actum existendi, tunc ad remissionem proprie passionis sequitur remissio substantie, quia si forma substantialis [non] suscipit remissionem ad remissionem forme accidentalis tunc cum una pars possit corrumpi in forma accidentali non corrupta substantiali, tunc eadem ratione et quelibet alia, et ita erit tempus possibile in quo totaliter corrumpetur forma accidentalis, forma substantiali remanente in actu existendi sine sua propria passione, quod est impossibile" (ed. R. Steele & F. Delorme, OHI 10: 285).
Et
om. P
nota quod hoc argumentum concludit verum:
Forma
add. enim SV
substantialis uno modo recipit magis et minus et
om. P
alio modo non.Cf. Bacon, Q10Met 8: "Et respondeo quod si consideretur forma substantialis secundum essentiam suam, non corrumpitur, nec intenditur, nec remittitur; set si consideretur quantum ad esse quod habet in materia, sic potest intendi et remitti, et ratione sui esse est causa proprie passionis, set in accidentibus est intensio secundum essentiam, et secundum esse, et in substantiis secundum esse solum" (ed. R. Steele & F. Delorme, OHI 10: 285).
Item, secundum idem est et
est et
om. P
attenditur alteratio et generatio
alteratio et generatio] g. et a. P
, sed differenter.
Alteratio enim est alicuius prout est citra terminum, et generatio est eiusdem prout est in termino.
Sed alteratio est circa
terminum — circa
om. P
formam accidentalem solum; ergo et generatio.
Cum igitur
ante Cum P
forma substantialis elementi
om. P
generatur, erit
post ipsa P
ipsa accidens.
Ad hoc argumentum sic respondendum quod non secundum idem attenditur alteratio et generatio
alteratio et generatio] g. et a. P
,
quia alteratio est circa formam accidentalem et
om. P
generatio circa formam
om. P
substantialem.
Et si quis dicat quod generatio est terminus alterationis, et sic circa idem est
om. P
etc.:
Dicendum quod alteratio habet terminum duplicem: extra, et est generatio; vel
et P
habet
om. P
terminum intra, et est forma substantialis.
Et nota quod ab initio alterationis intensioni
intentioni P
formae
rep. sed corr. E
accidentalis respondet
correspondet P
augmentatio sive additio
addendo P
formae substantialis
substantiali P
in virtute et potentia.
Et nota quod generatio est in tempore et est motus inquantum est
inquantum est] et P
mutatio
motio P
qua acquiritur forma prout est
om. P
esse et actus materiae; non autem
post est P
est motus neque in tempore
prout est
om. E
mutatio
mutio (
forsan pro: motio) P
qua acquiritur forma inquantum est substantia.
4.Q3 Sed modo quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
utrum istae qualitates, calidum, frigidum, humidum, siccum
humidum siccum] etc. P
, sint accidentia
lectio dubia E
aut non.
Et videtur quod non: "Accidentis esse est inesse,"
Aristot., Topic. 1.4.102b4-7, AL 5.3: 195. Cf. Aristot., Metaph. 7.1.1028a18-20, ut citatur apud Axiomata philosophica: "Accidentis non est esse, sed inesse" (PL 90: 968). et etiam perimi possunt, alterari
add. sed exp. autem E
nequaquam
non P
; ergo omne
esse E
quod habet naturam egrediendi
egredientem P
a suo subiecto in aliud
in aliud] et alium E
habet oppositam
post naturam P
naturam naturae accidentis.
Sed omne sensibile habet naturam egrediendi et multiplicandi
add. se P
extra suum subiectum; ergo nullum sensibile est accidens. Istae
vel forsan: Illae (i
e) P
igitur quattuor qualitates sensibiles non erunt
sunt P
accidentia.
Item, "accidentis esse est inesse"
; ergo natura accidentis est esse in suo subiecto et non alio modo
et — modo
om. P
; ergo quod habet naturam multiplicandi se extra suum subiectum habet oppositam naturam naturae accidentis.
Sed omne sensibile habet talem naturam; "sensus enim est receptivus
receptio P
specierum sensibilium."
Aristot., DAn 2.12.424a17-20, ut citatur apud Les auctoritates Aristotelis 6.12.103, ed. J. Hamesse, p. 182.
Ultimum autem movens et primum motum simul sunt, et nihil
add. est P
ipsorum medium.Aristot., Phys. 7.2.243a3-6, ut citatur apud Les auctoritates Aristotelis 2.185: "Movens et motum simul sunt et inter ea non est dare medium" (ed. J. Hamesse, p. 155).
Ergo species rei sensibilis et sensus extra
et sensus extra
om. P
simul sunt. Ergo sensibile potest multiplicare suam speciem extra suum subiectum proprium.
proprium — subiectum] si P
Item, si accidens haberet naturam multiplicandi suam speciem extra suum
subiectum
proprium — subiectum] si P
, hoc vere
add. etc. hoc vere E
posset
possit (
in corr.) P
intelligi sine suo subiecto;
ergo vere
non S, terminus V
posset sciri et definiri
add. et P
absque substantia — sed hoc est falsum
sed — falsum] quod f. est P
. Ergo non habet naturam multiplicandi suam speciem extra suum subiectum. Omne autem sensibile habet; ergo nullum sensibile est accidens.
Ad hoc potest quis respondere quod substantialis
post forma P
forma elementi uno nomine nominatur et sua forma accidentalis. Verbi gratia, nomine isto 'calidum' nominatur forma substantialis ignis et eius forma accidentalis.
Illud
vel forsan: Istud (i
d) P
igitur quod multiplicatur extra ignem non
s. lin. P
solum est species accidentis, sed etiam
om. P
est species formae substantialis ignis, et sic non est accidens praeter suum subiectum.
Sicut enim forma accidentalis
actualis E
ignis est in igne tamquam in suo subiecto, sic species qualitatis accidentalis est in specie formae substantialis tamquam in suo subiecto.
4.Q4 Sed modo quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
utrum sint naturae diversae quae exeunt, aut una natura. Si una natura, sed ista
vel forsan: illa (i
a) P
natura non potest esse natura accidentis
(quia tunc accidens esset praeter suum subiectum), ergo quod egreditur non est nisi natura substantiae. Ergo si natura accidentis egreditur, non est natura accidentis alia a natura substantiae — quod falsum
add. est P
.
Igitur illud
vel forsan: istud (i
d) P
quod immediate movet sensum non est natura accidentis; sed sensibile immediate movet sensum; ergo non est accidens. Si non est natura una quod egreditur sed duae, contra: Unus est motus et una alteratio; ergo erit
est P
unus
post motor P
motor, et patiens erit unum; erit igitur una
post natura P
natura quod egreditur et non duae.
Item, "sensus
add. est P
receptivus specierum sensibilium sine materia"
;Aristot., DAn 2.12.424a17-20, ut citatur apud Les auctoritates Aristotelis 6.103, ed. J. Hamesse, p. 182. sensibile autem compositum
add. est P
ex materia una et
una et
om. P
specie una; ergo illud
vel forsan: istud (i
d) P
quod egreditur et movet sensum non est nisi natura una, quia species sensibilis quae est una.
Item, secundum Commentatorem et etiam secundum beatum Augustinum omnes colores fiunt ex mixtione corporis lucis cum diaphano.Averroes, In De sensu et sensato, Iunt. 1552, 6.2: 129r; Iunt. 1562, 6.2: 14r. Grosseteste, Hex. 2.10.2: "Est quoque lux, ut dicit Augustinus, colorum regina, utpote eorumdem per incorporacionem effectiva et per superfusionem motiva. Lux namque incorporata in perspicuo humido color est; qui color sui speciem in aere propter incorporacionis sue retardacionem per se generare non potest; sed lux colori superfusa movet eum in generacionis sue specie actum" (ed. R. Dales & S. Gieben, p. 99). Cf. August., Conf. 10.34.51, PL 32: 800; CSEL 33.1: 265.
Lux igitur est de essentia cuiuslibet coloris,
et etiam de essentia cuiuslibet rei sensibilis E 25rb secundum beatum
Augustinum;August., De Gen. ad litt. 12.16: "Quae cum ita sint, pertinet corporis sensus ad visa corporalia, qui per quinque quasi rivulos distanter valentes distribuitur: cum illud quod est subtilissimum in corpore, et ob hoc animae vicinius quam caetera, id est lux, primum per oculos sola diffunditur emicatque in radiis oculorum ad visibilia contuenda; deinde mixtura quadam, primum cum aere puro, secundo cum aere caliginoso atque nebuloso, tertio cum corpulentiore humore, quarto cum terrena crassitudine, quinque sensus cum ipso, ubi sola excellit, oculorum sensu efficit" (PL 34: 466; CSEL 28.1: 401). et secundum istos est lux principium formale et diaphanum principium materiale.
Ergo cum illud
vel forsan: istud (i
d) P
quod est formale egreditur, natura lucis egreditur et movet sensum; ergo
hoc P
non est accidens quod egreditur.
Item
om. P
, unumquodque ordinatur in suo praedicamento per suam formam et non per suam materiam; ergo eiusdem praedicamenti erit color et lux, ex quo lux est principium formale coloris; sed lux non est de praedicamento accidentis sed substantiae; ergo color non est de praedicamento accidentis.
Item, dicit Aristoteles in II De anima:Aristot., DAn 2.11.423b26-27. Sunt igitur differentiae P 23ra quae tangi possunt differentiae corporis
vel potius: coloris (co
ris) P
secundum quod est corpus. Verbi gratia, calidum, frigidum, humidum, siccum
sic P
. Ergo istae qualitates sunt formae
om. P
substantiales elementorum. Nam si essent accidentales, non essent differentiae corporis secundum quod est
post corpus P
corpus.
Item, dicit Aristoteles in II De generatione:Aristot., DGen 2.2.329b7-13. Differentiae tangibilium, ut calidum, frigidum etc., faciunt elementa; ergo
add. sed exp. etc. E
sunt differentiae
post constitutivae P
constitutivae respectu elementorum; ergo
add. sunt P
essentiales elementis. Nihil autem est essentiale substantiae nisi substantia; ergo sunt substantiae.
Item, significatum nominis univoci est
et P
unum in actu; aggregatum autem ex substantia et accidente non est unum in actu; ergo aggregatum ex substantia et accidente non est significatum nominis univoci. Ergo
post si P
si hoc nomen 'calor
color P
' est nomen
om. P
univocum
add. igitur P,
add. ultra sed vac. valet si illa (
vel forsan: ista (i
a)) univoce significentur per hoc nomen color ut unum significetur P
, non poterit
add. ergo P
hoc nomen 'calor
color P
' univoce significare qualitatem quae est accidens et formam substantialem elementi, ita quod utrumque in recto.
Oportet
Valet
post igitur P
igitur, si ista
vel forsan: illa (i
a) P
per hoc nomen 'calor
color P
' univoce significarentur
univoce significarentur] u. significentur
ante per P
, ut unum significaretur
significetur P
in recto et aliud in obliquo.
Aut igitur
ergo P
passio significabitur in recto, aut forma substantialis.
Si passio, igitur
ergo P
hoc nomen 'calor
color P
' nominabit accidens; sed contra naturam accidentis est multiplicare se extra
suum subiectum vel suam speciem
suum — speciem] suam materiam vel suum subiectum P
; igitur
sed P
haec propositio est falsa
in corr. E
, 'calor multiplicat se vel suam speciem extra subiectum'. Sed haec propositio est
falsa — est
om. (hom.) P
vera et concessa ab omnibus; ergo hoc nomen 'calor
color P
' in recto non significat naturam accidentis
actionis P
.
Significat igitur in recto formam substantialem; ergo
igitur
post si P
si haec propositio est vera
lectio dubia E
, 'calor
color P
multiplicat se' etc., species quae multiplicatur in medio est natura substantiae et non accidentis
substantiae et non accidentis] a. et non s. P
.
Sed
add. enim P
ista
vel forsan: illa (i
a) P
natura perficit sensum; ergo est
post sensibile P
sensibile ultimum
utrum E
; ergo
perficiens P
sensibile ultimum
om. P
non est accidens.
Et si quis dicat quod hoc nomen
add. color P
significat tam formam accidentalem quam formam substantialem
accidentalem — substantialem] s. quam a. P
in recto, et hoc aequivoce:
Quaeratur
vel forsan: Quaeritur (q
ur) P
ab eo utrum haec propositio, 'calor
color P
multiplicat se vel
secundum P
suam speciem', sit vera in utroque sensu huius nominis 'calor
color P
' aut non.
Et videtur quod non:
Forma enim accidentalis quam significat in aliquo
alio SV
sensu non multiplicat se extra suum subiectum; ergo hoc quod dico 'calor
color P
' in propositione praedicta stat pro natura substantiae.
Item, probat Aristoteles quod sensus tactus non est sensus
vere P
unus, quia non est unius contrarietatis.Aristot., DAn 2.11.422b23-34.
Et per hoc vult quod sensus non est unus nisi fuerit obiectum sensibile unum genere
ergo
ante unum P
et
add. etiam P
in maiori convenientia, quia calidum, frigidum, humidum, siccum
sic P
, quae faciunt duas contrarietates, conveniunt in genere, et licet ibi conveniant, negat Aristoteles sensum illarum
aliarum
post duarum P
duarum contrarietatum esse unum, et super hoc est difficilis quaestio.
Igitur non erit visus sensus unus nisi sua propria
ante sua P
sensibilia communicent genus unum; sed est sensus unus, ut vult Aristoteles. Ergo sua propria sensibilia erunt convenientia in genere; sed lux est proprie
proprium P
sensibile visus, et similiter color
calor E
; lux
hic P
autem non est accidens sed substantia; ergo color est substantia.
Et
om. P
nota quod ista
vel forsan: illa (i
a) P
quaestio non est solum
simul P
de quattuor qualitatibus primis utrum sint formae substantiales aut non, sed etiam de omnibus sensibilibus utrum sint accidentia aut non.
sed — non
2
om. (hom.) P
4.Q5 Consequenter quaeratur utrum lux sit accidens aut non
sed — non
2
om. (hom.) P
.
Et videtur quod accidens:
Est enim sensibile; ergo qualitas accidentalis.
Et
om. P
nota quod haec quaestio est de luce quae est hic
huic E,
om. P
in medio.
Item, contingit eidem inesse et non inesse
corr. (s. lin.) ex: esse P
, utpote aeri; ergo est accidens.
est — accidentalis] a. est et P
Item, lux est forma aliqua in aere; ergo vel forma eius substantialis vel accidentalis
est — accidentalis] a. est et P
. Non substantialis: Aer enim potest esse sine luce. Ergo accidentalis
Ergo accidentalis
om. P
.
Item, lux est de essentia colorum
corporum P
, ut vult beatus Augustinus,Grosseteste, Hex. 2.10.2, ed. R. Dales & S. Gieben, p. 99, ut fertur supra. Cf. August., Conf. 10.34.51, PL 32: 800; CSEL 33.1: 265. et color est accidens; E 25va ergo lux est accidens vel accidentale.
Contra:
Si lux est accidens, ergo alicuius subiecti. Igitur
Ergo P
aut corporis medii aut diaphani
diaphanii(!) E
aut corporis
luminosi. Non corporis luminosi
Non corporis luminosi
om. (hom.) P
; quod enim
add. est P
nobilius est in corpore
in corpore
ante nobilius E
luminoso, hoc est lux. Non diaphani neque corporis medii.
Probatio: Nam si sic, ergo egrederetur a principiis diaphaneitatis
diaphani P
vel
aut P
corporis medii; sed a neutro egreditur.
Item, lux est forma nobilissima inter formas corporales non apprehensibiles
non apprehensibiles
om. P
; ergo non est accidens.
Item, lux est illa
vel forsan: ista (i
a) P
natura corporalis per quam maxime significatur lux prima incorporalis; sed nihil tale
de se P
potest esse accidens; ergo lux non est accidens.
Item, corpora caelestia
supracaelestia P
agunt in ista
haec P
inferiora mediantibus suis virtutibus luminaribus;
virtutes igitur luminares agunt in haec corpora inferiora.
Sed "agens nobilius est patiente,"
Aristot., DAn 3.5.430a18-19, ut citatur apud Les auctoritates Aristotelis 6.150, ed. J. Hamesse, p. 187. accidens autem ignobilius
add. sed exp. est E
substantia; haec autem corpora sunt substantiae; ergo virtutes luminares non sunt
erunt P
accidentia
accidentiae(!) E
; ergo natura lucis non est natura accidentis; ergo lux non est accidens.
Item, lux habet omnes dimensiones; est enim in aere secundum
per P
omnes dimensiones. Ergo non est accidens.
Et si quis dicat quod lux est forma quae non est corpus (quod non videtur, cum habeat
cum habeat] habet enim P
omnes dimensiones):
Et non est accidens, ut probatum est; ergo est forma substantialis. Et ex ea cum materia non fit hoc-aliquid
et est separata a sua materia; ergo est
s. lin. P
intelligentia aliqua.
4.Q6 Consequenter quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
utrum principia colorum
corporum P
sint
sunt P
lux et
aut P
diaphaneitas, aut non sed quattuor
post qualitates P
qualitates, scilicet calidum, frigidum, humidum, siccum
sic P
, ita quod
et P
ex diversa proportione istorum in mixtione generentur diversi
corr. ex: diversic P
colores.
Et videtur quod quattuor qualitates sint
sunt P
principia colorum: Omnes enim qualitates sensibiles aut sunt primae aut componuntur ex primis; sed colores non sunt qualitates primae; ergo etc.; ergo quattuor qualitates
sensibiles — qualitates
2
om. (hom.) P
primae sunt principia colorum
principia colorum] principium posteriorum P
.
Contra: Dicit beatus Augustinus quod lux perficit omnem sensum; lux enim per se pura potest
pura potest
om. P
perficere visum et etiam incorporata diaphano, quia ex incorporatione
corpore P
eius cum
in P
diaphano fit color. Auditum autem perficit incorporata subtilissimo aere; olfactum
in corr. P
incorporata aere grosso; gustum
gustus P
incorporata aere humido
add. sed exp. h P
; tactum incorporata terreo
corr. (s. lin.) ex: aerreo E,
corr. ex: ae P
grosso.August., De Gen. ad litt. 12.16, PL 34: 466; CSEL 28.1: 401, ut fertur supra.
Igitur lux est de compositione P 23rb omnium sensibilium, ut colorum principium formale et diaphanum principium materiale. Ergo qualitates non sunt principia colorum.
ut — tangibilium
om. P
Item, ex dictis beati Augustini sequitur quod lux est de compositione omnium tangibilium
ut — tangibilium
om. P
, et hoc cum incorporetur terreo grosso; igitur
ergo P
color non est in igne nisi quando forma substantialis ignis sit in materia extranea.
Item, Averroes
post dicit P
dicit quod lux est principium formale colorum
corporum P
et diaphanum principium materiale.Averroes, In DAn 2.67, 3.5, ed. F. Crawford, pp. 233, 410-411.
Unde omnes colores fiunt ex mixtione lucis cum diaphano. Albedo enim fit ex mixtione ignis clari cum aere puro
om. S, ponitur V
; nigredo autem
om. P
ex mixtione ignis turpidi
turbidi P
cum elemento in quo nihil est de diaphaneitate, ut terra.
Colores autem medii fiunt secundum
sub E
fortitudinem et debilitatem lucis et
vel P
secundum multitudinem et
paucitatem
parvitatem P
diaphaneitatis.
Et ex hoc sequitur diversitas colorum
corporum P
mediorum, et ex hoc sequitur
consequitur SV
quod colores sint infiniti E 25vb secundum naturam.
Et hoc concedit
intendit P
Averroes, licet secundum artem sint
sunt P
finiti.Averroes, In De sensu et sensato, Iunt. 1552, 6.2: 129r-v; Iunt. 1562, 6.2: 14r-v.
Item, "color est extremitas perspicui in corpore terminato,"
secundum Aristotelem;Aristot., De sensu et sensato 3.439b11-14. vult ergo Aristoteles quod perspicuum
in corr. P
sit materia colorum
corporum P
. Sed perspicuum et diaphanum idem. Vult igitur
om. P
quod diaphanum sit materia propria colorum
diaphanum — colorum] materia prima c. sit d. P
.
Sed diaphano
diaphani E, diaphaneitati SV
non respondet pro forma nisi lux.
Ergo secundum Aristotelem erit
post lux P
lux principium formale colorum
corporum P
et diaphanum principium materiale.
Item, si
add. primae P
qualitates sensibiles sunt
sint P
principia
post essentialia P
essentialia coloris
corporum P
, color autem et
autem — color
om. (hom.) P
illae
vel forsan: istae (i
e) E
qualitates sunt res sensibiles; ergo eiusdem
autem — color
om. (hom.) P
sensus
sensu E
; igitur color
autem — color
om. (hom.) P
est obiectum sensus tactus
continet P
— quod falsum est.
Item, colorum
corporum P
iridis non sunt principia istae qualitates; colores autem iridis et colores rerum sensibilium hic non [sunt] colores penitus aequivoce; igitur colorum sensibilium rerum hic
colores — hic
2] igitur penitus corporum rerum sensibilium P
non sunt principia quattuor qualitates.
4.Q7 Consequenter quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
utrum colores medii sint infiniti aut non.
Quod non sic videtur:
Stantibus extremis stant media; sed extrema sunt finita; ergo medii colores finiti.
Et si sint finiti, quaeratur
vel forsan: quaeritur (q
ur) P
iuxta quid
quod P
debet sumi numerus istorum
colorum P
.
Et dicunt quidam quod medii colores veri
sive(?) P, numeri SV
diversi in specie non sunt nisi tres, et extrema duo.
Et hoc volunt demonstrare
dem
amee E, auctores(?)
in corr. P
sic: Albedo et nigredo sunt colores extremi;
omnes igitur colores
post medii P
medii erunt ex coniunctione
mixtione PV, commixtione S
albi et nigri; color autem vere medius quod aequaliter participat album et nigrum non potest esse nisi unus
minus E
.
Sit ille
illud
vel forsan: istud (i
d) P
A; A igitur est vere medium inter albedinem
et nigredinem.
Inter autem A et albedinem non potest esse nisi unus color medius aequaliter participans A et albedinem. Sit ille
vel forsan: iste (i
e) P
B; similiter inter A et nigredinem et sit C. A igitur
ergo P
et B et C sunt colores medii veri; non potest autem esse alius color medius ab his.
Probatio quia ille
vel forsan: iste (i
e) P
alius aut erit
est P
inter
intra E
A et B
nigredinem
corr. ex: albedinem P
, aut inter B et albedinem, et sive sic sive sic, non erit diversus in specie a B, quia duas partes habet albedinis et unam nigredinis sicut B. Aut erit inter A, C
et — C
om. P
, aut inter C
albedinem P
et nigredinem, et
sed P
sive sic sive sic, non erit diversus in specie a C
om. P
, quia duas partes habet nigredinis et unam albedinis sicut
scilicet P
C.
4.E3.2.3 Manifestum est igitur
Manifestum est igitur
om. E
[8.4.1044a30 tc12].
[Lectio V]
5.Q1 SedScilicet, in redactione longiori, 8.5.E1: "In speciali sic procedit [8.4.1044a32-b3 tc12], dicens: Si aliquis quaerat causas substantiae compositae naturalis generabilis
generalis S
et corruptibilis, oportet ut perfecte respondens respondeat per omnes causas. Substantia igitur composita generabilis
generalis S
et corruptibilis habet omnes
omnis S
quattuor causas
cas S
. Sed non est perfecte scire aliquid nisi sciantur omnes eius causae; definitio perfecta perfecte facit scire definitum; definitionem igitur perfectam
per formam S
necesse est omnes causas definiti continere. Verbi gratia, in definitione hominis oportet ut sumantur eius quattuor causae, scilicet materia propria, et est sanguis menstruus mulieris, et causa movens propria, ut est semen viri, et causa formalis et etiam finalis. Idem est secundum subiectum causa formalis et causa finalis intra; differunt autem secundum modum. Forma enim est finis agentis et materiae; operatio autem finis formae; finis autem operationis est causa prima" (S2322.110va). modo videtur dubium de hoc quod dicit.5Cf. Averroes, In Metaph. 8.5: "Sed tamen hic est quaestio. Existimatur enim quod quaedam qualitates passivae sunt differentiae quibusdam entibus, ut calor igni et humiditas aeri et siccitas terrae, quoniam si aliqua istarum qualitatum auferatur, auferetur illud ens, quoniam si calor auferatur ab igne, non remanebit ignis. Et ideo videmus plures expositores dicentes aperte quod differentiae substantiales istorum elementorum sunt in istis qualitatibus" (Iunt. 1552, 8: 100r; Iunt. 1562, 8: 213r).
Haec enim est definitio hominis, 'animal rationale', et hic non est intellectus omnium causarum, quia hic non ponitur causa propria neque causa movens neque finis extra.
Ad hoc dicendum quod omnes causae significantur quodammodo in ista definitione. Per nomen enim generis habetur intellectus materiae propriae et etiam causae moventis. Animal enim quod ponitur in definitione significat aliquid compositum, non ex quibuscumque, sed ex carnibus et ossibus talibus et talibus. Unde per ipsum significatur materia propria. Explicite autem non significatur in definitione nisi causa formalis, et hoc significatur
add. sed exp. materia propria E
tam per genus quam per differentiam, et hoc sufficit.
Per formam enim cum ipsa sit principium actionis, datur intelligi operatio; per operationem autem
lectio dubia E
datur intelligi finis. Ille autem finis aut est ultimus aut non ultimus. Si non est ultimus, habet alium,
et sic procedendum est usque ad simpliciter ultimum finem, qui est prima causa. Unde per definitionem non solum cognoscuntur propriae causae rei sed etiam causa prima. Et hoc est quod dicit Aristoteles quod cognitio huius substantiae sensibilis demonstratae perducit in cognitionem primae
om. NSV
causae omnium.Averroes, In Metaph. 7.5: "Cum declaravit quod quidditates substantiarum sunt priores aliis entibus et causa eorum, incepit quaerere quae sunt quidditates substantiarum sensibilium. ... Et augmentavit hanc quaestionem quoniam cum fuerit scitum illud quod est quidditas istius substantiae, tunc erit scita prima causa omnium entium" (Iunt. 1552, 8: 73v; Iunt. 1562, 8: 155v-156r).
Alio modo potest responderi quod haec non est definitio perfecta hominis, 'animal rationale', quia non ponuntur omnes causae; sed haec responsio minus valida est.
[Lectio VI]
6.N2 DeNota 6.N2 ("De — manifestabitur") deest in codice E. ista propositione, 'materia ultima et forma sunt unum et idem' [8.6.1045b17-19 tc16], est magna dubitatio quae post declarabitur.
Nota tamen quod in omnibus substantiis generatis, quarum omnes formae producuntur
add. in esse SV
per viam generationis, veritatem
add. manifestam SV
habet praedicta propositio. Unde in istis rebus bene solvit auctor praedictam quaestionem. Sed
Non P
in aliis rebus, [in quibus] forma venit ab extrinseco, habet dicta propositio dubitationem quae postea manifestabitur.
6.Q1 Sed
om. P
adhuc potest quaeri de colore.
Videtur enim quod E 26ra color sit substantia
color sit substantia] sit propria forma mixti P
sic
add. enim P
: Supponitur quod color fiat ex luce et diaphano, ut vult beatus Augustinus.Grosseteste, Hex. 2.10.2, ed. R. Dales & S. Gieben, p. 99, ut fertur supra. Cf. August., Conf. 10.34.51, PL 32: 800; CSEL 33.1: 265.
Lux autem et diaphanum reperiuntur in elementis, ut lucidum
corr. ex: lux P
sive
sed ut P
lux in igne, et diaphanum in aere et aqua. Et
aqua Et
om. (hom.) P
ex hoc arguo sic: Lux et diaphanum non
om. P
sunt
accidentia
essentia E
elementorum
colorum P
; ergo color
corr. ex: qui P
, qui est ex istis, non est accidens mixto
mixti P
. Et est aliquid eius; igitur
ergo P
erit
est P
forma substantialis mixti.
Quod autem lucidum non sit accidens ignis sic videtur: Quod est
Quod est] Est enim P
nobilius in igne, illud non est accidens ignis; lucidum est nobilius in igne
illud — igne
om. (hom.) P
; ergo etc. Sed si
om. P
lucidum non est accidens in igne sed aliqua forma substantialis, ergo diaphanum non erit
est P
accidens in aere.
Probatio: Detur quod diaphanum sit accidens aeris.
Arguo ergo sic:
Nullum accidens est propria materia recipiens formam substantialem; lucidum est forma substantialis sive lux
sive lux
ante est P
, diaphanum autem accidens (hoc datum est); ergo diaphanum non est materia
add. propria P
nata recipere
nata recipere] recipiens P,
add. sed exp. enim P
lucem et ab ea perfici
perfectibilis P
— quod
praem. sed exp. g P
falsum est. Ergo praedicta consequentia bona.
Item, si diaphanum est accidens in aqua et in aere, univoce autem dicitur in istis — unam enim
autem P
et eandem actionem recipiunt
suscipiunt P
per naturam diaphaneitatis, scilicet quod sunt medium in sensu visu —
igitur
ergo P
causabitur
causaliter E
diaphaneitas ab aliquo principio communicato in
ab P
utroque.
Non autem ab ultima forma substantiali ignis; haec enim non participatur
add. ab P
aqua et aere. Nec similiter forma substantialis aquae. Erit igitur
ergo P
aliqua alia
om. P
forma substantialis, non determinata in specie sed
nec P
in genere.
Diaphanum autem est
add. aliqua P
natura determinata in specie
add. sed exp. materialis(?) E
; ergo forma terminata in genere solum est causa composita
compositi P
exsistendi aliam formam in specie
add. ergo E
solum —
quod falsum est.
Contra: Lucidum et diaphanum recipiunt
suscipiunt P
magis et minus; igitur
ergo P
sunt
sint E
accidentia.
Et nota quod haec quaestio est de luce quae est pars ignis, et non de luce recepta in igne a corporibus supracaelestibus
caelestibus P
.
Item, lux est sensibile; ergo est accidens. Haec consequentia patet sic
substantia enim secundum quod est P
: Substantia non est sensibilis unde substantia
unde substantia
om. P
; substantia
est P
enim
s. lin. P
aut est
om. P
materia aut forma aut compositum.
Materia prima
vere per se P, pura SV
non est sensibilis. P 23va Forma per se nata est ad intellectum, ergo non est sensibilis.
Substantia autem composita
Substantia autem composita] C. a. s. P
est corpus
add. substantiae E
; substantia autem quae est corpus
add. est P
, circumscripto
circumscripta EP
ab eo corpore quod est quantitas
qualitas et tale P
, non est sensibile.
Ergo substantia inquantum substantia non est sensibilis
sensibile SV
. Ergo substantia sub aliquo accidente est sensibile
sensibilis P
; lux autem
add. est P
sensibile per se; ergo est accidens.
Contra: Lux est secundum beatum Augustinum
add. lux est E
corpus et primum corporum;August., De lib. arb. 3.5, PL 32: 1279. ergo non est accidens.
Ad haec
hoc P
respondent
respondet P
quidamCf. Grosseteste, Hex. 2.10.2: "dicimus quod necesse est lumen dupliciter dici: signat enim substanciam corpoream subtilissimam et incorporalitati proximam, naturaliter sui ipsius generativam; et significat accidentalem qualitatem, de lucis substancie naturali generativa accione procedentem. Ipsa enim generative accionis indeficiens mocio qualitas est substancie indeficienter sese generantis" (ed. R. Dales & S. Gieben, p. 98). quod lux dupliciter potest considerari: aut prout est in quiete aut prout est in motione. Lux prout consideratur in quiete substantia est; prout autem consideratur in motione
Lux — motione
om. (hom.) P
—
hoc est prout est illuminans
est illuminans] illuminat P
sive
s. lin. P
illustrans
illuminatur P
— accidens est.
Alio modo respondet alius
Alio — alius] Alius respondet alio modo scilicet P
quod hoc nomen 'lux' potest nominare aut ipsam essentiam quae illuminat, et sic est
add. lux P
substantia; aut potest nominare ipsam
om. P
impressionem sive
illuminationem sive
illuminationem sive
om. (hom.) P
illustrationem, et sic est qualitas, et sic est visibile, et hoc est inquantum lux derelinquitur in ipso diaphano
in ipso diaphano] a d. i. P
.
Sed haec solutio nulla: Facit enim multiplex quod non est multiplex. Lux enim non est multiplex
Lux — multiplex
om. (hom.) E
.
Lux enim prout nominat impressionem essentiae lucis aut gignit
aut gignit] ut gignat P
suam speciem, aut prout nominat essentiam lucis.
Et manifestum est quod ipsa essentia
exsistentia P
gignit suam speciem, et illud
vel forsan: istud (i
d) P
quod
om. E
gignit est visibile. Ergo lux secundum
add. suam P
essentiam est visibile; ergo non est substantia. Ergo neque lux est substantia prout
pro ipsa P
consideratur secundum suam essentiam neque alio modo.
Item, ipsa
add. est P
impressio est ipsa motio; ipsa motio et
est P
ipsa illuminatio
ipsa illuminatio
rep. P
est idem per essentiam cum eo cuius est illuminatio, sicut lucere est idem cum luce. Igitur si illuminatio est accidens, et lux est accidens.
Non est ergo distinguere lucem prout E 26rb consideretur
consideratur P
ut
add. essentia et (
om. S) prout consideratur ut SV
impressio.
Ad istud
vel forsan: illud (i
d) P
alio modo dicendum quod lux non est accidens. Color tamen accidens est, et similiter
sic P
omne sensibile inquantum sensibile.
Ad argumentum in oppositum dicendum quod est aliquid magis
om. E
formale principium ipsius coloris quam lux et est quoddam esse lucis. Unde lux cadit oblique sub nomine 'coloris', et illud
vel forsan: istud (i
d) E, aliud P
esse directe. Illud
vel forsan: Istud (i
d) P
autem esse est potentia movendi visum.
Ista
vel forsan: Illa (i
a) P
autem potentia non addit essentiam super essentiam lucis, et est
om. P
essentiae
corr. (s. lin.) ex: essentia E, exsistentem P
lucis
in corr. E
accidentalis;
potest enim lux esse et manere
movere P
praeter hanc potentiam.
Sed contra:
Si haec solutio est vera, principium
praem. si E
formale in hoc nomine 'color' est potentia. Est igitur sensus huius propositionis, 'color movet visum', talis
om. P
: 'talis potentia lucis', demonstrata praedicta potentia,
'movet
rep. sed corr. E
visum' vel 'gignit suam speciem in organo videndi'.
Sed contra:
Natura est quae gignit suam speciem in organo videndi; virtus sive potentia non est natura; ergo species virtutis sive potentiae non gignitur in organo videndi. Species autem coloris gignitur in organo videndi. Ergo per nomen 'coloris' non significatur talis potentia lucis tamquam principium formale coloris.
Ad hoc
haec P
dicendum quod
rep. P
in puncto
pucto(!) E
uno lucis salvatur tota essentia lucis; unus enim
autem P
punctus lucis potest gignere sphaeram
speciem P
lucis.Cf. Grosseteste, Hex. 2.10.1: "Unde in instanti uno unus lucis punctus replere potest orbem lumine" (ed. R. Dales & S. Gieben, pp. 97-98).
Punctus autem lucis non est visibilis; et ibi salvatur tota essentia lucis; ergo lux secundum
per P
suam essentiam non est visibilis
visibile SV
. Quod punctus lucis non sit visibilis, hoc videtur sic: Omne quod videtur videtur sub angulo. Hoc probatur in Perspectiva.Alhazen, Perspectiva, in Opticae Thesaurus 40, ed. F. Risner, p. 13.
Omne autem quod videtur sub angulo habet basim; sed omne habens basim est quantum per se; ergo omne quod videtur per se et non per accidens est quantum. Quantum igitur
ergo P
per se et non per accidens est visibile
est visibile
ante et P
.
Punctus igitur lucis non est visibilis, neque lux unde lux
unde lux
om. (hom.) P
. Lux tamen exsistens sub quantitate et
vel P
expansa
add. vel exponsa P
est visibile; nihil
simul P
enim accidit esse visibile nisi exsistens sub quantitate; unde quantitati non accidit videri sicut Diarri
Duari E, Darri P
filius
corr. ex: fillius P
albo.Cf. Aristot., DAn 2.6.418a21.
Et ex hoc
haec(!) E
apparet quod sensatum commune non sentitur per accidens; quantitas enim sentitur per se et est sensatum
mg. P,
add. accidens P
commune. Et ex praedicto patet quod si ponatur quantitatem non esse et colorem
add. sed exp. non E
esse, non potest color videri, quia non est expansio neque quantitas.
Sed modo videtur quod punctus lucis sit visibilis. Visus
Virtus P
enim sive virtus visiva est simplex; ergo obiectum simplex potest movere visum. Simplicitas igitur
ergo P
puncti lucis non impedit punctum quin possit movere visum et ita esse visibile.
Sed
om. P
ad hoc
haec P
dicendum quod sentire operatio coniuncti
coniunctorum P
est
ante operatio P
; virtus autem visiva exsistens extra corpus non potest videre, sed si posset
add. intellectio P
exsistere extra corpus,
ei conveniret
corr. ex: convenirent E
intelligere
intellige E
.
Sensus igitur visus est actus organi, et organum est corpus naturale quantum compositum
om. P
. Igitur
post est P
impossibile est obiectum simplex movere sensum, et ideo non potest punctus lucis esse visibile.
Ex hoc patet manifeste quod omne corpus sensibile est in loco, quia non est sensibile nisi quia quantum. Dicendum est ergo quod per hoc nomen 'lux' potest significari essentia lucis sola
ut s. substantia P
, et sic lux non est visibilis. Potest autem per hoc nomen 'lux' significari essentia lucis sub expansione
expasione(!) P
, et sic est sensibile et visibile, et sic est accidens. Lux enim quanta est de praedicamento accidentis, scilicet sub quantitate.
Sciendum est autem
ante est P
quod accidens inquantum accidens non potest gignere speciem, nec sola natura substantiae, sed oportet ut sit quantum. Unde sensibile est aggregatum E 26va ex substantia et accidente, et potest gignere speciem aggregati.
Lux igitur secundum
add. suam P
essentiam solam
totam P
non est accidens neque visibile, sed est intelligibile. Sed hoc nomen 'lux' prout nominat essentiam P 23vb expansam et sub quantitate
et sub quantitate
om. P
(hoc est, lux quanta) accidens
s. lin. P
est et est
om. P
visibile.
Et nota quod hoc nomen 'lux' significat essentiam lucis solam, et ideo haec est falsa, 'lux est visibilis',
haec tamen
cum P
vera
add. est P
, 'lux est lucidum vel luminosum
lucidum vel luminosum] luminosum lucidum enim P
diaphanum dispositum luce'.
Color
Colorum P
igitur accidens est, et primum principium
add. eius P
formale eius est illud
vel forsan: istud (i
d) P
esse lucis sub quo est lux visibile. Unde color est expansio
corr. (s. lin.) ex: pansio E
lucis sive lux quanta.
Et huic consonat Aristoteles dicens, "Color est extremitas perspicui in corpore terminato."
Aristot., De sensu et sensato 3.439b11-14.
Extremitas quae hic ponitur non est punctus, sed est
om. P
superficies naturalis et non mathematica, et sic est expansio. Unde color est expansio lucis
luc̄(!) P
et
om. P
in diaphano sive lux expansa. Et ex hoc patet quod color est natura quae est quanta per accidens, et propter hoc non sequitur quod
om. P
etsi sensibile sit quantum, et color sit
om. P
sensibile, quod color sit in praedicamento quantitatis
corr. ex: qualitatis E
nisi per accidens.
Color igitur, qui
quae P
est lux expansa, gignit suam speciem in oculo. Unde aggregatum ex substantia et accidente gignit suam speciem, quae quidem species est species lucis expansae. Ex hoc patet quod non solum natura lucis, unde nec
s. lin. E,
om. SV
lux, nec solum expansio, sed hoc aggregatum, scilicet
corr. (s. lin.) ex: sed E,
om. P
ex intentione naturae
verae E
lucis et expansionis
expansione P
.
Magis tamen
om. P
proprie potest
om. P
dici
add. sed exp. g P
quod color non est illud
vel forsan: istud (i
d) P
quod gignit suam speciem, sed coloratum; coloratum enim movet virtutem
virtutum P
visivam in
add. sed exp. o P
organo videndi.
Non solum autem est lux de essentia coloris, sed etiam
om. P
est de essentia cuiuslibet
post alterius P
alterius sensibilis; lux enim expansa sub diversis esse est
corr. ex: potest E
principium formale diversorum sensibilium.
Et ex hoc patet quod omnia sensibilia radicantur in una radice, scilicet in natura lucis, et omnes sensus radicantur in
una — in
2
rep. E
sensu communi qui est in corde. Et ex hoc possumus
possimus P
imaginari duas pyramides, quarum una est constituta ex quinque sensibilibus
sensibus EP,
add. et P
constituentibus unam basim pentagonalem et ex natura lucis in qua radicantur ista sensibilia faciente
facientia P
conum
corr. (s. lin.) ex: communi E, sensum P
; alia
corr. ex: aliqua P,
add. sed exp. ratio E
vero
natura P
est ex quinque sensibus
particularibus
partibus E
facientibus unam basim pentagonalem et
add. ex P
sensu communi faciente conum.
Et
faciente — sensus
mg. E
etiam
post dicto P
ex dicto patet quod omne sensibile est visibile quodammodo, et omnis sensus
faciente — sensus
mg. E
quodammodo sensus
quodammodo sensus
om. (hom.) P
-visus, et hoc quia omnes communicant naturam lucis, quae maxime appropriatur sensui-visui.
Et
om. P
ex dictis iterum patet [ad 4.Q2-4] quod quattuor qualitates non sunt formae substantiales elementorum. Calor
Color P
enim qui est una qualitas elementaris nominat quoddam esse lucis incorporatae terreo, sub quo potest movere sensum tactum. Unde calor
corr. (s. lin.) in: color P
est accidens; principium enim formale
post eius P
eius est de genere
generatione E
accidentis; et similiter quodlibet aliud sensibile.
Ad aliam quaestionem [4.Q5] dicendum quod lux
add. hic P
multipliciter
post consideratur P, tripliciter SV
consideratur: aut prout est in suo fonte, ut in stella a qua proicitur
proceditur P
, et secundum istam considerationem est substantia; aut prout incorporatur, ut
om. P
verbi gratia quando ex ea
substantia P
incorporata diaphano fit E 26vb color, et sic adhuc
s. lin. E,
om. P
est substantia
add. et P
(secundum enim
enim utramque considerationem] itam(!) c. e. P
utramque
corr. (s. lin.) ex: virtutis E
considerationem
enim utramque considerationem] itam(!) c. e. P
est res et natura); aut prout recipitur et non incorporatur, ut in aere, et sic non est substantia neque accidens, est tamen
enim P
species vel intentio luminosi a quo
luminosi a quo] lucis luminosa quae P
proicitur.
Similiter autem
enim P
se habet lux hic in aere ad illud
id P
a quo
a quo] aliquod quod P
proicitur, sicut color hic in medio se habet ad colorem
add. hic P
in materia.
Color enim in medio non est color
non est color
om. P
neque
add. est P
substantia neque accidens, sed est
add. ipsa coloris species et P
intentio coloris
om. P
, et hoc est
hoc est] tamen P
quia non dicitur aliquid esse accidens
nisi cum sit in materia propria.
De
Ad P
hoc autem quod
s. lin. E
dicit beatus
om. P
Augustinus quod lux est corpus dicendum quod sic
post est P
intelligendum est: Non est aliud a corpore.
Ad aliud [4.Q6] dicendum quod calidum et
om. P
frigidum, humidum et
om. P
siccum
sic P
sunt differentiae accidentales ad generandum colores et alia
corr. (s. lin.) ex: aliqua E
sensibilia
sensibiles P
; sunt autem talia secundum quae
quod SV
est alteratio et actio et passio et mixtio.
Lucidum
add. autem SV
et diaphanum
Lucidum et diaphanum] Lucidi P
sunt accidentales
actuales E
termini
etiam P
praedictarum transmutationum
transmutabilium P
; sunt essentiales
essentiale P
condiciones colorum et aliorum sensibilium.
Unde intelligendum est cum
quod P
dicitur quod secundae qualitates generantur ex primis,
aut generationem
ex — generationem] generatione P
per accidens, aut
aut generantur
om. P
generantur
generatur E
, hoc est, sequuntur primas. Lucidum enim et diaphanum praecedunt calidum et
om. P
frigidum, humidum et
om. P
siccum
sic P
in elementis, et illa
vel forsan: ista (i
a) E, ita P
sub diversis esse sunt principia formalia omnium sensibilium in mixto.
Ad aliud
om. P
quaesitum [6.Q1] dicendum quod lucidum in igne non est accidens,
neque diaphanum in aere et aqua.
non — sic
om. P
Ad hoc autem quod quaesitum est de numero mediorum [4.Q7] sic
non — sic
om. P
dicendum quod
numerus potest sic sumi:
Sensibile enim
om. P
dupliciter dicitur
om. P
, virtute et actione, et virtute tantum; et aliis verbis secundum speciem vel secundum materiam.
Sensibile autem virtute et actione est sensibile quod potest movere sensum,
et hoc est sensibile secundum speciem. Sensibile autem virtute tantum est illud quod non potest movere sensum,
et illud est sensibile secundum materiam. Sensibilia autem virtute tantum sunt infinita;
virtute autem et actione sunt
autem — finita] vero secundum materiam sive virtute tantum est quod non potest movere ipsum et illud (
vel forsan: istud (i
d)) sensibile est secundum materiam infinitum sensibile autem virtute et actione sive secundum speciem et naturam est finitum P
finita
corr. ex: infinita E
.
Et ex hoc apparet quod colores medii secundum materiam
naturam P
sunt infiniti
finiti P
, secundum speciem autem sive virtute et actione sunt finiti et
om. P
numero tot quantum
quot P
inter album et nigrum est possibile invenire colorem medium
colorem medium] colores medios P
qui
quo P
possit
posset P
complere suam actionem.
Ad argumentum autem in oppositum dicendum quod praemissa est falsa. Impossibile enim
om. P
est invenire tale medium quod aequaliter participet de albo et
corr. ex: si P,
add. de P
nigro.
Si enim tantum esset de albedine quantum est
om. P
de nigredine et e converso, tunc
om. P
ista
vel forsan: illa (i
a) P
duo essent aequalia in virtute et entia
essentia P
in actu; ergo neutrum esset in potentia respectu alterius.
Nunquam ergo ex his P 24ra fieret vere unum; ex duobus enim in actu etc.
non fit unum in actu P
Hoc etiam dato supponit aliud
om. P
falsum cum dicit, 'sumatur inter A et
om. P
album vere medium'; hoc enim est impossibile. Non enim est
enim est
s. lin. E
comparatio inter
corr. ex: deinde E
album et A
alia P
.
Utpote vere
om. P
sit A glaucum vel quodvis aliud; non enim
s. lin. E,
om. P
est comparatio inter album et glaucum nec vera contrarietas, et ideo non est sumere vere medium inter ista
illa P
aequaliter participans utrumque extremum, et sic impeditur haec ratio.
De sensibilibus
vel forsan: sensibus (sen
bus) P, sensibus E
ergo
igitur P
quid sint et de quattuor
qualitatibus
ante quattuor P
utrum sint
om. P
formae substantiales elementorum
om. P
aut non,
et de luce quid sit et de coloribus mediis utrum sint finiti aut
vel P
infiniti manifestum est.