The Richard Rufus of Cornwall Project

Preparing Critical Editions of Rufus' Extant Works

Supported in part by the National Endowment for the Humanities

Aristoteles
Metaphysica

Translatio Arabica-Latina, Versio Vulgata Liber 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Copyright 2011 © Rega Wood

TEI-compliant XML

Variantes (Variants) | Notae (Notes)

Metaphysica 5*

(delta)

*Bolded Text Quoted by Richard Rufus

[1012b34] |B 283r| |I 63ra| |M 53ra| |N 291va| |P 61|
1. Initium dicitur illud ex quo [35] prius movetur aliquid. Verbi gratia, principium longitudinis. [1013a1] Et dicitur etiam illud ex quo melius est aliquid | fieri. Verbi gratia, doctrina, quoniam forte non incipitur de | primo rei, sed de illo de quo facilior est disciplina. | Et dicitur etiam illud ex quo prius fit res |I 63rb| et est in re. Verbi gratia, [5] fundamentum navis et domus, et sicut quidam dicunt, cor in animali, | et quidam cerebrum, et quidam aliud secundum aestimationem uniuscuiusque. | Item, dicitur etiam illud ex quo fit res prius et non |P 62| est |M 53rb| in eo et | ex quo fit initium motus et transmutationis. | Verbi gratia, filius a parentibus et lis [10] ab odio. Et dicitur etiam illud propter cuius voluntatem movetur quod | movetur et transmutatur quod transmutatur. Verbi gratia, | dominium in civitatibus et regnum, | quae dicuntur etiam principia. Et similiter in artificialibus, et | maxime in principiis artificiorum. Et dicitur etiam illud ex quo res scitur [15] primo. Verbi gratia, | propositiones in demonstratione. Et similiter | dicuntur causae etiam; omnes enim causae sunt principia. Et | omnia principia habent aliquid commune quod est primum, et sciendum quomodo est et quomodo erit. | Et quaedam principia sunt in rebus, et quaedam [20] extra res. Et similiter natura est principium et elementum etiam, et cogitatio | et |B 283v| voluntas et substantia et illud propter quid. Bonum et largum est principium plurium, | et cognitio et motus etiam. |

[1013a24] |I 64ra| |M 53vb| |N 291vb| |P 68|
2. Causa dicitur secundum unum modum illud ex quo fit aliquid et est in eo, [25] ut cuprum in idolo et argentum | in anulo. Et dicitur alio modo forma et | exemplar. Et hoc est quod significat alicuius esse et | genera eius, sicut proportio duorum ad unum attribuitur ad diapason, et | similiter omnes numeri et partes definitionis. Et dicitur alio modo secundum quod est [30] principium transmutationis et quietis primae, ut dicitur quod | ambulatio est causa sanitatis, et pater filii, et universaliter agens | acti, et transmutans transmutati. Et etiam dicitur alio modo | tamquam complementum, et hoc est propter quid fit aliquid. Verbi gratia, quod | sanitas est causa ambulationis. Si igitur quaesitum fuerit a nobis quare ambulamus, dicemus ut sanemur, et [35] hoc dicto videmus nos reddere causam. Et similiter alia per quae fit complementum |M 54ra| | per motum alterius et est medium, sicut dicitur quod causa [b1] sanitatis est dieta et ieiunium aut medicinae aut | instrumenta; omnia enim ista adunantur |N 292ra| ad quaerendum complementum, et differunt | quoniam quaedam sunt tamquam instrumenta, et quaedam tamquam actiones. | Causae igitur dicuntur in maiori parte de istis modis. Quia igitur [5] causae dicuntur |P 69| multis modis, accidit ut plures causae sint eiusdem, sed | modo accidentali; ars enim idolorum est causa, | et cuprum etiam, et non est aliud nisi per hoc quod est idolum, | sed non est eodem modo, sed alterum, quasi illud | ex quo fit mo|I 64rb|tus. Et exercitium et sanitas sui ipsius ad invicem; exercitium enim est causa [10] sanitatis, et sanitas est causa exercitii, sed non eodem modo, | sed hoc tamquam complementum, et hoc tamquam principium motus. Et etiam | eadem causa erit rerum contrariarum. Verbi gratia, illud quod cum fuerit praesens, erit causa alicuius, | et cum fuerit absens, illud idem forte erit causa contrarii. Verbi gratia, quoniam absentia | gubernatoris navis forte erit causa destructionis navis, et praesentia |M 54rb| eius erit causa [15] salvationis eius. Et haec ambo, scilicet absentia et praesentia, sunt causae | tamquam motus.

[1013b16] |I 64vb| |M 54va| |N 292rb| |P 72|
3. Omnes igitur causae quae modo fuerunt dictae cadunt super quattuor | modos famosos valde. Litterae enim | syllabarum et materiae artificialium | et terra et omnia corpora similia et [20] partes |B 284r| totius et propositiones conclusionis sunt tamquam | causae quae sunt ex aliquo. Et quaedam istorum sunt quasi subiectum, et quaedam quasi | partes. Et quaedam quasi illud quod significat alicuius esse, sicut totum et compositio | et forma. Semen autem et medicus et ambulatio et | omne quod agit aliquam actionem |I 65ra| sunt secundum principium transmutationis [25] et quietis. Et quaedam sunt |P 73| tamquam complementum et largitas | aliis; illud enim propter quod fit largitas | aliis vult etiam esse complementum, et non est differentia inter dicere hoc esse largum | et videri largum. Causae igitur sunt istae, et | numerus suarum formarum est iste numerus. Et modi causarum [30] sunt plures, sed cum referuntur fiunt pauciores etiam; dicuntur | enim causae multotiens ea quae conveniunt in forma. Et dicuntur quaedam ante, | et quaedam post, sicut dicitur quod sanitatis causa est medicus peritus |M 54vb| et ars, | et duplum est causa ad diapason, et numerus etiam. Et similiter etiam | illud quod continet aliquid particularium. Et etiam tamquam accidens [35] et genera eius. Verbi gratia, idolum; causa enim idoli est artifex idolorum, scilicet Polycletus, | sed diversis modis. Accidit enim ut nomen [1014a1] artificis esset Polycletus. Et similiter etiam ea quae continent | accidens, sicut homo cum fuerit causa idoli, aut aliquod | animal. Et quaedam accidentia sunt remotiora quibusdam, et [5] quaedam propinquiora. Verbi gratia, cum dicimus quod album et musicum¹

est causa | idoli, et non Polycletus tantum aut homo. | Et dicuntur causae aliter ab omnibus istis proprie et | universaliter et potentia et actu. | Verbi gratia, aedificator² rei aedificandae aut aedificator qui aedificat. [10] Et dicuntur huiusmodi sermones in rebus quarum causae habent causas, et |P 74| | sicut causa istius idoli quod est idolum aut quod est alia | forma aut cuprum, et causa cupri est aliqua materia. Et similiter in | accidentibus. Et etiam dicuntur | ista et illa secundum compositionem. Verbi gratia, non Polycletus neque [15] artifex idoli, sed Polycletus artifex idoli. Sed | multitudo |M 55ra| omnium istorum est senarius. Et dicuntur | duobus modis: aut tamquam genus aut | tamquam totum. Album in Romano. Et differunt quod [21] agentia et particula|I 65rb|ria sunt et non sunt insimul, | et quae habent causas |P 75| etiam. Verbi gratia, sanans | et iste aedificator istius aedificati. Quae autem sunt in | potentia non sunt semper insimul; domus enim et [25] aedificator non corrumpuntur insimul. |

[1014a26] |I 66ra| |M 55va| |N 292vb| |P 81|
4. Elementum dicitur illud ex quo componitur res primo |B 284v| et est in eo, | et non dividitur secundum formam in aliam formam. Verbi gratia, quoniam | elementa soni sunt ex quibus componitur sonus et ad quae perveniunt | ultimo, et illa non dividuntur in alios sonos diversos ab eis secundum [30] formam, sed si dividantur partes eorum, erunt consimiles secundum formam, sicut | aqua cuius pars est aqua, non sicut pars syllabae. |P 82| | Et dicentes quod corpora habent talia elementa in quae | dividuntur primo et quae non dividuntur in alia corpora | diversa secundum formam [35] dixerunt unum elementum et plura talia. Et elementa |M 55vb| | linearum dicuntur prope hunc modum. Et universaliter elementa omnium | demonstrationum; primae enim demonstrationes quae sunt in pluribus [b1] demonstrationibus dicuntur elementa demonstrationum. | Et primae congregationes sunt similes istis, quae sunt ex | tribus terminis quorum unus est medius. Et etiam dicitur elementum | per similitudinem et minoritatem illud quod est unum minimum et non dividitur et indigetur in pluribus rebus. [5] Et ideo minimum simplex quod non dividitur | dicitur elementum. Unde fuit positum hoc nomen rebus quae sunt elementa universalia magis quam alia, |P 83| | quoniam unumquodque eorum, quia est unum simplex, invenitur in pluribus | et in |I 66rb| omnibus rebus aut in multis. Et ideo aestimaverunt quidam quod unum et punctus | sunt principia. Et quia illa quae dicuntur genera [10] sunt universalia et non dividuntur, quia non habent definitionem, | dixerunt quidam quod genera sunt elementa et quod sunt magis in elementatione, quoniam | genus est maioris universalitatis; quod enim habet differentiam | habet genus etiam, et quod habet genus non habet | differentiam necessario. Et elementum est |M 56ra| commune omnibus rebus, quod est principium cuiuslibet, [15] et est in quolibet primum. |

[1014b16] |I 67ra| |M 56rb| |N 293rb| |P 90|
5. Et dicitur natura uno modo de omnibus pullulantibus. | Et etiam dicitur natura illud cum quo pullulat | pullulans primo et est in eo. Et etiam illud ex quo est | primus motus in unaquaque |M 56va| rerum naturalium et est in eis, sicut est in rei veritate. [20] Et dicitur pullulare omne quod habet crementum in alio secundum | contactum |I 67rb| aut secundum consolidationem, sicut | embriones. Et inter contactum et consolidationem est differentia; in contactis enim | non est necessarium quod aliud sit a tactu, in consolidatis autem | aliquid est utrique quod facit ea esse consolidata in loco [25] contactus, et ut sint unum secundum continuationem et | quantitatem, non secundum qualitatem. Et etiam dicitur natura illud | ex quo primo fit essentia rei naturalis et sua generatio, et | est immutabile et intransmutabile a sua virtute |B 285r| quam habet, | sicut dicitur quod cuprum est natura idoli et cyphi cuprei, [30] et lignum est natura cyphi lignei. Et similiter | de aliis; unumquodque enim rerum quae sunt ex istis, | prima materia est in eis salvata. Et per hunc modum | dixerunt quod elementa sunt natura rerum naturalium, et quidam dixerunt quod est |P 91| definitio, et quidam quod terra, et quidam quod ignis, et quidam | quod aer, et quidam quod aqua, quidam [35] aliud tale, et quidam omnia. Et etiam dicitur | natura alio modo substantia rerum naturalium, sicut dicitur quod | natura est prima compositio, aut sicut dicit Empedocles [1015a1] quod natura entium nihil aliud est nisi mixtum, | et secundum ista dicunt homines naturam. | Et ideo omnia quae sunt per naturam aut est ex aliquo |M 56vb| quod est ex eo et | ex eo naturaliter est suum esse non dicitur quod habet [5] naturam, si non habuerit formam et exemplar eius; | natura enim est illud quod est ex istis duobus, sicut animal | et membra animalis. Et dicitur natura prima materia. Et ista dicitur | duobus modis; dicitur enim primum in respectu alicuius et primum in rei veritate, sicut | res factae ex cupro. Cuprum enim cum refertur ad ista, est primum, et dignum est ut dicatur primum in rei veritate, [10] si omnia liquabilia sunt, aqua. Dicitur etiam natura forma et | substantia, et ista est finis generationis. Formae | autem et omnes substantiae |I 67va| dicuntur naturae, quia hoc nomen imponitur eis. | Natura autem est aliqua substantia. Manifestum est igitur ex dictis quod | prima natura quae dicitur in rei veritate est substantia rerum quae habent [15] principium motus in eis. Et mate|P 92|ria | dicitur natura, quia recipit istam. Et similiter est generatio et pullulatio | pullulantis, quia sunt motus ex natura et quia sunt idem principium motuum | rerum naturalium, et sunt in eis simpliciter aut potentia | aut actu. |

[1015a20] |I 68rb| |M 57rb| |N 293vb| |P 97|
6. Et necessarium est illud quod impossibile est ut res sit nisi cum ipso, et est | tamquam causa, sicut anhelitus et nutrimentum in animalibus, quae sunt necessaria, | et sine illis impossibile est ut animal sit. Et etiam necessarium est illud quod | impossibile est nisi per illud ut sit aut sit bonum aut negare bonum | aut privare ipsum, sicut dicitur quod accipere medicinam est bonum [25] ne accidat infirmitas, et navigare ad Athenas est necessarium³ ut recipiatur | debitum. |P 98| Et etiam |B 285v| dicitur necessarium de re faciente violentiam et de violentia, et hoc est quod | impedit voluntatem; | faciens |M 57va| enim violentiam dicitur necessarium. Et ideo est contristans etiam, sicut | dixit Odinus quod omne necessarium est contristans. [30] Et violentia est aliqua | necessitas, sicut dixit Ariotas quod violentia de necessitate cogit me ut hoc faciam. Et aestimatur quod necessitas non facit opinantem aliquod verum reverti et mutari a sua opinione, quia est contrarium | motui qui fit per voluntatem et cogitationem etiam. Et etiam | dicitur necessarium illud quod impossibile est ut sit alio modo. [35] Et secundum huiusmodi necessarium dicuntur | omnia alia necessaria aliquo modo; dicitur enim [b1] actio necessaria vel passio necessaria vel illud quod impossibile est | ire propter faciens violentiam, et ita necessitas est illud | propter quod impossibile est ut sit aliquid alio modo. |I 68va| Et | similiter in causis |P 99| vitae et boni, quoniam cum impossibile est ut [5] bonum sit in quibusdam rebus, neque est vitae generatio sine aliquibus aliis, | illa igitur sunt necessaria, et causa est aliqua necessitas. Haec ergo est | declaratio necessariorum quod impossibile est ut sint alio modo | ab eo. Quod demonstratum est modo simplici, et causa |M 57vb| eius prima est | si fuerit possibile ut sit alio modo, ut sit congregatio syllogismus; quaedam enim habent [10] aliam causam necessarii, et quaedam nihil, sed | alia erunt necessaria propter ista. Manifestum est igitur quod primum | necessarium in rei veritate est simplex. Et impossibile est ut illud sit | multis modis; ergo neque alio modo. Et si non, | erit multis modis. Ergo si fuerint res simplices et aeternae et immobiles, [15] nulla earum erit violenta neque extra naturam. |

[1015b16] |I 69ra| |M 58rb| |N 294ra| |P 104|
7. Unum dicitur aut per accidens aut | per se. Per accidens sicut navigator et musicus; | dicere enim quod navigator et musicus sunt unum non est per differentiam essentiae, quia accidit navigatori musicum. [28] Et similiter dicitur accidens in genere etiam et in rebus universalibus. | Verbi gratia, quod homo et [30] homo musicus sunt unum, aut quia | musicum accidit utrique homini qui est substantia una, aut quia uterque | accidit alicui particularium, sicut navigatori. Sed esse |N 294rb| utriusque non est eodem | modo, sed |P 105| unum eorum debet esse quasi genus et | in substantia etiam, et ali|I 69rb|ud quasi habitus aut passio in substantia. Omnia [35] igitur quae dicuntur unum per accidens hoc modo dicuntur.

[1015b35] |I 69va| |M 58va| |P 106|
8. Eorum autem quae dicuntur unum per se. Quoddam dicitur unum [1016a1] per continuationem. Ut lig|B 286r|num conglutinatum aut illa quae congregantur a ligamento. | Et linea si fuerit curva; dicitur enim etiam unum continuum, |P 107| | sicut dicitur unumquodque membrorum, et sicut crus et focile. | Et istorum est magis unum illud quod est continuum per naturam quam illud quod est continuum per artificium. [5] Et dicitur continuum illud cuius motus est unus per se et non potest esse | alio modo. Et dicitur unus motus ille qui non dividitur secundum tempus. | Et continua per se sunt illa quae sentiuntur secundum tactum unum; | ligna enim continua non dicuntur |M 58vb| unum ad invicem cum tanguntur, | neque corpus neque aliud continuum. Illa autem quae sunt perfectae continuationis [10] dicuntur unum, etsi habeant tortuositatem. Et istorum est magis unum quod non habet | tortuositatem, sicut crus aut coxa; impossibile enim est ut | motus cruris non sit unus. Et linea recta est | magis in unitate quam tortuosa. Et dicitur quod linea tortuosa quae habet angulum etiam est | una et non una; possibile est enim ut [15] motus eius sit insimul et non sit insimul. |P 108| Linea autem recta oportet ut motus eius sit in|I 69vb|simul, et | nullum corpus habens magnitudinem quiescit in una parte et movetur secundum aliam, | sicut partes lineae tortuosae.

[1016a17] |I 70ra| |M 59ra| |N 294va| |P 111|
9. Et dicuntur etiam unum alio modo | quorum subiectum non dividitur secundum formam. Et illa | non dividuntur secundum formam quorum formae non dividuntur secundum situm et subiectum, [20] aut primum aut ultimum, quod est proprie complementum; dicitur enim vinum | unum et aqua una, cum non dividantur secundum formam. Et | dicuntur omnia liquabilia unum, sicut oleum et vinum |M 59rb| et omnia liquida. Quoniam subiectum omnium aliorum est unum, et | omnia sunt aqua aut aer.

[1016a24] |I 70rb| |N 294vb| |P 112|
10. Et etiam dicuntur unum quorum genus est unum et [25] differunt per differentias subiectas ei, | sicut homo et equus et canis. Et sicut dicitur, `omnia animalia sunt unum'. Et | prope istum modum est dicere quod materia est una. Ista | igitur forte dicuntur unum secundum hunc modum. Et forte dicuntur unum secundum genus superius, [30] cum sit postrema forma superioris generis. Verbi gratia, sicut | isoceles et isopleuros, quoniam dicuntur una figura et eadem; | ambae enim sunt trianguli, et non dicuntur idem triangulus.

[1016a32] |I 70va| |M 59va| |P 114|
11. Et etiam dicuntur unum | illa quorum definitio quae significat quae sunt non distinguitur a definitione |B 286v| alterius | significante quid est; [35] omnis enim definitio dividitur in se. Et secundum hunc modum augmentabile et diminutum | sunt unum. Et etiam definitio est una, sicut defi|I 70vb|nitio superficierum planarum [b1] est una. Et dicitur unum modo simplici | illa quae non dividuntur secundum tempus neque secundum locum | neque secundum sermonem, et maxime quod est ex eis substantia; illud enim est magis in unitate. Et dicitur etiam unum modo | universali illud quod non dividitur secundum speciem suam. [5] Verbi gratia, dicere unum hominem | et unum animal et unum os. | Et multa dicuntur unum secundum materiam⁴ quamvis agant aliud aut | pati|M 59vb|antur ab alio aut differant per alia aut referantur ad alia. Et illa quae dicuntur unum primo modo sunt illa quorum | substantia est una. Et sunt unum aut secundum continuationem aut secundum formam aut |P 115| definitionem; [10] dicimus enim plura in numero illa quae non sunt continua neque habent unam formam. | Quoddam enim non dicitur unum et si non | fuerit de quantitate et continuum etiam. Et quoddam non dicitur unum si totalitas sua non fuerit perfecta. Quod igitur non est totum non dicitur unum universaliter; non enim dicimus | quod partes sotularis compositae aliquo modo sunt unum [15] propter continuationem, nisi dicatur hoc modo, scilicet secundum quod | sunt sotular et secundum quod habent aliquam formam unam. Et secundum hunc modum dicitur quod linea circuli est una | magis quam aliae lineae; est enim linea completa in qua est totum. |

[1016b18] |I 71va| |M 60rb| |N 295rb| |P 119|
12. Et essentia unius est aliquod principium numerorum; prima enim | mensura est principium. Et illud quod primo scimus est apud nos prima mensura [20] in quolibet genere. Principium igitur cognitionis in |P 120| unaquaque | rerum est unum. Et non unum in omnibus generibus est idem; in quibusdam enim | tonus est unum, et in quibusdam vocale est unum, et in quibusdam consonans est unum. Et unum gravitatis est aliud, et | quod est in motu est aliud. Et in omnibus rebus unum est illud quod non dividitur, aut secundum quantitatem aut secundum | formam. Eorum autem quae non dividuntur secundum quantitatem est illud quod non |M 60va| dividitur [25] omnino neque habet situm; dicitur unum. |B 287r| Et quod non dividitur omnino |I 71vb| | et habet situm dicitur punctus. Et quod dividitur uno modo est linea, et duobus | est superficies, et omnibus tribus est corpus. | Et ista dicuntur e converso. Quod autem dividitur duobus modis est superficies, | et quod uno modo est linea, et quod non dividitur aliquo modo [30] secundum quantitatem punctus est et unum. Et istorum quod non habet situm est unum, et quod habet situm est | punctus. Et etiam illorum quoddam est unum numero, et quoddam unum | forma, et quoddam unum secundum aequalitatem, et quoddam unum secundum genus. Et illa quae sunt unum numero | sunt illa quorum materia est una, et quae sunt in forma unum sunt illa quorum totalitas est unum, et quae sunt unum in genere sunt illa quorum | figura praedicamenti est una, et illa quae sunt unum secundum aequalitatem sunt quorum proportio est una, sicut proportio [35] alicuius rei ad aliam rem. Et ista postrema semper consequuntur prima, | sicut dicimus quod omne |P 121| quod est unum numero est unum |M 60vb| forma etiam, et quod est unum forma non est unum numero necessario, [1017a1] sed quod est unum forma est unum genere. Sed non quod est unum | genere est necessario unum secundum formam, et non omne quod est unum secundum aequalitatem est unum secundum genus. | Manifestum est igitur quod plura dicuntur de oppositione | unius. Quaedam quia non sunt continua, et quaedam quia [5] materia eorum adunata cum forma dividitur secundum formam | et aliud cum oppositione, quoniam definitiones quae significant essentias sunt plures. |

[1017a7] |I 72va| |M 61rb| |N 295vb| |P 125|
13. Ens dicitur quodammodo accidentaliter. | Verbi gratia, quod iustus est musicus. | Et quod homo est musicus, et similiter dicitur quod musicus est |P 126| homo. [10] Verbi gratia, quod homo musicus | aedificat; accidit enim aedificatori ut sit musicus, aut | musico ut sit aedificator. Accidit igitur hic quia est et quia | hoc accidit ei. Et similiter accidit in rebus quas diximus, sicut | homo cum dixerimus quod est musicus, [15] et musicus quod est albus et quod est albus musicus aut musicus est albus. Ista enim dicuntur modo accidentali uno modo quia | utraque accidunt eidem enti. Alio modo quia accidit enti [19] ut esset illa. Et entia quae dicuntur modo accidentali [20] secundum hoc dicuntur, aut quia utraque sunt eius|B 287v|dem entis. | Aut quia est quidditas entis. Aut quia est cum eo | cuius est et de quo dicitur idem.

[1017a22] |I 72vb| |M 61va| |P 128|
14. Et dicuntur entia per se | omnia quae significant figurae praedicamentorum; sunt enim secundum numerum | eorum quae dicuntur entia. Quaedam igitur [25] praedicamenta significant quid, et quaedam quale, et quaedam | quantum, et quaedam ad aliquid, et quaedam agere aut pati et ubi | et quando. Et significatio uniuscuiusque istorum est unius entis; non | enim est differentia dicere quod homo est in sanitate et dicere quod homo | est sanus, aut quod homo ambulat [30] aut est |I 73ra| in ambulatione, et similiter in aliis rebus. | Et etiam ens significat essentiam et veritatem rei, quoniam cum dixerimus aliquid esse, demonstrabimus suam veritatem, et cum dixerimus aliquid non |M 61vb| esse, demonstrabimus ipsum esse | non verum, sed falsum. Et similiter in affirmativa et | negativa, sicut dicimus quod Socrates est musicus; | hoc enim |P 129| est verum. Et dicimus quod Socrates non est albus, et hoc non est verum. Et sicut dicimus [35] quod diameter est aequalis costae, et est falsum. Et etiam [b1] quaedam entia sunt potentia, et quaedam actu; | quaedam enim sunt entia per visum quia videntur, et quaedam quia habent virtutes quae videntur. Et | similiter est in scientia; in eis enim est qui habent virtutem ut [5] utantur scientia, et in eis est qui habent visum. Et dicitur quiescens illud in quo est quies, | et illud quod habet potentiam ut quiescat etiam. Et similiter in substantia etiam; | dicimus enim quod in lapide |N 296ra| est idolum Mercurii et | semilineae. |

[1017b10] |I 73va| |M 62rb| |N 296rb| |P 134|
15. Dicuntur substantia corpora simplicia, sicut terra et ignis | et similia, et universaliter omnia corpora et quod | ex eis constituitur ex animalibus et idolis et membris | istorum; omnia enim ista dicuntur substantiae, quia non | dicuntur de subiecto, sed alia dicuntur de eis. Et etiam dicitur substantia alio [15] modo illud quod est causa essentiae rerum | quae non dicuntur de subiecto, sicut anima animalium. | Et etiam dicitur substantia omnia membra animalium. Et habentia terminos | et significantia aliquid. Et per quorum privationem privatur | totum, sicut corpus superficiei, et sicut quidam dicunt, superficies [20] lineae, et omnes numeri; quidam enim aestimant quod | istis privatis nihil erit. Et etiam dicitur substantia illud quod significat quid in omnibus rebus et |B 288r| | de|I 73vb|finitionem eorum, et hoc est substantia cuiuslibet rei. | Accidit igitur ut substantia dicatur duobus modis, quorum unus est | ultimum subiectum quod non dicitur de alio, alius autem quod significat |P 135| hoc demonstratum [25] et est distinctum a rebus, sicut forma cuiuslibet | et eius exemplar. |

[1018b9] |I 74vb| |M 62va| |N 296va| |P 137|
16. Et dicuntur quaedam ante et post, tamquam [10] primum ens et principium in unoquoque genere. Et quod est proximum | alicui principio terminato. Aut modo simplici. Aut naturaliter. Aut modo relationis. Aut ubi. | Aut quando. Aut quia sunt sicut dicimus illa quae dicuntur ante secundum locum qui est | proximus alicui loco terminato. Verbi gratia, loco medio aut ultimo, |M 62vb| aut naturaliter | aut casu. Et remotum dicitur post. Et dicitur ante secundum [15] tempus aut in praeterito, et est illud quod est remotius ab instanti, | sicut bella Troianorum fuerunt ante bella Mediae; et | in futuro, et est illud quod est propinquius | alio modo, sicut dicimus quod |P 138| Clitus ante Hirinum, quia est | propinquior ad modo. Et hoc utitur modo quasi primo et principio. Et dicitur ante [20] secundum motum illud quod est propinquius ad motorem, | sicut puer qui est ante virum secundum motum. Et ista sunt principia aliquo modo simplici. | Et dicitur ante secundum potentiam vel virtutem, sicut dominus ante dominatum; dominus enim, quod est | superior in potentia, dicitur ante. Et etiam illud quod est fortius dicitur ante, et tale est illud quod | coget alterum sequi suam voluntatem, ita quod si illud quod est ante non movetur, |I 75ra| non movebitur [25] illud quod est post. Si movebitur, movebitur. Et voluntas est | principium hoc. Et dicuntur ante secundum ordinem illa quae adunantur in se | secundum relationem ad aliquid unum et dividuntur secundum definitionem, sicut dicimus quod stans | est secundus in propinquitate ante tertium, |M 63ra| et neuma quod dicitur barbita, id est medium acutorum, est ante medium discretorum; |P 139| in illis enim est principium illud quod stat in capite, et in istis est | neuma quod dicitur medium. Ista igitur dicuntur ante [30] secundum hunc modum. Et dicitur ante alio modo illud quod est ante per scientiam, | et dicitur etiam ante modo simplici, et etiam dicitur ante secundum | definitionem. Et sensum. Secundum autem | definitionem illud quod est ante modo universali; secundum vero sensum | res particulares. Et secundum definitionem universaliter accidens etiam ante [35] totum, sicut musicus ante hominem musicum; totum enim non | erit penitus sine parte. Et cum hoc, impossibile est ut | musicus |B 288v| sit, si non fuerit aliquis musicus particularis. Et etiam dicuntur ante | passiva, sicut res quae sunt ante, sicut rectitudo et lenitas; unum [1019a1] enim istorum est passivum lineae per se, et aliud superficiei. Quaedam | enim dicuntur ante et post secundum hos modos, et quaedam dicuntur naturaliter | et substantialiter, et sunt illa quae possibile est ut sint et non alia. Illa autem non erunt, neque | ista. Et ista divisione utebatur Plato. Ens igitur dicitur [5] multis modis; dicitur enim primo secundum subiectum quod est ante et per quod | substantia erit ante. Et dicitur etiam alio modo quae sunt |M 63rb| in potentia et in | actu, sicut dicimus. | Potentia autem sicut medietas | de toto, et pars de toto, et materia de substantia. [10] Actu vero sicut illud quod est post; erit enim postquam dissolvitur in actu quoquomodo. | Igitur omnia quae dicuntur ante et post | secundum |I 75rb| hos modos dicuntur. Et quaedam sunt possibilia | ut sint et non alia, sicut totum |P 140| et partes, et quaedam sunt possibilia ut | corrumpantur et non alia, sicut definitio totius, et alia similiter. |

[1019a15] |I 76rb| |M 63vb| |N 297ra| |P 145|
17. Potentia dicitur multis modis; dicitur enim potentia principium motus aut transmutationis | in alio secundum quod est aliud, sicut ars aedificandi, quae est potentia et non | est in eo quod aedificatur. Sed ars medicinae est potentia et | est in eo qui sanatur, sed non secundum quod sanatur. | Principium igitur universale transmutationis et motus dicitur potentia [20] in alio secundum quod est aliud. Et dicitur potentia illud per quod possibile est ut aliquid moveatur ab alio secundum quod est aliud. Et etiam illud per quod | patitur aliquid in quo facta est ab eo aliqua actio et habet potentiam | patiendi quod est ei bonum et convenientiam ad recipiendum. Et etiam dicitur potentia per quod aliquid fit | melius et actio fit secundum quod oportet, | sicut dicuntur potentes homines qui possunt in bonitatem sermonis, et illi qui sermocinantur [25] non secundum quod oportet non dicuntur esse potentes. | Et similiter in passione etiam. Et dicitur potentia in omnibus entibus | quibus res non patiuntur |P 146| omnino neque transmutantur, |M 64ra| aut quibus | motus rerum non erit ad peiora;⁵ omne enim quod | frangitur et destruitur aut corrumpitur, aliqua corruptione accidit ei hoc, non quia [30] habet potentiam, sed quia non |B 289r| habet potentiam, aut quia diminuitur ab eo aliqua potentia. | Et dicuntur non tangibilia illa in quibus difficilis est tactus aut quorum tactus est aequalis propter | potentiam exsistentem in eis, et quia sunt potentia aliquo modo. Et cum | potentia dicitur |I 76va| his modis, potens etiam dicitur uno modo illud | quod habet principium motus aut transmutationis [35] in alio secundum quod est aliud. Et alio modo dicitur potens illud quod habet [b1] potentiam talem quae est alicuius quod est aliud. Et etiam illud quod habet | potentiam qua transmutatur in aliquid, aut in peius aut in melius; | quod enim corrumpitur aestimatur esse potens ad corrumpi, | et nisi hoc esset, non corrumperetur, scilicet nisi haberet hanc potentiam, sed tamen habet aliquam [5] dispositionem et causam et principium ut recipiat talem passionem. Et forte | aestimatur esse secundum hanc dispositionem quia habet aliquid, aut | forte quia |M 64rb| habet privationem illius. Et cum non esse igitur est esse aliquo modo, omnia igitur habentia aliquid ex quo dicitur modo | aequivocationis et per quod dicuntur potentia. Ergo non dicitur aliquid habere hanc privationem nisi in tempore in quo [10] possibile |P 147| est ut sit illa privatio. Et cum non | habuerit potentiam illius, tunc dicetur habere aliquid principium corrumpens aliud. Et etiam | in omnibus istis accidit aut sola generatio aut non generatio | aut bonitas generationis; ista enim potentia est in rebus inanimatis, | scilicet in instrumentis. Dicimus enim quod quaedam instrumenta (verbi gratia, illud quod dicitur [15] laura) loquitur, et quaedam non loquuntur, cum non fuerint boni soni, quia non potentia | est privatio potentiae. Et initium quod est simile eius | quod dictum fuit. Aut modo universali aut illud quod habet naturam recipiendi generationem et in tempore in quo | habet naturam recipiendi; non enim sunt similes sermones dicentes quod impotentia est | puerum generare et castratum. Et etiam utraque [20] potentiarum habet impotentiam oppositam in situ illi quae movet tantum | et illa per quam fit motus melior. Et secundum istam | impotentiam dicuntur res non habere potentiam. |I 76vb| Et alio modo dicitur res potens |M 64va| | et non potens; dicitur enim impotens illud cuius contrarium est | verum necessarium. Verbi gratia, quod diametrum est simetrum costae [25] non habet potentiam, quia |B 289v| hoc est falsum, suum autem contrarium non solummodo est verum, | sed necessarium. Ergo simetrum | non tantum est falsum, sed falsum necessarium. Et | contrarium huic est potens et non est necessarium, sed contrarium huic | est falsum, quoniam si hominem sedere est potentia, non est necessarium tamen, [30] ergo non sedere est falsum. |P 148| Potentia igitur | aliquo modo significat falsum quod non est necessarium, | et alio modo significat esse verum, et alio modo significat illud quod est possibile | ut sit verum. Et modus transumptionis in geometria | potentia. Ista igitur dicuntur posse non impotentes. [35] Quae autem dicuntur in potentia omnia dicuntur in [1020a1] respectu unius primi, scilicet principii transmutationis in alterum secundum | quod est alterum; altera enim dicuntur potentes quia quaedam habent | talem potentiam, et quaedam non, et quaedam | habent istam potentiam secundum quod oportet. Et similiter illa quae non habent potentiam etiam. Definitio igitur quae est [5] primae potentiae est principium transmutationis in alterum | |N 297rb| secundum quod est alterum. |

[1020a7] |I 77vb| |M 65rb| |N 297vb| |P 156|
18. Dicitur quantitas illud quod dividitur in res quae sunt in eo, | quorum unumquodque aut unam habet naturam ut sit aliquid unum | et hoc etiam. Et dicitur multa quantitas illud quod numeratur, et magna quantitas illud quod mensuratur aliqua mensura. [10] Et dicitur multum illud quod dividitur secundum numerum in rebus discretis, | magnum autem illud quod dividitur in rebus continuis. Et | magnitudo continua |M 65va| secundum unam partem est longitudo, et secundum duas est latitudo, et secundum tres est profun|P 157|dum. | Et multitudo ex istis rebus finitis est numerus, et longitudo in | linea, |I 78ra| et latitudo in superficie, et profundum in corpore. Et etiam [15] in quantitate quaedam dicitur per se, et quaedam per accidens. | Verbi gratia, linea est quantitas per se, musicus autem | per accidens. Et quantitatum quae dicuntur per se quaedam | est substantia, sicut linea; est enim aliqua quantitas. In definitione enim | quae significat quid sit est aliqua quantitas. Et quaedam sunt passiones et essentiae [20] talis substantiae, sicut multum et paucum et | longum et breve et latum et strictum et profundum et | tenue, sicut et leve et grave et alia similia. | Et etiam magnum et parvum et maius et | minus et dicuntur esse [25] passiones quantitatis per se et cum secundum sermonem referantur. Per se autem | ista sunt nomina quae transumuntur et de aliis etiam. | Quantitatum vero quae dicuntur per accidens quaedam dicuntur |B 290r| sic, sicut dicitur quod musicus est | quantitas, et album etiam; illud autem cuius sunt habet aliquam |M 65vb| quantitatem. Et quaedam dicuntur sicut | motus et tempus; ista enim dicta sunt quantitates [30] et continuae, quia illa quorum istae sunt passiones dividuntur. | Et dico non motum, sed quo movetur, |P 158| quoniam quia illud est quantitas, | motus etiam est quantitas, et tempus etiam propter motum. |

[1020a33] |I 78vb| |M 66ra| |N 298ra| |P 161|
19. Qualitas dicitur uno modo illud per quod differt substantia, | sicut dicimus quod homo est animal quale, et equus dicitur sic etiam. [35] Et si quaesitum fuerit a nobis quae est qualitas figurae circuli, dicemus quod |P 162| est figura sine angulo, et ista est [b1] qualitas per quam differt substantia. Qualitas igitur dicitur uno modo | secundum quod narravimus de alietate substantiae. Et dicitur |M 66rb| alio modo sicut res quae non moventur, | et mathematica etiam, sicut numeri; dicuntur enim qualitates aliquae | sicut compositi numeri, et qui non sunt secundum hanc dispositionem tantum, sed qui assimilantur superficiei [5] planae et corpori (et ista sunt qualitates in quantitatibus vel | |N 298rb| quantitates in qualitatibus). Et universaliter quod est de quantitate | in substantia; substantia enim cuiuslibet est semel. Verbi gratia, sex | non enim bis tres, sed semel sex. Et omnes etiam | passiones mobiles, sicut caliditas et frigiditas [10] et albedo et nigredo et levitas et gravitas et | omnia de quibus dicuntur. Et per quorum transmutationem non transmutantur corpora, | et quae attribuuntur studio et pravitati, et universaliter | bono et malo. Qualitas igitur fere dicitur duobus modis, | quorum unus est numerus. |P 163| Prima igitur [15] qualitas differt a substantia. Et qualitas quae est in | hominibus est pars illarum; est enim aliqua alietas substantiarum | immobilium secundum quod sunt immobiles. Passiva igitur sunt res mobiles secundum quod sunt | mobiles et modi motuum. Et studium et pravitas sunt | aliqua pars passivorum, quia significant differentias [20] motus et actionis, et |M 66va| per illa agunt aut patiuntur modo bono | aut malo illa quae sunt in motu; quod enim eorum habet potentiam ut moveatur aliquo | motu aut ut agat aliqua actione est bonum, et quod eorum movetur e contrario est | malum. Et in maiori parte bonum |B 290v| et |I 79ra| malum significant | qualitatem in animatis, et istorum in maiori parte in eis quae habent [25] voluntatem. |

[1020b26] |I 79vb| |M 67ra| |N 298va| |P 168|
20. Quaedam relativa dicuntur sicut duplum ad dimidium et | triplum ad subtriplum et omne quod multiplicatur | multotiens ad alterum, et non omne quod multiplicatur multotiens, et est sicut quod est superius ad illud quod est magis superius. Et quoddam dicitur sicut | calefaciens ad calefactum et abscindens ad [30] abscissum et omne agens ad patiens. Et quaedam | sicut mensuratum ad mensuram et scitum ad scientiam | et sensatum ad sensum. Primum enim relativorum dicitur modo | numeri aut illud quod est |I 80ra| modo simplici aut terminatum, et per illud refertur ad illa aut ad unum, sicut | duplum ad unum, quod est numerus terminatus. [35] Numerus autem multiplex non est relativum ad unum terminatum sicut illud, et est terminatum de |P 169| simplicibus ante duplum. Multiplex autem |M 67rb| superficiens non est terminatum; [1021a1] totum enim et dimidium ad totum et dimidium et numerus | ad numerum est terminatum. Totum enim et pars ad diminutum in parte | non est terminatum sicut multiplex ad unum. | Superius autem ad magis superius modo universali non est terminatum secundum numerum; |N 298vb| [5] numerus enim est aequalis, et ita dividitur secundum numerum non aequalem. | Et superius ad magis superius | sicut illud, et illud non est terminatum, quia est unum duorum quod ex eis comprehenditur, | aut aequale aut non aequale. Omnia igitur ista relativa dicuntur per numerum et per accidentia numeri. Et etiam dicitur [10] alio modo aequale et simile et idem; | omnia enim ista dicuntur secundum unum modum quia referuntur ad unum. Sunt igitur eadem quaedam quia | substantia eorum est una, et similia quorum qualitas est una, et aequalia quorum quantitas est una. Et unum est | principium numerorum et mensura eorum. Omnia igitur ista | dicuntur relativa, sed non eodem modo. [15] Passiva autem et activa per potentiam activam | et passivam et actiones |P 170| potentiarum, sicut calefaciens | quod calefacit, quia potest etiam |M 67va| calefaciens | ad illud quod calefacit, et abscindens ad illud quod abscinditur. | Quae autem |B 291r| sunt secundum numerum non habent actiones nisi secundum [20] modum dictum in aliis; actiones enim quae non sunt per motum | non habent. Et dicuntur relativa illa quae sunt secundum tempus, | ut agens ad patiens | et illud quod aget ad illud quod patietur. Et sic | dicitur, `pater est pater |I 80rb| filii'. Pater etiam quoddam enim agens et patiens etiam. [25] Et etiam quaedam |P 171| dicuntur de eo quod caret potentia, sicut illud quod non habet potentiam, | et omnia quae dicuntur similia sicut non terminatum. Omnia igitur relativa quae dicuntur modo | numeri et potentiae sunt relativa, | quia essentia eorum dicitur ad aliquid, et non quia illud | aliud dicitur ad illa. Mensuratum autem et intellectum et [30] scitum dicitur relativum, quia ad illud dicitur aliud aliquid; | intellectum enim significat habere intellectum, et | intellectus non est relativus ad illud quod est intellectus, quoniam si hoc dicatur, tunc | dicetur bis. Verbi gratia, si visus est visus ad aliquid, [b1] non est visus illius quod est. Et si iste sermo est verus, sed dicitur in respectu | coloris aut ad aliud aliquid tale. Per illud autem | idem dicitur bis, aut illud cuius est visus. Relativa igitur quae | dicuntur per se, quaedam dicuntur hoc |M 67vb| modo, et quaedam dicuntur quia sunt [5] genera talia, sicut medicina, quae est relativa quia | suum genus, quod est scientia, aestimatur esse relativum. Et | etiam omnia quae sunt in eis et dicitur relativum, sicut aequalitas est quia aequale, | et consimilia propter consimilitudinem. Et relativorum est quod dicitur modo accidentali, sicut | homo qui est |P 172| relativus, quia accidit ei esse duplum alicuius rei, [10] et hoc est relativorum, et similiter album accidit eidem, | ut sit duplum et album. |

[1021b12] |I 81rb| |M 68rb| |N 299rb| |P 178|
21. Perfectum dicitur uno modo illud quod impossibile est habere | aliquam partem omnino extra illud, sicut tempus; tempus enim perfectum cuiuslibet rei est illud quod impossibile est ut extra illud sit | aliquod tempus quod sit pars illius temporis. |M 68va| |P 179| Et similiter quod habet studiositatem et quod dicitur modo [15] bonitatis, quando nullam dignitatem super genus, | sicut dicitur medicus perfectus et musicus perfectus, cum | non habuerit diminutionem in modo studiositatis propriae. | Et secundum hunc modum dicitur in omnibus foedis secundum transumptionem sermonis; dicimus enim perfectum mendacem et latronem | perfectum, quia nominamus eos nomine bonitatis etiam, sicut dicimus quod iste est [20] bonus latro et |B 291v| bonus mendax. | Unumquodque igitur omnium rerum perfectarum et omnes substantiae dicuntur perfectae, | quando non diminuitur in modo studiositatis suae | aliqua pars omnino. Et etiam dicuntur perfecta illa quae habent | perfectionem nobilem; sunt enim perfecta [25] per suam perfectionem. Perfectio igitur est finis aliquis | per suam transumptionem a rebus malis. Et dicitur quod aliquis corrumpitur perfecta corruptione | et destruitur perfecta destructione, quando de corruptione nihil diminuitur, | sed est valde malum. Et ideo corruptio | modo tran|P 180|sumptionis dicitur perfectio, quia utraque est finis. Perfectio igitur [30] et illud propter quid fit aliquid sunt fines. Et quae dicuntur | perfecta per se secundum hos modos dicuntur quaedam quia non | |I 81va| diminuitur aliquid ab eis de bonitate, neque in eis est |M 68vb| magis etiam, et nihil invenitur extra illa. Et quaedam | modo universali, ita quod non est in eis nobilitas in unoquoque generum, et nihil [1022a1] est extra illam. Alii autem modi secundum hunc modum, aut quia agunt aliquid | tale aut quia habent aut quia aequabuntur aut quia dicuntur |N 299va| alia proportione quae attribuitur | ad illa quae dicuntur perfecta primo modo. |

[1022a4] |I 81vb| |M 69ra| |N 299vb| |P 183|
22. Dicitur finis illud quod est ultimum uniuscuiusque rerum. Et illud a quo nihil extra [5] invenitur ut sit primum, et quod est primum, et omnes partes eius sunt infra.⁶

Et illud quod est | forma magnitudinis aut habens magnitudinem. Et etiam perfectio cuiuslibet rei. | Et sicut illud ad quod est motus. Et non illud ex quo est motus, et forte | utrumque, et illud ex quo |I 82ra| et illud ad quod. Et illud etiam propter quid et substantia | uniuscuiusque rerum. Et quod significat essentiam cuiuslibet; haec enim est [10] finis cognitionis, et quod est cognitionis est rei etiam. | Declaratum est igitur quod |M 69rb| secundum numerum modorum principii |P 184| dicitur etiam | finis et magis etiam; principium enim est aliquis finis, | et hoc in utroque non dicitur semper omnibus modis. |

[1022a14] |I 82rb| |P 185|
23. Quod est per se dicitur multis modis. Uno modo dicitur forma [15] et substantia cuiuslibet rei, sicut dicitur per se bonum | illud quod est bonum. Et alio modo illud in quo est aliquid primo naturaliter, ut | color in |P 186| superficie. Illud igitur quod primo dicitur per se est illud | quod dicitur per formam. Et dicitur secundo modo materia et | subiectum cuiuslibet. Et universaliter quod est per se et [20] causa |M 69va| aequalia sunt in essentia; dicitur enim ad quam essentiam fecit hoc, et dicitur quare fecit hoc. | Et hoc etiam dicitur ad quam |B 292r| essentiam non concludit veram conclusionem, | et dicitur quae est causa verae conclusionis aut non verae. Et etiam | dicitur per se illud quod est situm per se, sicut stans aut ambulans; | omnia enim ista significant locum aut situm. |I 82va| Manifestum est igitur quod illud [25] quod est per se dicitur multis modis; primo enim dicitur | per se illud quod significat quiditatem cuiuslibet rei, | sicut dicitur quod Chilus est per se vivus. | In sua enim definitione est |P 187| vivum, et Chilum est aliquod vivum. Et etiam [30] alio modo, cum in aliquo apparuerit primo, sicut | superficies quae est alba per se, et homo est vivus per se, | quia anima est aliqua pars hominis et in ea est vita prima. Et etiam | illud quod non habet aliam causam; causae enim hominis sunt multae | et vivus et bipes, sed causa eius per se secundum quod est homo [35] est homo. Et etiam quae sunt eiusdem, scilicet humanitas; est enim humanitas sicut | genus per se. |

[1022b1] |I 82vb| |M 70ra| |N 300ra| |P 192|
24. Situs autem dicitur in habente partes secundum ordinem partium aut secundum locum. | Aut secundum potentiam aut secundum formam; debent enim habere situm aliquem, | sicut sonat hoc nomen `situatum'. |

[1022b4] |I 83ra| |N 300rb| |P 193|
25. Dispositio dicitur uno modo quasi aliqua actio [5] eius cuius est, sicut aliqua ars aut motus; cum enim | aliquid agit et aliud patitur, passio |P 194| inter ea. Et similiter | inter vestiens et vestitum est | dispositio; manifestum est enim quod impossibile est quod ista dispositio sit alterius. [10] Et etiam dicitur dispositio alio modo secundum compositionem, et est secundum quam positio rei est aut bona | aut mala aut per se aut in respectu | alicuius, ut sanitas; est enim aliqua dispositio, quia talis est secundum unam dispositionem. | Et dicitur |M 70rb| dispositio cum fuerit pars alicuius quod dicitur secundum dispositionem tali modo. Et ideo | bonitas partium est aliqua dispositio. |

[1022b15] |I 83rb| |P 195|
26. Passio dicitur uno modo qualitas qua | possibile est transmutari album et nigrum et | dulce et amarum et grave et leve et alia | et cetera. Et alio modo transmutationes et actiones istorum. | Et etiam dicitur magis specierum transmutationes nocentes et motus, [20] et maxime nocivi et maxime | contristantes. Occasiones autem maxime et delectabilia et contristabilia dicuntur passiones. |

[1022b22] |I 83va| |M 70va| |N 300va| |P 196|
27. Privatio dicitur uno modo cum aliquid non habuerit illud | in cuius natura est esse in aliquo, licet ipsum non habeat illam naturam. Verbi gratia, quoniam | dicitur quod plantae carent sensu. Et alio modo cum [25] non |P 197| habuerit illud quod deberet habere |B 292v| per suam |I 83vb| naturam, ut homo | caecus. Modus enim carendi visu in homine alius est a modo carendi visu in talpa; hoc enim est privatio secundum | genus, hoc autem per se. Et etiam cum hoc fuerit in sua natura, et in tempore in quo debet | habere aut non habere; caecitas enim est aliqua privatio. Caecus enim non | est in omni, sed in tempore in quo debet habere visum. [30] Et similiter si fuerit per se aut refertur ad aliquid. | Et etiam abstractio quae fit violenter in unaquaque rerum | dicitur privatio. Secundum igitur numerum modorum qui fuerit per negationem | erit numerus modorum privationis etiam; dicitur enim non aequale | illud in cuius |M 70vb| natura non est, et dicitur non visibile [35] quod non habet colorem omnino, et dicitur non habens pedem, | quia non habet pedem omnino et quia est claudum et etiam quia [1023a1] parum ambulat, sicut dicitur non habere potentiam illud quod est debile. | Et etiam illud quod non est facile aut illud quod non est aptabile, non abscindibile. Non enim dicitur | illud quod omnino non abscinditur, sed illud quod non facile abscinditur aut | illud quod non bene abscinditur. |P 198| Et etiam illud quod non habet omnino; non enim dicitur caecus [5] qui habet unum oculum, sed illud quod non habet visum in utroque oculo. Et ideo non | omne bonum aut malum aut iustum aut iniustum, sed | inter haec. |

[1023a8] |I 84rb| |M 71ra| |N 300vb| |P 201|
28. Habitus dicitur multis modis. Uno modo dicitur quod potest acquirere aliquid | secundum suam naturam aut secundum suum studium. Et ideo [10] dicitur quod homo habet castrum, et victores habent | civitates, et vestientes habent vestitum. Et alio modo cum | aliquid fuerit in aliquo simili recipienti, ut cuprum quod habet formam | idoli, et corpus quod habet infirmitatem. Et alio modo sicut continens | cum contento; |M 71rb| continens enim dicitur habere contentum, [15] sicut cyphus qui dicitur habere aliquod humidum, | et civitatem habere homines, et naves habere nautas. Et secundum hunc modum dicitur | totum habere partes. Et dicitur habere illud quod prohibet | aliquid moveri aut agere aliquid, | sicut dicimus quod domus habet res graves positas super se, et sicut versificatores dicunt [20] quod caelum habet angelum⁷ qui si non esset, caelum caderet | super terram, sicut dicunt quidam loquentes in naturalibus. Et secundum hunc | modum dicitur etiam continens cum rebus quas continet |P 202| quod habet illas, | quasi |B 293r| unaquaque earum esset separata ab alia. Et | species quae dicuntur esse in aliquo |I 84va| sunt similes speciebus [25] habitus. |

[1023a26] |I 84vb| |M 71va| |P 204|
29. Ex aliquo dicitur uno modo sicut dicitur aliquid esse ex | materia. Et hoc dicitur duobus modis, aut secundum primum genus aut secundum | ultimam |N 301ra| formam. Verbi gratia, quoniam forte dicitur quod omnia liquabilia sunt ex | aqua, et forte dicitur sicut idolum est ex cupro; [31] hoc enim est initium contrarietatis. |P 205| Et alio modo illud quod est compositum | ex materia et forma, ut partes ex toto, | et metrum carminis sicut metrum versuum qui dicuntur Iliades, et sicut lapides ex domo; | forma enim est complementum, et complementum est illud quod habet complementum. [35] Et quaedam dicuntur sicut forma ex parte et sicut homo ex | bipede. Et etiam alio modo sicut [b1] idolum ex cupro, quia est ex materia sensibili aut | substantia sensibili. Et etiam sicut forma quae est elementum |M 71vb| formae. | Quaedam igitur istorum dicuntur his modis, et quaedam quando quaedam partes istorum | fuerint alicui istarum specierum, ut filius ex patre et matre, [5] et terra ex plantis; sunt enim ex quibusdam partibus. |I 85ra| Et alio modo quae sunt | post in tempore, ut nox ex die, et pluvia ex sereno; | sunt enim post illa. Et quaedam istorum dicuntur hoc modo illa quae habent potentiam transmutari | ad invicem, sicut ista modo dicta, et quaedam quae |P 206| | sequuntur se ad invicem in tempore tantum, sicut dicimus quod ex meridie [10] fit occasus solis, id est post meridiem, et dicimus quod ex | motibus dignis fit Hercules. |

[1023b12] |I 85rb| |M 72ra| |N 301rb| |P 209|
30. Pars dicitur uno modo illud in quo possibile est | quantitatem dividi quoquomodo. Quod autem diminuitur ex quantitate secundum quod est quantitas semper | dicitur pars illius ex quo diminuitur, sicut dicitur quod duo sunt pars trium [15] quoquomodo. Et etiam alio modo dicitur illud quod numerat |I 85va| ista | tantum. Et ideo forte dicitur quod duo sunt |M 72rb| pars trium | et forte non. Et etiam illud in quo possibile est formam dividi absque quantitate | dicuntur etiam partes. Et ideo dixerunt quod formae sunt | partes generis. |P 210| Et sunt illa in quae dividitur aliquid aut ex quibus componitur [20] totum aut forma aut habens formam, sicut sphaera | cupri; cuprum enim est pars illius. | Et hoc est materia in qua est forma. Et angulus etiam est pars. Et etiam | illa quae sunt in definitione quae significant unamquamque rerum sunt |B 293v| etiam partes | totius. Et ideo dicitur quod [25] genus est pars formae. |

[1023b26] |I 85vb| |M 72va| |N 301va| |P 212|
31. Totum dicitur illud a quo non diminuitur aliqua pars eorum quibus dicitur | totum. Et dicitur totum naturaliter continens ad contenta, ita quod contenta sunt unum. | Et hoc duobus modis, aut sicut unaquaque rerum est unum aut sicut | unum istorum; universale enim et illud quod dicitur universaliter [30] esse universale |I 86ra| est universale sicut aliqua continent plura. |P 213| Et | de particularibus praedicantur, et erunt omnia unum, sicut pars | in homine et equo; ambo enim sunt animal. Continuum etiam | et finitum est, cum fuerit aliquod unum ex pluribus exsistentibus in eo, | maxime in potentia. Et si non, aliquo actu etiam. Et plura istorum [35] quae sunt talia naturaliter aut artificialiter, |M 72vb| sicut diximus | de uno. Et unitas est universalitas aliqua quantitatis. [1024a1] Et cum habeat initium et medium et ultimum, et omnia | in quorum situ non est diversitas dicuntur omnia, et omnia in quorum situ est diversitas dicuntur totum. | Et omnia in quibus est possibilis utraque dispositio dicitur omne et totum. | Ista igitur sunt omnia quorum natura remanet in sua dispositione et mutatione, in [5] forma autem non, sicut cera et pix, quae dicuntur totum et | universum, quia habent utramque dispositionem. Aqua autem et unumquodque humidorum | et numerus dicuntur omne, et non dicitur esse totus numerus et tota | aqua nisi transumptive. |P 214| Et dicuntur omne illa de | quibus dicitur omne sicut congregatum dicitur de uno, sicut dicitur in discretis collectio [10] istorum numerorum et omnes istae unitates. |

[1024a11] |I 86va| |M 73ra| |N 301vb| |P 217|
32. Et quantitatum dicitur diminutum membrum et non quolibet modo, sed | oportet ut illud sit aliquid non distinguibile. Et dicere duo | quando ab eis diminuitur unum, |M 73rb| non dicitur diminutum membrum; diminutum enim membrum non est aequale membro neque dicitur aequale | in aliqua hora. Neque aliqua partium numerorum omnino. [15] Substantia autem oportet ut permaneat, quoniam si ab arca diminuitur membrum, et arca permanet; | numerus autem non est idem. Et cum hoc quod narravimus, et si | fuerit consimilium partium, neque sunt omnia etiam; numerus enim permanet. Ergo | partes habent non consimiles, ut duo, tria, et alia. Et universaliter omnia ex quorum | situ non fit diversitas, non fit ex eis aliquod diminutum membrum, ut aqua et ignis. |P 218| [20] Sed debent ista esse sicut habentia situm in substantia, |B 294r| et etiam ut sint | continua; compositio enim est ex non consimilibus partibus et | habent situm etiam, sed non est membri diminuti. Et cum hoc etiam non erunt omnia quae sunt per suum universum, | neque illa quae carent aliqua parte sunt diminuta membris; non enim dicitur diminutum membro quando diminuitur aliquid ex eis quae sunt | substantiae in rei veritate. Neque ubicumque fuerit ex locis, sicut [25] arca cum fuerit perforata, non dicitur diminuta a membro. Sed cum diminuitur aut aure aut aliquo extremorum ab | homine, non quando diminuitur |M 73va| caro aut splen, sed quando diminuitur | aliquod extremum, et hoc etiam non omne, sed illud quod cum extrahitur totum non generatur | et similiter. Et sic calvities non est diminutio membri. |

[1024a29] |I 87ra| |M 73vb| |N 302ra| |P 222|
33. Dicitur genus quoddam quasi generatio rerum [30] quarum forma est eadem continua, ut dicitur, `dum genus hominum | fuerit', id est, `dum generatio hominum fuerit continua'. Et quoddam illud ex | quo sunt et est primus motor in generatione eorum. Et secundum hoc genus dicitur | quod quidam homines sunt Ellini et quidam Iocini, quoniam quidam sunt ex Ellino et quidam | ex Iocino primo patre, et denominantur a [35] patre magis quam a materia. Genus etiam dicitur de | femina etiam, sicut qui nominatur. Et etiam ut superficies |M 74ra| plana, quae est genus [b1] figurarum planarum, et corporea corporalium; | omnis enim figura aut est plana superficies sicut haec, |P 223| | aut corporea |N 302rb| sicut hoc. Et hoc est subiectum differentiarum. Et etiam omne quod est in definitionibus primum |I 87rb| et est in eis et [5] dicitur secundum quid est genus, et est illud cuius differentiae sunt | qualitates. Genus igitur dicitur secundum istos modos, quoddam | secundum generationem eiusdem formae generatione continua, et quoddam sicut primus | motor similis in forma, et quoddam sicut materia; habens enim differentiam et | qualitatem est subiectum quod dicitur materia. Et dicuntur diversa [10] genere quorum subiectum primum est diversum, et | non alterantur unum in alterum neque utrumque in aliud idem, | sicut forma et materia quae sunt unum in genere, et omnia quae dicuntur | alio modo de praedicamentis entis; quaedam enim | entia significant quid, et quaedam quale, et quaedam quantum, sicut [15] prius fuit determinatum, quae non alterantur ad idem neque | ad invicem. |

[1024b17] |I 87va| |M 74rb| |P 225|
34. Falsum dicitur uno modo sicut aliquod |B 294v| | falsum, quoddam quia non est compositum aut quia est impossibile | componi, sicut dicitur quod diameter est [20] simeter costae aut te sedere; illud enim | semper est falsum, hoc autem in aliquo tempore, et ista non sunt idem. |P 226| Et quaedam sicut | illa quae non apparent sicut sunt in natura aut apparent quod non | sunt, sicut |I 87vb| umbrae apparentes et somnia; ista enim sunt, | sed non sunt illa quae imaginantur. |M 74va| Res enim [25] dicuntur falsae secundum hunc modum aut quia non sunt aut quia | imaginatio non est alicuius. Et dicitur sermo falsus | ille qui est ex eis quae non sunt secundum quod est falsum, et omnino omnis sermo qui dicitur de alio est falsus | praeter illum qui dicitur de illo cuius est verus, sicut sermo circuli qui est falsus de triangulo. | Et definitio cuiuslibet rei quae significat essentiam rei forte est sicut unum, et forte est sicut [30] plura; est enim cum passivis idem, et sunt idem quoquomodo, ut Socrates | et Socrates musicus. Sermo autem falsus non | est sermo alicuius. Et ideo Antonius opinabatur |N 302va| quod non oportet aliquid | dicere omnino praeter illud quod dicitur proprio sermone, qui est unius ex uno. Et accidit ex hoc | ut sermo non sit omnino, neque falsum etiam; possibile est |P 227| enim [35] dicere quodlibet esse falsum omnino non secundum suam definitionem tantum, sed secundum definitionem | alterius etiam aliquo modo, et alio modo possibile est dicere ipsum esse verum etiam, [1025a1] sicut octo qui est multiplicatus per definitionem duorum. Quaedam igitur | sunt falsa hoc modo, [5] et sunt omnia quae faciunt | imaginari falsa. Et ideo dictum est in quodam sermone | quod falsidicus et veridicus sunt idem; | accepit enim |M 74vb| falsidicum illud quod potest falsidicare, et est intelligens, apud quem est cognitio. | Et etiam accepit quod faciens malum sponte est melior, et hoc est falsum. Et ipse [10] accepit hoc ex sermone se|P 228|quenti, et est quod ille qui humiliatur sponte est | melior quam ille qui humiliatur vi. Et dico hoc modo similitudinis, et | si non, ille qui humiliatur sponte est peior, sicut illa quae dicuntur in moribus. |

[1025a14] |I 88va| |M 75ra| |N 302vb| |P 232|
35. Et accidens etiam dicitur illud quod est alicuius et dicitur de eo vere, [15] sed non necessario |M 75rb| neque in maiori parte, ut | si aliquis foderit foveam ad aliquam intentionem et invenit thesaurum; non | enim est necessarium ut hoc sit ex illo neque in | maiori parte, scilicet invenire thesaurum post fossu|P 233|ram foveae. Et similiter ut aliquis musicus [20] sit non albus; dicitur enim quod hoc accidit. Non enim est necessarium neque ut sit in |B 295r| | maiori parte. Ergo quia | est aliquid et alicuius. Et quia quaedam sunt in loco et in aliquo tempore | secundum quod sunt, non secundum causam quae est hic primo modo, nunc autem | hic est accidens. Et accidens non habet causam terminatam [25] omnino nisi casu. Et hoc non est terminatum, ut dicitur quod accidit | ire Athenas casu, si ire non intendebatur illic, | sed subito venit ventus fortis aut latrones occupantes et ducentes eos illic. | Et hoc est accidens, et non est quod est, | sed aliud; ventus enim est causa eundi [30] ad illum locum qui non intendebatur. Et dicitur accidens alio modo, | ut omnia quae sunt alicuius per se et non in substantia, | ut triangulus habet rectum. Ista autem | possibile est ut sint aeterna etiam, ex illis autem nullum. Et sermones de hoc sunt | in aliis. |